مطالعات فهم حدیث

اثر‌پذیری کلینی از پیشینیان در تدوین و تبویب اصول الکافی (مورد پژوهی؛ کتاب «عقل و جهل»، «ایمان و کفر» و «حجت»)

حسین ستار؛ سید محمد موسوی؛ سید امیر الیاس موسوی

دوره 8، شماره 2 ، فروردین 1401، صفحه 9-31

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2022.2581

چکیده

در این پژوهش، کوشش شده تا با بررسی ساختار و چارچوب حاکم بر «اصول الکافی»، اثرگذاری پیشینیان بر کلینی در تبویب و تدوین این کتاب، واکاوی شود. با همین هدف و با روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی ساختار حاکم ... بیشتر

بازشناسی اسباب علمی و اجتماعی اختلاف روایات با تأکید بر نوآوری‌های آیت‌الله سیستانی

عبیر علوی؛ سعید منصوری؛ سید محمدعلی ایازی؛ سید مجتبی میردامادی

دوره 8، شماره 2 ، فروردین 1401، صفحه 33-51

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2022.2582

چکیده

«اختلاف حدیث» یکی از معضلات فراروی اهل تحقیق در دانش‌های اسلامی به‌ویژه علوم حدیث است؛ زیرا به ‌طور فراوان، عالمان شاخه‌های گوناگون معرفتی در یک موضوع، با دو یا چند حدیث مختلف، مواجه می‌گردند. ... بیشتر «اختلاف حدیث» یکی از معضلات فراروی اهل تحقیق در دانش‌های اسلامی به‌ویژه علوم حدیث است؛ زیرا به ‌طور فراوان، عالمان شاخه‌های گوناگون معرفتی در یک موضوع، با دو یا چند حدیث مختلف، مواجه می‌گردند. این محققان ابتدا بر پایه خود حدیث، آن‌گاه با بهره‌گیری از دیگر ادله، به راه‌کارهایی برای رفع اختلاف و یافتن حدیث معتبر از میان احادیث متعارض دست‌یافته‌اند. تلاش‌های علمی دانشمندان به دلیل اهمیت مسأله اختلاف روایات، همچنان ادامه دارد. «آیت‌الله سیدعلی سیستانی»، دراین‌باره دارای آرا و آثاری است که به جهت داشتن نوآوری و کشف عرصه‌های ناشناخته، برای حل مسایل مرتبط با دانش اختلاف حدیث، بسیار راه‌گشاست. بر پایه یافته‌های علمی ایشان، اولین گام بایسته تحقیق برای حل اختلاف حدیث، شناخت اسباب آن در مراحل صدور و وصول است. همچنین بخشی از این اختلافات، غیر واقعی و مربوط به اسباب فهم نکردن دقیق احادیث، از جمله: نشناختن اسلوب کلام اهل‌بیت(ع)، مقامات مختلف ایشان و همچنین مدالیل احادیث است؛ چنان‌که شناخت شرایط مخاطب، جامعه و عرف مستفتی، بر فهم درست حدیث و رفع اختلاف میان احادیث اثر می‌گذارد. قابل ذکر است که از دیدگاه آیت‌الله سیستانی جمع شایسته میان اخبار متعارض، نه آن جمعی است که به «جمع عرفی» معروف است بلکه جمعی است مبتنی بر اسبابی همچون شناخت لحن و معاریض و اسباب کتمان که ایشان آن را «جمع استنباطی» نامیده‌اند.

بازشناسی شخصیت اسحاق ‌بن‌ محمد النخعی‏ (م 284ق)

قاسم بستانی؛ مینا شمخی؛ مهدی اکبرنژاد؛ عباداله جولایی

دوره 8، شماره 2 ، فروردین 1401، صفحه 53-73

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2022.2583

چکیده

اسحاق‌بن‌محمد نخعی احمر (م 284ق)، محدث شیعی سده‌ی سوم هجری، جایگاه ویژه‌ای در انتقال میراث حدیثی امامیه دارد. او در شمار اصحاب امام هادی (ع) و امام عسکری (ع) و جزو شاگردان امام جـواد (ع) معرفی ‌شده است. برای ... بیشتر

تحلیل فقه‌الحدیثی روایت معروف به «لا أبالی» در آثار ملاصدرا با تأکید بر شرح اصول کافی

محمود صیدی؛ محمد مولوی

دوره 8، شماره 2 ، فروردین 1401، صفحه 75-87

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2022.2584

چکیده

استناد به احادیث معصومین (ع) و تبیین وجوه گوناگون معنایی روایات یکی از مهمترین دغدغه های ملاصدرا در تبیین مسائل حکمت متعالیه است. یکی از این احادیث که ملاصدرا در موارد فراوانی از آن بهره برده حدیث معروف ... بیشتر

