• ثبت نام
  • ورود به سامانه
  • English

مطالعات فهم حدیث

  1. صفحه اصلی
  2. اعتبارسنجی حملِ خلاف ظاهر در احادیث جواز اِمتثال مُکرّر

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اطلاعات آماری نشریه

اخبار و اعلانات

اعتبارسنجی حملِ خلاف ظاهر در احادیث جواز اِمتثال مُکرّر

    نویسندگان

    • محمدرضا نایینی 1
    • عباس زندی 2
    • محمد حکیم 3

    1 استاد درس خارج فقه و اصول، حوزه علمیه قم، ایران.

    2 مدرس سطح عالی فقه و اصول، حوزه علمیه قم.

    3 استادیار گروه فقه و حقوق، دانشکدگان فارابی، دانشگاه تهران.

,
مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : پژوهشی

10.30479/mfh.2025.22229.2483
  • مشخصات مقاله
  • مراجع
  • دریافت فایل
  • ارجاع به این مقاله
  • آمار
  • هم رسانی

چکیده

مسئله امکان یا استحاله عقلی امتثال پس از امتثال- به‌معنای تکرار امتثال یک تکلیف شرعی پس از انجام آن، با قصدی همانند امتثال پیشین- از مسائل چالش‌برانگیز در دانش فقه و اصول فقه به‌شمار می‌رود. دیدگاه مشهور اصولیان و فقیهان امامیه، با استناد به دلایلی همچون حصول غرض در امتثالِ نخست، تحصیلِ حاصل، تناقض و خُلف، و سقوط امر پس از امتثال اول، بر استحاله عقلی و نیز عدم جواز شرعی چنین تکراری استوار است. با این حال، در منابع روایی شیعه، شماری از روایات معتبر از اهل بیت (ع) به‌روشنی بر جواز شرعی امتثال مکرّر دلالت دارند. با وجود این، انگاره استحاله عقلی موجب شده است که بیشتر فقیهان، برای سازگار کردن این روایات با مبنای یادشده، به تأویل و حمل آن‌ها بر خلاف ظاهرشان روی آورند؛ و در نتیجه، به نفی جواز تکرار امتثال، فتوا دهند. پژوهش حاضر با روش توصیفی‌ ـ تحلیلی، به بازخوانی ظهور روایات دالّ بر جواز تکرار امتثال و ارزیابی صحّتِ تأویل و حملِ آن‌ها بر خلاف ظاهرشان، در پرتو بازاندیشی انتقادی در نظریه استحاله عقلی امتثال پس از امتثال می‌پردازد. تحلیل‌ها و یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که از منظر نظری، تعلّق اوامر شرعی به طبیعتِ کلّی مأمورٌ‌به، در صورتی که شارع به سقوطِ امر تصریح نکرده باشد، موجب بقای غرض نوعی و استمرار صلاحیت امر برای امتثال مکرّر خواهد بود. از منظر فقه‌الحدیثی نیز، ظهور روایات یادشده در جواز امتثال مکرّر، گویای وقوع و جواز چنین امتثالی در شریعت و مؤیّد امکان عقلی آن است.

کلیدواژه‌ها

  • اعتبارسنجی روایات
  • حمل خلاف ظاهر روایات
  • تکرار امتثال تکلیف شرعی
  • روایات جواز تکرار امتثال

