نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

2 استادیار گروه علوم قرآنی و فقه، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

در منابع کلامی شیعه و اهل سنت، احادیثی در خصوص جانشینی پیامبر اکرم (ص)، مطرح شده که مورد نقد هم قرار گرفته‌اند، اما سؤال این است که، چرا در احادیثی که در کتب حدیثی فریقین وجود دارد، و در کتب کلامی آن‌ها نیز کم و بیش پذیرفته شده‌اند مانند حدیث غدیر، اختلاف‌های زیادی وجود دارد و به نتیجه‌ی یکسانی در مورد جانشینی پیامبراکرم (ص) منتهی نمی‌شود؟ این مقاله در مقام آن است که با توصیف و تحلیل روش و محتوای منابع کلامی اهل سنت،نشان دهد بخش محسوس این اختلاف همان است که تحت عنوان «روش‌های نقد» از آن یاد می‌شود و بخش زیرین و اساسی، مبناهای کلامی در مسأله‌یامامت وویژگی‌های آن است. این نوشتار بر آن است که بحث را در «سطح محسوس» که ظهور بیشتری دارد، پی‌گیری نماید. با بررسی روش‌های نقد انجام شده درمورد حدیث غدیر، مشخص می‌شود که متکلمان اهل سنت از سه شیوه‌ی نقد محتوایی، سندی و متنی، استفاده کرده‌اند که بیشترین بهره، مربوط به نقد محتوایی است. در نقد محتوایی، نقدهای لغوی و ادبی و پس از آن نقد عقلیبالاترین آمار را دارند. با تأمل در این نقدها به روشنی می‌توان تأثیر پیش‌فرض‌ها و مبانی پذیرفته شده‌ی کلامی را مشاهده کرد و این‌چنین به نظر می‌رسد که نقدهای انجام شده در راستای رسیدن به یک هدف از پیش تعیین شده، صورت پذیرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم.
آمدی، سیف‌الدین، ابکار الافکار فی اصول الدین، قاهره، دارالکتب، 1423ق.
_____________، غایة المرام فی علم الکلام، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1413ق.
ابن أبی‌یعلى، محمدبن‌محمد، طبقات الحنابلة،تحقیق: محمدحامد الفقی، بیروت،دارالمعرفة، بی‌تا.
ابن‌ابی‌الحدید، ابوحامدعبدالحمید، شرح نهج البلاغه، قم، مکتبه آیه‌الله مرعشی، 1383ش.
ابن‌اثیر، علی بن ابی‌الکرم، اسدالغابه فی معرفه الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
____________________،النهایة فی غریب الحدیث والأثر، بیروت، المکتبة العلمیة، 1399ق.
ابن‌بطال،علی‌بن‌خلف، شرح صحیح البخاری لابن بطال، ریاض، مکتبة الرشد، 1423ق.
ابن‌تیمیه، احمدبن‌عبدالحلیم، مجموعة الفتاوی، عربستان، مجمع الملک الفهد، 1416ق.
ابن‌حجر، احمدبن‌على، لسان المیزان، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1390ق.
__________________، تهذیب التهذیب، بیروت، دارصار، بی‌تا.
ابن‌حنبل، احمدبن‌محمد، کتاب السنة، دهلی، بی‌نا، ۱۴۰۴ق.
___________________، مسند الامام احمدبنحنبل، قاهره، دارالحدیث، 1995م.
ابن‌خلکان، احمدبن‌محمد، وفیات الاعیان، بیروت، دار صادر، 1398ق.
ابن‌عساکر، علی‌بن‌حسن، تاریخ دمشق، بیروت، دارالفکر، 1995م.
ابن‌عماد، عبدالحى، شذرات الذهب، قاهره،بی‌نا، 1350ق.
ابن‌کثیر دمشقى، اسماعیل‌بن‌عمرو، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
ابوالعرب، محمدبن‌احمد، المحن، بیروت، دارالغرب اسلامی، 1403ق.
اخطل، غیاث‌بن‌غوث، دیوان الاخطل، بیروت، دارالمعرفه، 1423ق.
اشعری، علی‌بن‌اسماعیل، اللمع فی الرد علی اهل الزیغ و البدع، قاهره، المکتبه الازهریه للتراث، بی‌تا.
ایجی، میرسیدشریف، شرح المواقف، قم، افست قم، 1325ق.
باقلانی المالکی، قاضی ابوبکر، تمهید الاوائل فی تلخیص الدلائل، لبنان، موسسه الکتب الثقافیه، 1325ق.
بخاری، محمدبن‌اسماعیل، الجامع المسند الصحیح المختصر من امور رسول الله صلی الله علیه و سننه و ایامه، دمشق، دار طوق النجاه، 1410ق.
بلاذری، احمدبن‌یحیی، أنساب الأشراف، بیروت، دارالفکر، 1401ق.