تحلیل محتوای بازی و ورزش در روایات

زهرا لازری؛ زینب السادات حسینی؛ فرزام فرزان

دوره 8، شماره 2 ، فروردین 1401، صفحه 89-117

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2022.2585

چکیده

تقویت‌ جسم، تربیت و آمادگی همه ‌جانبه‌ی آن مورد‌ توجه اسلام است، زیرا بدن انسان، ابزار تکامل ‌روح اوست. نوشتار پیش‌رو با استفاده از تحلیل ‌محتوای روایات، مستخرج از کتب ‌روایی شیعه و اهل ‌سنت صورت ... بیشتر

تحلیل محتوای روایات متعه در منابع حدیثی شیعه

زهره سادات موسوی؛ فتحیه فتاحی زاده؛ محمد عترت دوست

دوره 8، شماره 2 ، فروردین 1401، صفحه 119-145

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2022.2586

چکیده

یکی از مسائل منحصر به فرد در مذهب شیعه، موضوع متعه یا ازدواج موقت می‌باشد. این در حالی است که در منابع حدیثی شیعه تعداد 137روایت بدون تکرار صراحتاً به این موضوع پرداخته و به ‌تفصیل، احکام و ضوابط و حلیّت ... بیشتر

تحلیل و ارزیابی دیدگاه حسن‌ بن زین‌الدین عاملی در مواجهه با آسیب گسست اسناد در منتقی‌الجمان و معالم‌الدین

روح الله شهیدی؛ محمدعلی مهدوی راد؛ سیده راضیه توسل

دوره 8، شماره 2 ، فروردین 1401، صفحه 147-173

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2022.2587

چکیده

حسن بن زین‌الدین عاملی از عالمان برجسته شیعه در قرن دهم و یازدهم هجری در منطقه جبل عامل است که با رویکرد سندمحور نسبت به احادیث، به پالایش روایات مهم‌ترین منابع روایی شیعه روی آورد و با ارائه آراء رجالی، ... بیشتر حسن بن زین‌الدین عاملی از عالمان برجسته شیعه در قرن دهم و یازدهم هجری در منطقه جبل عامل است که با رویکرد سندمحور نسبت به احادیث، به پالایش روایات مهم‌ترین منابع روایی شیعه روی آورد و با ارائه آراء رجالی، فقه‌‌الحدیثی و نقدالحدیثی خود در کتب گوناگون، نسبت به عالمان پیشین، گامی فراتر در ارتقاء دانش حدیثی شیعه برداشت. از این‌رو، جایگاه علمی و رویکرد نقادانه شیخ حسن نسبت به روایات، شناخت اندیشه‌های نقدالحدیثی او را حائز اهمیت می‌نماید. پژوهش حاضر، به منظور شناخت نحوه تعامل صاحب معالم با آسیب‌های ناظر به گسست اسناد روایات، در محدوده دو کتاب منتقی‌الجمان و معالم‌الدین با روش مطالعه کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی ـ تحلیلی گردآمده است. در پی بررسی آراء عالمان متقدم همچون علامه حلی، شهیدثانی و مقدس اردبیلی، توجه اندک ایشان نسبت به این نوع آسیب‌های سندی مشاهده می‌شود و در مقابل، روشمندی و توجه بیشتر و دقیق‌تر شیخ حسن برای تشخیص و اصلاح این آسیب‌ها از رهگذر مراجعه به کتب رجالی و فهرست‌ها، شناخت طبقات راویان، بهره‌گیری از اسناد مشابه و مشهور و نقل متناظر روایات در سایر کتب روایی نمایانست. هرچند، پژوهش‌های صاحب معالم نیز گاه در پی عدم جامع‌نگری و تتبع ناقص، به ارائه تحلیلی نادرست و قضاوت زودهنگام انجامیده است.