موضوعات

  • مطالعات فهم حدیث
  • XML
  • RIS
  • EndNote
  • Mendeley
  • BibTeX
  • APA
  • MLA
  • HARVARD
  • CHICAGO
  • VANCOUVER
مراجع
آخوندخراسانی، محمدکاظم، کفایة الأصول، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، 1409ق.
آملی، محمدتقی، مصباح الهدی، تهران، مؤلّف، 1380ق.
ابراهیمی‌دینانی، غلامحسین، قواعد کلی در فلسفه اسلامی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چ 2، 1365ش.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبداللّه، الشفا منطق، قم، کتابخانه آیة‌الله مرعشی، 1405ق.
اردبیلی، احمد، مجمع الفائدة و البرهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
اصفهانی، سیدابوالحسن، وسیلة الوصول إلی حقائق الأصول، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1422ق.
اصفهانی، محمدتقی، هدایة المسترشدین، قم، موسسه نشر اسلامی، چ 2، 1429ق.
اصفهانی، محمدحسن، الفصول الغرویة، قم، دار إحیاء العلوم الإسلامیة، 1404ق.
انصاری، مرتضی، مطارح الأنظار، قم، مجمع الفکر الإسلامی، چ 2، 1383ش.
بجنوردی، سیدحسن، منتهی الأصول، تهران، مؤسسه عروج، 1380ش.
بحرانی، یوسف، الحدائق الناظرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
بروجردی، سیدحسین، نهایة التقریر، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، بی‌تا.
جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد، الصحاح، بیروت، دارالعلم، 1410ق.
حائری‌مازندرانی، محمد‌بن‌اسماعیل، منتهی المقال، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، 1416ق.
حرّعاملی، محمد‌بن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، 1416ق.
حرّعاملی، محمد‌بن‌حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، 1409ق.
حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، دارالتفسیر، 1416ق.
حلّی، حسن‌بن‌یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آل‌البیت (ع)، 1414ق.
حلّی، حسن‌بن‌یوسف، خلاصة الاقوال، قم، شریف‌رضی، چ2، 1402ق.
حلّی، حسن‌بن‌یوسف، منتهی المطلب، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، 1412ق.
خمینی، سیدروح‌الله، جواهر الأصول، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1376ش.
خمینی، سیدمصطفی، تحریرات فی الأصول، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1418ق.
خوانساری، آقاحسین، مشارق الشموس فی شرح الدروس، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
خوئی، سیدابوالقاسم، محاضرات فی أصول الفقه، قم، مؤسسة احیاء آثار الإمام‌الخوئی، 1418ق- الف.
خوئی، سیدابوالقاسم، مصابیح الأصول، تهران، مرکز نشر کتاب، 1413ق.
خوئی، سیدابوالقاسم، موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام‌الخوئی، 1418ق- ب.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، چ 2، 1377ش.
زبیدی، سیدمرتضی، تاج العروس، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
سبحانی، جعفر، المبسوط فی اصول الفقه، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، 1431ق.
سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذّب الأحکام، قم، مؤسسه المنار، چ 4، 1413ق.
شریفی گرم‌دره، وحید، و محسن رفعت. "کارکردهای قرینه سوال راوی در فهم احادیث فقهی". مطالعات فهم حدیث 5، 9(1397): 151-175. doi: 10.30479/mfh.2018.1436
شهید اوّل، محمدبن‌مکّی، ذکری الشیعة، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، 1419ق.
شهیدثانی، زین‌الدین‌بن‌علی، روض الجنان، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1402ق.
شیخ‌الشریعة اصفهانی، فتح‌الله، أحکام الصلاة، قم، کتابخانه امیرالمؤمنین علی (ع)، 1404ق.
صدر، سیدمحمدباقر، بحوث فی علم الأصول، بیروت، الدار الإسلامیة، 1417ق.
صدوق، محمد‌بن‌علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
طباطبایی، سیدعلی، ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، 1418ق.
طباطبایی‌یزدی، سیدمحمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چ2، 1409ق.
طوسی، محمدبن‌حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق- ب.
طوسی، محمدبن‌حسن، الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ 3، 1373ش.
طوسی، محمدبن‌حسن، الفهرست، قم، کتابخانه محقق‌طباطبایی، 1420ق.
طوسی، محمدبن‌حسن، المبسوط، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چ 3، 1387ق.
طوسی، محمدبن‌حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چ 4، 1407ق- الف.
عاملی، حسن‌بن‌زین‌الدین، معالم الاصول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ 9، 1378ش.
عاملی، سیدجواد، مفتاح الکرامة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419ق.
عراقی، ضیاء‌الدین، نهایة الأفکار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ 3، 1417ق.
قاسمی، محمدحسن، علی نصرتی، و سیدابوالقاسم حسینی‌زیدی. "بررسی ظهور تصوّری در فرایند فهم حدیث از نگاه شیخ انصاری". مطالعات فهم حدیث 8، 15(1400ش): 83-105. doi: 10.30479/mfh.2021.2490
کاشف‌الغطاء، حسن‌بن‌علی، أنوار الفقاهة- کتاب الطهارة، نجف، مؤسسة کاشف الغطاء، 1387ق.
کرباسی، محمدابراهیم، إشارات الأصول، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
کشی، محمدبن‌عمر، الرجال، مشهد، دانشگاه مشهد، 1409ق.
کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چ 4، 1307ق.
مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چ 2، 1404ق.
مجلسی‌اصفهانی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی، قم، اسماعیلیان، چ 2، 1414ق.
محقق‌داماد، سیدمحمد، کتاب الصلاة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ 2، 1416ق.
میرزای‌قمی، ابوالقاسم، قوانین الأصول، قم، إحیاء الکتب الإسلامیة، 1430ق.
نائینی، محمدحسین، کتاب الصلاة، قم، جامعه مدرّسین، 1411ق.
نجاشی، احمدبن‌علی، الفهرست، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ 5، 1365ش.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چ 7، 1404ق.
نراقی، احمد، مستند الشیعة، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، 1415ق.
همدانی، آقارضا، مصباح الفقیه، قم، مؤسسة الجعفریة، 1416ق.
    • تعداد مشاهده مقاله: 3
مطالعات فهم حدیث