پاکتچی،احمد. "احادیث مربوط به وجه تسمیه زنان: نقد محتوا با مبنای ریشه‌شناسی". مطالعات فهم حدیث 7، 14(1400ش): 9-25، doi:10.30479/mfh.2021.2330
پاکتچی، احمد، اصحاب‌ حدیث (دایرة المعارف بزرگ اسلامی)، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 1376ش.
__________، پژوهشی پیرامون جوامع حدیثی اهل سنت، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1392ش.
تبریزی، یحیی‌بن‌علی، شرح المعلّقات العشر، دمشق، دارالفکر، 1418ق.
ترمذی، محمدبن‌عیسی، صحیح ترمذی، قاهره، دارالحدیث، 1999م.
تفتازانی، سعدالدین، شرح المقاصد فی علم الکلام، باکستان، دارالمعارف النعمانیه، 1401ق.
جانی‌پور،‌محمد، فتحیه فتاحی‌زاده،‌ و سیده‌زینب حسینی‌زاده. "تحلیل محتوای سه خطبه غدیر با رویکرد لایه‌شناسی مضمونی". مطالعات فهم حدیث4، 8(1397ش):، 75-103، doi:10.30479/mfh.2018.1327
جوینی، عبدالملک، الإرشاد إلى قواطع الأدلة فی أول الاعتقاد، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1416ق.
حاکم، محمدبن‌عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1411ق.
حسن‌بگی، علی."جایگاه و نقش باورهای کلامی در نقد حدیث و آسیب‌های آن". مطالعات فهم حدیث 3، 6(1396ش): 123-143. doi:10.30479/mfh.2017.1164
حلى، حسن‌بن‌یوسف، الباب الحادی عشر مع شرحیه النافع یوم الحشر و مفتاح الباب‏، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامى، 1365ش‏.
حمیری، نشوان‌بن‌سعید، الحور العین، مصحح: کمال مصطفی، بی‌جا، بی‌نا، 1971م.
دمیری، محمدبن‌موسی، حیاة الحیوان، قاهره، مکتبه مصطفی البابی، بی‌تا.
ذهبی، محمدبن‌احمد، میزان الاعتدال، بیروت، دارالمعرفه، 1382ق.
رازى‏، فخرالدین، الأربعین فی أصول الدین، قاهره، مکتبة الکلیات الأزهریة، 1986م.
__________، مفاتیح الغیب‏، بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ سوم،1420ق.
رفعت، محسن."اعتبارسنجی روایت ذلت‌پذیری امام سجاد (ع) در مقابل یزید در الکافی".مطالعات فهم حدیث3، 6(1396ش): 9-31، doi:10.30479/mfh.2017.1159
سرخسی، محمدبن‌احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.
شریف‌مرتضى، علی‌بن‌حسین؛ الشافی فی الامامة، تهران، مؤسسة الصادق (ع)، چاپ دوم، ‏1410ق.
شمخی، مینا، و علی شریفی. "نقد و بررسی شبهات فیصل نور بر فهم صحابه از حدیث". تحقیقات کلامی، 36(1401ش): 77-100.
شهرستانی، محمدبن‌عبدالکریم، نهایة الاقدام فی علم الکلام، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1425ق.
طبری، محمدبن‌جریر، تاریخ الطبری، بیروت، دارالتراث، 1387ق.
طوسی، نصیرالدین محمدبن‌محمد، تجرید الاعتقاد، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، 1407ق.
عجاج، عبدالله‌بن‌رؤبه، دیوان العجاج، حلب، دارالشروق العربی، بی‌تا.
فاضل‌مقداد،مقدادبن‌عبدالله، إرشاد الطالبین إلى نهج المسترشدین، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشى، 1405ق.
مجرد، مجید، «نقد و بررسى آراء دکترعبدالعزیز محمد نورولى، پیرامون حدیث غدیر خم در کتاب: أثرالتشیع على الروایات التاریخیّة فى القرن الأوّل الهجری»، پایاننامه کارشناسى ارشد دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامى، گروه علوم قرآن و حدیث، تابستان 1381ش.
محمدى‏، على، شرح کشف المراد، قم، دارالفکر، چاپ چهارم، 1378ش.
مدنی، سیدمحمود."نقد دیدگاه‌های اهل سنت درباره حدیث غدیر". علوم حدیث، 7(1376ش): 121-153.
ناشی‌اکبر، عبدالله‌بن‌محمد، مسائل الامامة، مصحح: یوسف فان‌اس، بیروت، دارالنشر فرانتس، 1971م.
ناصف، منصورعلی، التاج الجامع للاصول فی احادیث الرسول، مصر، دار احیاء الکتب العربیه، 1381ق.
نصیری، علی، «روش علامه امینی در بررسی حدیث غدیر»، https://nasirigilani.ir/
________، رو شناسی نقد احادیث، قم، وحی و خرد، 1400ش.
نور، فیصل، الامامة و النص، یمن، دارالصدیق، 1425ق.
نیشابوری، مسلم‌بن‌حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
همدانی، عبدالجباربن‌احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، قاهره، الدار المصریة، 1962م.