تعامل حدیثی تفسیر تسنیم با روایات اهل سنت

محسن نورائی؛ طاهره ناجی صدره

دوره 8، شماره 2 ، فروردین 1401، صفحه 175-195

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2022.2588

چکیده

حدیث، یکی از منابع اصلی تعالیم اسلام محسوب می‌گردد. مفسران نیز بسان فقیهان و متکلمان می‌کوشند تا با استمداد از این منبع ارزنده، فهمی اصیل از آیات قرآن فراهم نمایند. هرچند اغلب آنان در استفاده از حدیث ... بیشتر حدیث، یکی از منابع اصلی تعالیم اسلام محسوب می‌گردد. مفسران نیز بسان فقیهان و متکلمان می‌کوشند تا با استمداد از این منبع ارزنده، فهمی اصیل از آیات قرآن فراهم نمایند. هرچند اغلب آنان در استفاده از حدیث هم‌داستانند، اما در برخی از جزئیات مانند مراجعه به منابع حدیثی فرقه‌های دیگر با هم اختلاف دارند. نوشتار پیش رو که با روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته، می‌کوشد تا کیفیت تعامل تفسیر تسنیم با روایات اهل سنت را به بحث نشیند. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که استاد جوادی آملی بهره‌گیری از روایات نقل شده در منابع روایی اهل‌سنت را جایز دانسته و برای این امر جایگاه ویژه‌ای قائل است. یک‌سوی تعامل او با احادیث اهل سنت، نقد و ارزیابی آن‌ها با معیارهای معتبری مانند هماهنگی با قرآن، روایات صحیح و عقل است و سوی دیگر این تعامل، به‌کارگیری مفاد روایات آنان در تفسیر آیات و تحکیم مفاد روایات شیعی است. تعامل با روایت اهل سنت با این وسعت در تفاسیر قبلی و حتی المیزان دیده نمی‌شود. بررسی این موضوع در تفسیر تسنیم، به عنوان تفسیر مطرح و معاصر شیعی می‌تواند راه‌کارهای جدیدی را پیش روی محققان علوم قرآنی و حدیثی قرار دهد. همچنین نتیجه این پژوهش در حوزه مطالعات تفسیری، فقه‌الحدیثی و نیز تقریب مذاهب قابل تأمل و استناد است.

تعامل حوزه حدیثی مدائن با دیگر مراکز حدیثی در سده دوم و سوم هجری

علی محمد میرجلیلی؛ احمد زارع زردینی؛ محمدمهدی خیبر

دوره 8، شماره 2 ، فروردین 1401، صفحه 197-221

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2021.2328

چکیده

مدائن، منطقه‌ای ناشناخته یا کمتر شناخته در حوزه مطالعات حدیثی است که طی سده‌های دوم و سوم هجری، راویان شیعه و سنی با گرایش‌های گوناگون فقهی و کلامی را در خود جای داده است. خاندان‌های «بنو حکیم»، ... بیشتر مدائن، منطقه‌ای ناشناخته یا کمتر شناخته در حوزه مطالعات حدیثی است که طی سده‌های دوم و سوم هجری، راویان شیعه و سنی با گرایش‌های گوناگون فقهی و کلامی را در خود جای داده است. خاندان‌های «بنو حکیم»، «بنو صَدَقه» و «بنو موسی» از جمله بیوت حدیثی شیعی مدائنی هستند. شناخت تعامل راویان یک دیار با دیگر مراکز حدیثی، حدیث‌پژوه را یاری می‌دهد تا میزان اثرپذیری یا اثرگذاری راویان یک منطقه از مناطق دیگر را برآوُرد کند و در صورت کمبود اطلاعات در مورد مذهب و گرایش فقهی یا کلامی آن منطقه، بتواند با بررسی مراودات حدیثی، بخش زیادی از زمینه‌ها و گرایشات حدیثی آنان را تخمین بزند. این پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای سامان یافته، پس از بررسی خاندان‌های روایی شیعی حاضر در مدائن در قرن دوم و سوم هجری و شمارش تعداد روایات آن‌ها در کتب اربعه، به شیوه‌های دستیابی به ارتباط مراکز حدیثی پرداخته و به دست آورده که حوزه حدیثی مدائن با حوزه‌های حدیثی دیگری چون کوفه، بصره، واسط، بغداد، شام، خراسان، مصر و تفلیس ارتباط داشته است. در این میان، حوزه حدیثی شیعی مدائن با مراکز حدیثی کوفه، واسط و تفلیس ارتباط داشته، و در فضای حدیثی اهل سنت نیز، مرکز حدیثی مدائن با مراکز حدیثی بصره، واسط، بغداد، شام، خراسان و مصر در تعامل بوده است.

حدیث «مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّه»، در بوته اعتبارسنجی