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 08 دی 1404
فایل ها
  • XML
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
  • RIS
  • EndNote
  • Mendeley
  • BibTeX
  • APA
  • MLA
  • HARVARD
  • CHICAGO
  • VANCOUVER
آمار
  • تعداد مشاهده مقاله: 3

APA

نایینی, محمدرضا , زندی, عباس و حکیم, محمد . (1404). اعتبارسنجی حملِ خلاف ظاهر در احادیث جواز اِمتثال مُکرّر. مطالعات فهم حدیث, (), -. doi: 10.30479/mfh.2025.22229.2483

MLA

نایینی, محمدرضا , , زندی, عباس , و حکیم, محمد . "اعتبارسنجی حملِ خلاف ظاهر در احادیث جواز اِمتثال مُکرّر", مطالعات فهم حدیث, , , 1404, -. doi: 10.30479/mfh.2025.22229.2483

HARVARD

نایینی, محمدرضا, زندی, عباس, حکیم, محمد. (1404). 'اعتبارسنجی حملِ خلاف ظاهر در احادیث جواز اِمتثال مُکرّر', مطالعات فهم حدیث, (), pp. -. doi: 10.30479/mfh.2025.22229.2483

CHICAGO

محمدرضا نایینی , عباس زندی و محمد حکیم, "اعتبارسنجی حملِ خلاف ظاهر در احادیث جواز اِمتثال مُکرّر," مطالعات فهم حدیث, (1404): -, doi: 10.30479/mfh.2025.22229.2483

VANCOUVER

نایینی, محمدرضا, زندی, عباس, حکیم, محمد. اعتبارسنجی حملِ خلاف ظاهر در احادیث جواز اِمتثال مُکرّر. مطالعات فهم حدیث, 1404; (): -. doi: 10.30479/mfh.2025.22229.2483

  • صفحه اصلی
  • درباره نشریه
  • اعضای هیات تحریریه
  • ارسال مقاله
  • تماس با ما
  • نقشه سایت

اخبار و اعلانات

  • بروزرسانی 1401-12-01
  • بررسی مقالات در سایت مشابه یابی سمیم نور 1401-12-01

اشتراک خبرنامه

برای دریافت اخبار و اطلاعیه های مهم نشریه در خبرنامه نشریه مشترک شوید.

© سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب