نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران

2 دانشآموخته ارشد رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد.

چکیده

اعجاز از پرسابقه‌ترین علومی است که پیرامون قرآن‌کریم شکل ‌گرفته‌ است ولی اصطلاح معجزه از اواسط قرن سوم هجری رواج یافته است. در بیانات معصومین (ع) تعابیر: حجه‌الله، برهان، عهد، بیّنه و آیه به چشم می‌خورد که می‌تواند ناظر به جنبه اعجاز قرآن کریم باشد. آنچه در آغاز، نظر دانشمندان مسلمان را به خود معطوف داشت؛ فصاحت، بلاغت و نظم قرآن‌کریم بود این ویژگی تا به امروز، همواره به‌عنوان برترین وجه اعجاز مطرح بوده است. با این وجود از دلِ آیات تحدی و روایات معصومین (ع) که عِدل قرآن‌اند، بیان صریحی در تأیید این وجه به چشم نمی‌خورد. تحدّی قرآن کریم در آیه 49 سوره قصص و اوصافی نظیر: نور، حبل‌متین، مُنجی، مصباح، قائد و ... که در روایات به چشم می‌خورد، بیان­کننده وجه هدایت‌کنندگی قرآن است. در این تحقیق سعی شده است با روش توصیفی- تحلیلی و با تتبع در کتب لغت، آثار نگاشته‌ شده پیرامون اعجاز قرآن و جوامع معتبر روایی، به بیان؛ ماده لغوی «عجز»، اصطلاح معجزه، شروط آن، تعابیر به کار رفته در روایات به جای کلمه معجزه و وجوه اعجاز قرآن پرداخته شود. هدف از طرح این مسائل، بازخوانی اعجاز قرآن کریم، از منظر روایات حضرات معصومین (ع) است. نتیجه آن­که ائمه اطهار (ع) عنایت ویژه‌ای به هدایت‌کنندگی قرآن کریم داشته‌اند از این‌رو همواره به تعالیم و معارف عمیق آن توجه داده‌ و کمتر به جنبه ادبی قرآن، نظر داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم، ترجمه فولادوند، محمد مهدى، قم، دار القرآن الکریم، 1415ق.
ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1367ش.
ابن جوزى، ابوالفرج عبدالرحمن بن على‏، زاد المسیر فى علم التفسیر‏، تحقیق: عبدالرزاق المهدی‏، بیروت، دار الکتاب العربی‏، 1422ق.
ابن‌فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه‏، تحقیق: هارون، عبدالسلام محمد، قم، مکتب الاعلام الاسلامی‏‏‏، 1404ق.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الفکر، چاپ سوم، 1414ق.
ازهرى، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، بیروت، دار احیاء التراث العربی‏، 1384ق.
باقلانی، ابوبکر محمد بن طیب، اعجاز القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1421ق.
بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیرالقرآن، قم، موسسه بعثت، 1374ش.
برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.
بلاغى نجفى، محمدجواد، آلاء الرحمن فى تفسیر القرآن‏، قم، بنیاد بعثت، 1420ق.
تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ دوم، 1410ق.
جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن، دلائل الاعجاز فی علم المعانی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1420ق.
جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح، تحقیق: عطار احمد عبد الغفور، بیروت، دارالعلم للملایین‏، 1376ق.
حسن بن على (ع)، امام یازدهم، التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه السلام، قم، مدرسة الإمام المهدی (ع)، 1409ق.
حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فى شرح تجرید الاعتقاد، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن‏، قم، موسسه احیاء آثار الامام الخوئى‏، بی‌تا.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن‏، بیروت، دار القلم‏، 1412ق.
رضائی اصفهانی، محمدعلی، پژوهشى در اعجاز علمى قرآن‏، رشت، کتاب مبین‏، چاپ سوم، 1381ش.
رمانی، علی بن عیسی، نکته‌ها در اعجاز قرآن کریم، ترجمه و تعلیق: منصور پهلوان، تهران، نبأ، 1382ش.
زرقانی، محمد عبدالعظمی‏، مناهل العرفان فی علوم القرآن‏، بی‌جا، دار احیاء التراث العربى‏، بی‌تا.
زمخشرى، محمود بن عمر، أساس البلاغة، بیروت، دار صادر، 1979م.
سیوطی، جلال‌الدین، الإتقان فی علوم القرآن‏، بیروت، دار الکتاب العربى‏، چاپ دوم، 1421ق.
سیدرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، قم، هجرت، 1414ق.
صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، تحقیق: محمدحسین آل یاسین، بیروت، عالم الکتب، 1414ق.
صدوق، محمد بن على، الأمالی، ترجمه: محمدباقر کمره‏اى، تهران، کتابچى، چاپ ششم، 1376ش.
_______________، التوحید (للصدوق)، قم، جامعه مدرسین، 1398ق.
_______________، علل الشرائع، قم، کتاب فروشى داورى، 1385ش.
_______________، عیون أخبار الرضا (ع)، تهران، نشر جهان، 1378ق.
_______________، معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.
_______________، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1413ق.
صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد (ص)، قم، مکتب آیة الله مرعشی نجفی، چاپ دوم، 1404ق.
طباطبایى، سید محمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن‏، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، 1417ق.
طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، مرتضوى، چاپ سوم، 1375ش.
طوسی، محمد حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، تحقیق: احمد قصیرعاملى، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران، المطبعة العلمیة، 1380ق.
فراهیدى، خلیل بن أحمد، کتاب العین، قم، نشر هجرت، چاپ دوم، 1409ق.
قطب الدین راوندى، سعید بن هبة الله، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسه امام مهدى (ع)، 1409ق.
کلینى، محمد بن یعقوب، أصول الکافی، ترجمه: سید جواد مصطفوى، تهران، کتاب فروشى علمیه اسلامیه، 1369ش.
________________، الکافی (ط - الإسلامیة)، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
________________،الکافی ( ط- دارالحدیث)، قم، دار الحدیث‏، 1429ق.
________________، بهبودى، محمدباقر، گزیده کافى، تهران، مرکز انتشارات علمى و فرهنگى، 1363ش.
مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏‏‏، 1368ش.
معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، قم، موسسه النشر الاسلامی، چاپ دوم، 1415ق.
معمر بن مثنى، ابوعبیده، مجازالقرآن، تحقیق: محمد فؤاد سزگین، قاهره، مکتبة الخانجى، 1381ق.
مؤدب، سید رضا، اعجاز القرآن در نظر اهل بیت عصمت (ع) و بیست نفر از علماى بزرگ اسلام، قم، احسن الحدیث، 1379ش.
هاشمى خویى، میرزا حبیب‌الله؛ حسن‌زاده آملى، حسن؛ کمره‌اى، محمدباقر، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة و تکملة منهاج البراعة (خوئى)، تهران، مکتبة الإسلامیة، چاپ چهارم، 1400ق.