سید محمدحسین دعائی؛ محمدحسن رستمی؛ حسن نقی زاده

دوره 8، شماره 2 ، فروردین 1401، صفحه 223-243

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2021.2326

چکیده

آموزه «معرفت نفس»، یکی از مهم‌ترین اجزاء «نظام معرفتی و تربیتی اسلام» است؛ همان آموزه‌ای که در «گزاره‌های نقلی»، از آن با عنوان «فریضه هر مرد و زن مسلمان»، «مصداق علم نافع و ... بیشتر آموزه «معرفت نفس»، یکی از مهم‌ترین اجزاء «نظام معرفتی و تربیتی اسلام» است؛ همان آموزه‌ای که در «گزاره‌های نقلی»، از آن با عنوان «فریضه هر مرد و زن مسلمان»، «مصداق علم نافع و برتر»، «برترین معرفت»، «رمز سعادت و نیکبختی» و «امری ملازم با معرفت رب» یاد شده و مورد توجه بسیاری از دین‌پژوهان ـ از جمله «حکیمان و عارفان» ـ قرار گرفته است. اما باید دانست که این آموزه، در معرض مناقشات مختلفی ـ از جمله مناقشه در سند مهم‌ترین پشتوانه روایی آن، یعنی حدیث «مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّه» ـ نیز قرار دارد. فلذا می‌توان گفت که تلاش برای اثبات حجیت حدیث مذکور، امری ضروری است. برخی از محققان، با تأکید بر ارسال این حدیث، اساساً آن را معتبر ندانسته و برخی دیگر، در عین اذعان به مرسل‌بودن حدیث مذکور، صرفاً با تکیه بر مواردی هم‌چون «تأیید آیات قرآن»، «تواتر معنوی» یا قاعده «ضَم احادیث ضِعاف»، در پی اثبات اعتبار آن بوده‌اند. حال آن‌که می‌توان با اتکاء به اطمینان ناشی از «تراکم ظنون» و با تجمیع مجموعه‌ای از «قرائن سندی و محتوایی»، مانند: «اعتبار منبع»، «حضور در مجموعه معتبر صد کلمه»، «علو لفظ و معنا»، «تواتر معنوی یا اجمالی»، «شهرت روایی»، «مقبولیت در نزد بزرگان» و «برخورداری از مؤیدات قرآنی، برهانی و وجدانی»، به اثبات اعتبار این حدیث پرداخته و زمینه تثبیت یکی از مهم‌ترین معارف عرفانی و پی‌ریزی روشمند «نظام تربیتی اسلام» بر اساس آن را فراهم آورد.

روایات باب «أَنَّ الْإِیمَانَ لَا یَضُرُّ مَعَهُ سَیِّئَةٌ» الکافی در ترازوی نقد

محمدحسین نقی زاده؛ صمد عبداللهی عابد

دوره 8، شماره 2 ، فروردین 1401، صفحه 245-269

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2022.2589

چکیده

کتاب اصول کافی، یک باب تحت عنوان «أَنَّ الْإِیمَانَ لَا یَضُرُّ مَعَهُ سَیِّئَةٌ وَ الْکُفْرَ لَا یَنْفَعُ مَعَهُ حَسَنَة» در بر دارد که مشتمل بر شش روایت است. چنان‌که از عنوان این باب بر می‌آید، ... بیشتر کتاب اصول کافی، یک باب تحت عنوان «أَنَّ الْإِیمَانَ لَا یَضُرُّ مَعَهُ سَیِّئَةٌ وَ الْکُفْرَ لَا یَنْفَعُ مَعَهُ حَسَنَة» در بر دارد که مشتمل بر شش روایت است. چنان‌که از عنوان این باب بر می‌آید، موضوع آن، بر این مطلب دلالت دارد که ایمان، مانع ضرر رساندن اعمال زشت، و کفر، مانع سود رساندن (قبول شدن) اعمال نیک انسان است. با وجود تأیید شدن جمله‌ی دوّم توسّط آیاتی از قرآن، امّا جمله‌ی اوّل، با آیاتی از قرآن در تعارض است. همین تعارض، نگارندگان این سطور را بر آن داشت تا با ترتیب دادن پژوهشی، به بررسی روایات این باب در دو سطح سندی و مفهومی، همّت گماشته و گامی در جهت رفع این تعارض بردارند. بر اساس یافته‌های پژوهش حاضر، تنها دو روایت از شش روایت موجود در این باب، با عنوان آن، ارتباط مستقیم دارند که یکی از آن‌ها موثّق و دیگری ضعیف است. از سوی دیگر، ظاهر این روایات، با قرآن، سنّت و عقل، در تعارض بوده و اعتقاد به صحّت مفاهیم آن‌ها، می‌تواند جامعه‌ی مؤمنین را به سوی فساد و تجرّی سوق دهد و از این جهت، با ادلّه‌ی متعارض، قابل جمع نیست. تفکّر «لا یضرّ مع الأیمان سیّئة»، ریشه در عقاید گروهی به نام مرجئه دارد که بارها مورد مذمّت و لعن پیامبر (ص) و اهل‌بیت(ع) قرار گرفته است. این احتمال نیز وجود دارد که پیروان این فرقه، برای اعتبار بخشیدن به کلام خود، این سخن را به ائمّه نسبت داده باشند.

