نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده قم.

2 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده مشهد.

چکیده

ولایت خدا و طاغوت رابطه ای متقابل و متضاد دارند و انسان به همان اندازه‌ای که از ولایت خدا دور می‌شود، تحت ولایت طاغوت قرار می‌گیرد. یعنی پر شدن ظرف و حقیقت انسان از ولایت طاغوت جایی برای ولایت الله باقی نمی‌گذارد و مملو شدن او از ولایت الله راه ورود طاغوت بر او را می‌بندد. در خور شناخت این مفهوم، مضامین صحیفه سجادیه به عنوان سند روایی از معصوم در تبیین این بحث‌ حائز اهمیت است. لذا این پژوهش با روش تحلیل مضمون به استخراج مضامین تفسیری صحیفه سجادیه حول ابعاد مختلف طاغوت، شامل عوامل، مصادیق و آثار پرداخته است. براساس تحلیل مضامین بدست آمده، عوامل ولایت پذیری از طاغوت شامل باورمندی، عملکرد و فریب طاغوت به دست آمد.پذیرش مبانی فکری و اطاعت از طاغوت از مصادیق بارز آن است و آثار دنیوی و اخروی فراوانی چون عذاب مضاعف، خروج از هدایت و نور الهی را به دنبال دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی. تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، ۱۳۸۰ش.
آلوسی، محمود، روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه. 1415ق.
ابن‌سیده مرسی، علی‌بن‌اسماعیل، المحکم و المحیط الاعظم، بیروت، دارااکنب العلمیه، 1421ق.
ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییساللغة، به تحقیق هارون عبدالسلام محمد، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
ابوحیان، محمد بن یوسف، البحر المحیط فى التفسیر، ‏ ، دار الفکر، لبنان- بیروت‏، 1420 ه. ق‏
انصاریان، ح‍س‍ی‍ن‌، دی‍ار ع‍اش‍ق‍ان‌: ت‍ف‍س‍ی‍ر ج‍ام‍ع‌ ص‍ح‍ی‍ف‍ه‌ س‍ج‍ادی‍ه‌، ت‍ه‍ران‌، پ‍ی‍ام‌ آزادی‌، ۱۳۶۹ش.
جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد، الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دارالعلم للملایین، 1376ق.
حسینی دولت‌آباد، بی‌بی‌حکیمه، و اکرم عرب‌طاط. "تحلیل روشهای فرعون در مدیریت ذهن خویش در قرآن کریم". اسلام و مطالعات اجتماعی 9، 2(1400ش): 123-152. doi:10.22081/JISS.2021.60039.1763
خامنه‌ای، سیدعلی، طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، قم، مؤسسه فرهنگی ایمان جهادی، 1392ش.
راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، مفردات الفاظ القلم، بیروت، دارالقلم، 1412ق.
زحیلى، وهبه‏، ‏التفسیر الوسیط (زحیلى)، سوریه، دارالفکر، 1422ق.
زمخشری، محمود، الکشاف من حقائق غوائص التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق.
ستوده‌نیا، محمدرضا، و زهرا محققیان. "بینامتنی قرآن کریم با صحیفه سجادیه". پژوهش‌های زبانشناختی قرآن 5، 1(1395ش): 21-36.  doi:10.22108/nrgs.2016.20529
طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ دوم، 1374ش.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن ، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات. 1374ش.
طبری، محمدبن‌جریر، جامع البیان، بیروت، مؤسسة الرساله، ۱۴۲۰ق.
طنطاوی، سیدمحمد، التفسیرالوسیط للقرآن الکریم، قاهره، نهضت مصر، 1997م.
عابدی‌جعفری، حسن، محمدسعید تسلیمی، ابوالحسن فقیهی، و محمد شیخ‌زاده. "تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی»، اندیشه مدیریت راهبردی 5، 2(1390ش): 151-198، 1390ش. doi:10.30497/smt.2011.163
 ع‍ل‍ی‌ب‍ن‌ح‍س‍ی‍ن‌ (ع)، صحیفه سجادیه‌، ترجمه استاد حسین انصاریان، تهران، آیین دانش، چاپ پنجم، 1398ش.
فیروزآبادی، محمدبن‌یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دارالکتب‌العلمیه، 1415ق.
قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1374ش.
قرشی، سیدعلی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1372ش.
قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ترجمه موسوی دامغانی، تهران، فاطمه الزهرا، چاپ 34، 1388ش.
مدرسی، محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی‌الحسین، 1419ق.
مدنی، علیخان‌بن‌احمد، علیبنحسین (ع)، امام چهارم، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین صلوات الله علیه، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
مصطفائی، محمد، بتول گرایلی، و فرزاد دهقانی. "تحلیل مضمون شکر در دعای عرفه‌ی امام حسین(ع)".مطالعات فهم حدیث 10، 19(1402ش): 185-208، doi:10.30479/mfh.2023.18381.2222
مصطفوی، حسن، تفسیر روشن، تهران، مرکز نشر کتاب، 1380ش.
مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف‏، قم‏، دارالکتاب الإسلامی، 1424ق.
_________________، ‏التفسیر المبین‏، قم‏، دارالکتاب الإسلامی، 1425ق.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1371ش.
Boyatzis, R. E, Transforming qualitative information: thematic analysis and code development, 1998
Braun, V. & Clarke, V. “Using thematic analysis in psychology”, Qualitative Research in Psychology, 2006, Vol. 3, No.
King & Horrocks, Interviews in qualitative research, London: 2010
Ryan, G. W. & Bernard, H. R., “Data Management and Analysis Methods”,  In Denzin, N. K. & Lincoln, Y. S. (Eds.), Handbook of qualitative research, Thousand Oaks, CA, 2000, pp 769-802.