رهیافت‌های فریقین در مواجهه با روایات متعارض‌تاب کلامی «مطالعه موردی: روایات دال بر کفایت توحیدباوری در رستگاری»

پوران میرزائی

دوره 8، شماره 2 ، فروردین 1401، صفحه 271-293

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2022.2590

چکیده

تحلیل معنای روایات دال بر رستگاری مؤمن اعم از مذنب و محسن، صرفاً به سبب باورمندی به توحید و احتراز از شرک، از جمله مباحث مشکل در حوزه کلام است. استناد به دلالت ظاهری این دسته از روایات، بدون توجه به این ... بیشتر

بررسی سندی و محتوایی گزارۀ «المُلکَ یَبقَی مَعَ الکُفرِ وَ لا یَبقَی مَعَ الظُّلمِ»

محمد ابراهیم روشن ضمیر

دوره 3، شماره 1 ، اسفند 1395، ، صفحه 9-25

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2017.1140

چکیده

نقد و بررسی سندی و محتوایی گزاره‌ها، برای نشان‌دادن تمایز روایات معصومان (ع) از گزاره‌های حدیث‌نما، ضرورتی انکارناپذیر است. بررسی سندی و محتوایی گزارۀ «المُلکَ یَبقَی مَعَ الکُفرِ وَ لا یَبقَی ... بیشتر

بررسی سندی و متنی روایت «مباهته»

سهیلا پیروزفر؛ محمدرضا بهادری

دوره 2، شماره 2 ، شهریور 1395، ، صفحه 55-75

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2016.1127

چکیده

مباهته عنوانی فقهی است که از عبارت «باهتوهم» در روایتی از کتاب کافی گرفته ‌شده است. حدیث مباهته به لحاظ سند، صحیح و در کتب فقهی نیز بدان استناد شده است. تردید در معنای مباهته دو دیدگاه کلی میان فقها ... بیشتر

ارزیابی سندی و تحلیل محتوایی گونه‌های روایی ذیل آیه 41 سوره حجر

حکیم وزیری؛ محمدعلی غیور؛ مهدی جلالی

دوره 4، شماره 2 ، فروردین 1397، ، صفحه 9-33

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2018.1324

چکیده

در منابع کهن پیرامون آیه «هذا صِراطٌ عَلَیَّ مُسْتَقیم» (الحجر: 41) سه گونۀ روایی به چشم می‌خورد؛ گونۀ اول در مقام تأویل آیه و تطبیق آن با مصداق عینی، حضرت علی (ع) می‌باشد که نمونه‌های فراوانی از ... بیشتر

بازخوانی اعجاز قرآن کریم از منظر روایات معصومین (ع)

محمدعلی غیور؛ حکیم وزیری

دوره 6، شماره 1 ، مهر 1398، ، صفحه 57-80

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2019.1814

چکیده

اعجاز از پرسابقه‌ترین علومی است که پیرامون قرآن‌کریم شکل ‌گرفته‌ است ولی اصطلاح معجزه از اواسط قرن سوم هجری رواج یافته است. در بیانات معصومین (ع) تعابیر: حجه‌الله، برهان، عهد، بیّنه و آیه به چشم می‌خورد ... بیشتر اعجاز از پرسابقه‌ترین علومی است که پیرامون قرآن‌کریم شکل ‌گرفته‌ است ولی اصطلاح معجزه از اواسط قرن سوم هجری رواج یافته است. در بیانات معصومین (ع) تعابیر: حجه‌الله، برهان، عهد، بیّنه و آیه به چشم می‌خورد که می‌تواند ناظر به جنبه اعجاز قرآن کریم باشد. آنچه در آغاز، نظر دانشمندان مسلمان را به خود معطوف داشت؛ فصاحت، بلاغت و نظم قرآن‌کریم بود این ویژگی تا به امروز، همواره به‌عنوان برترین وجه اعجاز مطرح بوده است. با این وجود از دلِ آیات تحدی و روایات معصومین (ع) که عِدل قرآن‌اند، بیان صریحی در تأیید این وجه به چشم نمی‌خورد. تحدّی قرآن کریم در آیه 49 سوره قصص و اوصافی نظیر: نور، حبل‌متین، مُنجی، مصباح، قائد و ... که در روایات به چشم می‌خورد، بیانکننده وجه هدایت‌کنندگی قرآن است. در این تحقیق سعی شده است با روش توصیفی- تحلیلی و با تتبع در کتب لغت، آثار نگاشته‌ شده پیرامون اعجاز قرآن و جوامع معتبر روایی، به بیان؛ ماده لغوی «عجز»، اصطلاح معجزه، شروط آن، تعابیر به کار رفته در روایات به جای کلمه معجزه و وجوه اعجاز قرآن پرداخته شود. هدف از طرح این مسائل، بازخوانی اعجاز قرآن کریم، از منظر روایات حضرات معصومین (ع) است. نتیجه آنکه ائمه اطهار (ع) عنایت ویژه‌ای به هدایت‌کنندگی قرآن کریم داشته‌اند از این‌رو همواره به تعالیم و معارف عمیق آن توجه داده‌ و کمتر به جنبه ادبی قرآن، نظر داشته‌اند.

رویکرد و معیارهای رجالی آیت الله شبیری زنجانی

داود معماری؛ کوثر حلال خور

دوره 6، شماره 2 ، اردیبهشت 1399، ، صفحه 193-215

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2020.2078

چکیده

اعطای‌ مرتبه وثاقت یا ضعف به یکایک راویان یک سلسله سند، یا قبول و رد یک متن و سند و نحوه تعامل با یک روایت، بـر معیارها و ضوابطی استوار است که کشف آن به معنای شناخت روش نقد و سبک سنجش یک اندیشمند رجالی با‌ ... بیشتر

روش شناسی نقد درونی احادیث فضائل در الغدیر (موردی: احادیث فضائل ادعاشده برای ابوبکر)

نهله غروی نائینی؛ هادی غلامرضائی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 12 بهمن 1400

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2022.2600

چکیده

امروزه تنها راه دسترسی به سنت، روایات هستند. اما موانع متعددی پیمودن این راه را دشوار ساخته‌اند. یکی از این موانع، احادیث جعلی هستند. بخشی از این احادیث در راستای فضیلت‌تراشی برای عده‌ای ساخته شده‌‌اند. ... بیشتر

مشاهده مقاله

تاریخ گذاری احادیث تفسیری آیه 15 سوره احقاف و نقش غلات در آن بر اساس کاربست معیارهای نقد محتوایی احادیث

علی حسن بیگی؛ زهرا قطبی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 12 بهمن 1400

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2022.2601

چکیده

فهم روشمند آیات قرآن کریم در گرو توجه به قرینه است؛ یکی از قرائن فهم و تفسیر آیات قرآن کریم، احادیث تفسیری می‌باشد. از موجبات آسیب‌دیدگی این دست از روایات ورود غالیان با شیوه‌هایی چون درج در متون، تدلیس ... بیشتر

مشاهده مقاله

تحلیلی بر جایگاه اصل محوری در تحقق جامعیت قرآن با تکیه بر روایت «إلاّ و لَهُ اصل فی کتاب الله»

مرضیه بابائی؛ اصغر طهماسبی بلداجی؛ علیرضا طبیبی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 12 بهمن 1400

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2022.2602

چکیده

قرآن کریم به عنوان منبع اصلی آموزه‌های دینی در اسلام، برای پاسخ به نیازهای همسو با هدف هدایت و تکامل انسان، دارای ویژگی‌های متمایزی است؛ که «جامعیت قرآن» یکی از این ویژگی‌های منحصر به فرد قلمداد ... بیشتر قرآن کریم به عنوان منبع اصلی آموزه‌های دینی در اسلام، برای پاسخ به نیازهای همسو با هدف هدایت و تکامل انسان، دارای ویژگی‌های متمایزی است؛ که «جامعیت قرآن» یکی از این ویژگی‌های منحصر به فرد قلمداد می‌شود. این مهم از همان آغاز مورد توجه اندیشمندان اسلامی قرار گرفته و درباره چگونگی آن نظرات متعددی بیان گردیده است. تبیین این ویژگی بسیار حائز اهمیت است و این مهم، در بستر مراجعه به آیات و روایاتی چند در این موضوع و فهم آن‌ها ممکن می‌نماید. گستره و محدوده جامعیت قرآن همواره مورد توجه بوده، لیکن کیفیت تحقق جامعیت مذکور، اغلب مورد غفلت واقع شده است. پژوهه فرارو، با روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی کیفیت تحقق جامعیت قرآن کریم، مبتنی بر «اصل محوری» و با تکیه بر تحلیل روایت منقول از امام صادق (ع): «ما مِن أمرٍ یَختَلِفُ فیهِ اثنانِ إلاّ و لَهُ اصل فی کتابِ اللّهِ عَزَّ و جلّ» پرداخته است و از این رهگذر با روش تحلیل متن، مطابق قواعد فقه الحدیث، ابتدا به معناشناسی مفردات، بررسی مستندات روایی و سپس شرح روایت و تبیین راه‌های استنباط اصول قرآنی می‌پردازد. براساس یافته‌های این پژوهش، قرآن کریم حاوی اصولی است که با انطباق بر نیازهای مختلف انسان، می‌تواند پاسخگوی نیازهای گوناگون بشر در تمام اعصار باشد. در این باره سه رویکرد: «بهره گیری از حجیت فرازهای مستقل»، «دلالت‌های فراسیاقی» و «نگرش اصل محور در قصه‌های قرآنی»، جهت تحقق جامعیت قرآن با تکیه بر اصل محوری حائز اهمیت است.

مشاهده مقاله

ارزیابی روایات شأن نزول آیات، پیرامون نجاشی پادشاه حبشه

قاسم بستانی؛ مینا شمخی؛ علی مطوری؛ عیسی محمودی مزرعاوی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 12 بهمن 1400

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2022.2603

چکیده

در منابع روایی و تفسیری و کتب اسباب النزول روایاتی نقل شده است که در آن‌ها شأن نزول آیات قرآن، بیان شده است. جایگاه نجاشی پادشاه حبشه و اهمّیت شخصیت وی در حوادث صدر اسلام مانند هجرت مسلمانان به حبشه و ... بیشتر در منابع روایی و تفسیری و کتب اسباب النزول روایاتی نقل شده است که در آن‌ها شأن نزول آیات قرآن، بیان شده است. جایگاه نجاشی پادشاه حبشه و اهمّیت شخصیت وی در حوادث صدر اسلام مانند هجرت مسلمانان به حبشه و سپس اسلام وی سبب شده است که برخی مفسران با استناد به روایات، شأن نزول بعضی از آیات قرآن را پیرامون وی و یارانش بدانند. در رابطه با این روایات، چند پرسش مطرح می‌شود. نخست این‌که اعتبار این روایات از لحاظ سندی چگونه است؟ دوم این‌که در مقابل این روایات، روایات معارض دیگری نقل شده است یا خیر؟ سوم این‌که سیاق آیات، بیشتر با کدام شأن نزول‌ها مطابقت دارد؟ در این پژوهش که به صورت تحلیلی و به روش کتابخانه‌ای انجام گرفته است، روایات شأن نزول پیرامون نجاشی پادشاه حبشه و یارانش از لحاظ سندی بررسی گردیده و روایات معارض با آن‌ها در صورت وجود ذکر می‌شوند. نتیجه این تحقیق روشن می‌سازد که سند بیشتر روایات شأن نزول پیرامون نجاشی پادشاه حبشه و یارانش از لحاظ سندی ضعیف و مرسل و برخی از آن‌ها علاوه بر ضعف، دارای معارض می‌باشند. همچنین بررسی سیاق آیات نشان می‌دهد که روایات شأن نزول معارض که این آیات را تنها مختص به نجاشی و یارانش ندانسته‌اند نیز اگرچه اکثراً از نظر سندی ضعیف می‌باشند، اما با سیاق آیات هماهنگ‌تر و موافق‌ترند.

مشاهده مقاله

بازسازی مدرسه حدیثی شیعه ری در آیینه راویانِ حدیث (سده‌های دوم و سوم هجری)

رقیه ایوزخانی؛ حسن اصغرپور؛ روح الله شهیدی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 12 بهمن 1400

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2022.2604

چکیده

رونق و گسترش حدیث‌پژوهی در یک شهر یا منطقه، در گرو عوامل مختلفی است. یکی از این عوامل را می‌توان حضور عالمان و محدّثان در آن جغرافیای علمی و فعّالیت‌های حدیثی آنان دانست. یکی از بهترین و مهم‌ترین روش‌های ... بیشتر رونق و گسترش حدیث‌پژوهی در یک شهر یا منطقه، در گرو عوامل مختلفی است. یکی از این عوامل را می‌توان حضور عالمان و محدّثان در آن جغرافیای علمی و فعّالیت‌های حدیثی آنان دانست. یکی از بهترین و مهم‌ترین روش‌های بازسازی مدارس حدیثی، بازشناسی راویان و محدّثان مشهور و گونه‌شناسی روایات رایج در آن مدرسه حدیثی است. یکی از مهم‌ترین مدارس حدیثی شیعه در قرون اوّلیه اسلامی، مدرسه حدیثی «ری» است. این مدرسه به دلیل کثرت محدّثان شیعی و فراوانی روایات آن‌ها در کتب حدیثیِ شیعه و نیز تجربه دو عصر حضور و غیبت ائمّه (ع)، از اهمّیت بسزایی برای پژوهش برخوردار است. این پژوهش در راستای‌ بازسازی مدرسه حدیثی شیعه در «ری» در آیینه راویان حدیث، طراحی شده و هدف از آن، شناخت دقیق راویان این مدرسه حدیثی، مصنّفات آن‌ها و گونه‌شناسیِ روایات‌شان است. در این راستا، نحوه تحمّل و ادای حدیث در این مدرسه و میزان اثرپذیری محدّثان آن دیار، از دیگر مدارس حدیثی نیز استخراج و گزارش شده است. پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌ای و رویکردی توصیفی- تحلیلی، به این نتیجه رسیده که فعّالیت مدرسه حدیثی ری، از زمان امام صادق (ع) آغاز شده است. بررسی رَحَلات حدیثی محدّثان، نشان از آن دارد که این مدرسه، بیشترین اثرپذیری را از مدرسه حدیثی «کوفه» داشته و به‌رغم تنوّع گونه‌های روایی منقول از راویان، صبغه غالب روایات مدرسه حدیثی «ری»، فقهی بوده است.

مشاهده مقاله

آسیب‌شناسی جامعه اسلامی مبتنی بر تحلیل محتوای خطبه‌‌ فدکیه‌ حضرت ‌زهرا (س)

سیده رقیه سجادی؛ محمد عترت دوست؛ پروین بهارزاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 12 بهمن 1400

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2022.2605

چکیده

خطبه فدکیه حضرت‌ زهرا (س)، خطبه‌ای است که در یک برهه حساس تاریخی پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) ایراد شده است، لذا بررسی و تعمق پیرامون مضامین و محتوای آن با روش‌های تحقیق متن پژوهی می‌تواند نتایج قابل ‌توجهی ... بیشتر خطبه فدکیه حضرت‌ زهرا (س)، خطبه‌ای است که در یک برهه حساس تاریخی پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) ایراد شده است، لذا بررسی و تعمق پیرامون مضامین و محتوای آن با روش‌های تحقیق متن پژوهی می‌تواند نتایج قابل ‌توجهی را دربر داشته باشد. در این پژوهش با استفاده از روش «تحلیل محتوای مضمونی» تلاش شده تا به واکاوی مضامین و جهت‌گیری‌های این متن تاریخی پرداخته و رویکردها و اهداف حضرت زهرا (س) از بیان موضوعات مختلف در این خطبه را استخراج نماییم. نتایج و یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که برخلاف پیش‌فرض رایج و سنتی در جامعه که موضوع این خطبه را اختلاف بر سر مالکیت فدک می‌داند، هدف اصلی حضرت (س) از ایراد خطبه، حفظ جامعه اسلامی از فتنه‌ها و آسیب‌های حاصل بوده است؛ لذا نیمی از خطبه به آسیب‌شناسی و معرفی ضعف‌های جامعه مسلمانان پرداخته و در بخش دوم نیز راهکار‌های برون‌رفت از آن آسیب‌ها به تفکیک بیان شده است. حضرت زهرا (س) عواملی همچون؛ جریان نفاق، بی‌بصیرتی و بی‌توجهی مردم نسبت به مسئولیت‌های خود در جامعه اسلامی، بی‌توجهی به آموزه‌های قرآنی و رفاه‌طلبی را ازجمله مهم‌ترین آسیب‌های مبتلابه جامعه در آن برهه تاریخی دانسته و بازگشت به ثقلین، توجه دوباره به گفتمان نبوی، بازگشت به توحید و پایبندی به قوانین فردی و اجتماعی را راهکار برون‌رفت از آن معضلات پیش‌آمده معرفی می‌کند. از دیگر نتایج مهم به‌دست‌آمده در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا، کشف مدل مسأله‎شناسی حضرت‌ زهرا (س) است که تفصیل و نمودار آن در مقاله بیان شده است.

مشاهده مقاله

ارائه‌ی سازوکار اجرایی «تحلیل فهرستی» به همراه پیاده‌سازی بر نمونه‌ها

سید رضا شیرازی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 12 بهمن 1400

http://dx.doi.org/10.30479/mfh.2022.2606

چکیده

یکی از روش‌های نوین ارزیابی حدیث، تحلیل فهرستی است. عرضه نشدن سازوکار اجرای این روش یکی از کاستی‌های آن در جهت گشودن راه خود به مجامع علمی و همگانی شدن است. در این مقاله پس از تبیین کلی تحلیل فهرستی، سازوکار ... بیشتر

مشاهده مقاله

تعداد دوره‌ها	7
تعداد شماره‌ها	16
تعداد مقالات	152
تعداد نویسندگان	274
تعداد مشاهده مقاله	110,061
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	71,626
نسبت مشاهده بر مقاله	724.09
نسبت دریافت فایل بر مقاله	471.22
-----------------------------------------
تعداد مقالات ارسال شده	1,004
تعداد مقالات رد شده	783
درصد عدم پذیرش	78
تعداد مقالات پذیرفته شده	128
درصد پذیرش	13
زمان پذیرش (روز)	230
تعداد پایگاه های نمایه شده	15
تعداد داوران	205

دوره 8 (1400-1401)

دوره 7 (1400-1399)

دوره 6 (1399-1398)

دوره 5 (1397- 1398)

دوره 4 (1397-1396)

دوره 3 (1395- 1396)

دوره 2 (1394- 1395)

دوره 1 (1393- 1394)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان