نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه آموزش معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه آموزش الهیات دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

3 استادیار گروه آموزش الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

چکیده

یکی از روایات تقیه که با اسناد و متون مختلف در جوامع حدیثی شیعه نقل شده، روایتی است که امام صادق (ع) در آن، برای اثبات مشروعیت تقیه، به بخشی از داستان حضرت یوسف (ع) استناد می‌کند. فهم کیفیت دلالت این روایت، بر جواز و مشروعیت تقیه در کتب فقه‌الحدیث، مبهم است. به نظر می‌رسد امام صادق (ع)، در این روایت، بسیار سربسته استدلالی را مطرح می‌کند که مورد پذیرش مخاطب واقع شده است. برای فهم معنای ضمنی این روایت، با توجه به موجز و سربسته بودن پاسخ امام صادق (ع) و همدلی مخاطب از روش مطالعه اصل همکاری گرایس استفاده شده است، تا معانی بیشتری از این روایت، کشف گردد. این پژوهش برای فهم معنای ضمنی، بر همدلی امام صادق (ع) و اصحاب حدیث تمرکز کرده است. مطالعه تطبیقی بین شرایط امام صادق (ع) و اصحاب حدیث، با داستان حضرت یوسف (ع)، نشان می‌دهد امام صادق (ع) به دنبال بیان سه موضوع مهم بوده است. نخست؛ مشروعیت تقیه، دوم: رفع اتهام سرقت حدیث از اصحاب حدیث و سوم: بشارت به پیروزی جریان اصحاب حدیث در جریان إحیاء سنت نبوی.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم.
ابن‌شهرآشوب، محمدبن‌علی، مناقب آلابیطالب، نجف، مطبعة‌الحیدریة، 1956م.
ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن‌عبدالله، التمهید، مغرب، وزارت عموم الاوقاف و شؤون الاسلامیة، 1387ق.
ابن‌عدی، عبدالله، الکامل فی الضعفاء، بیروت، دارالفکر، 1409ق.
إربلی، علی‌بن‌ابی‌الفتح، کشف الغمه، بیروت، دار الأضواء، 1405ق.
امین‌، محسن‌، اعیان‌ الشیعة، بیروت‌، دارالتعارف، 1403ق.
بحرالعلوم، محمدسند، الامامة الالهیة، قم، منشورات الاجتهاد، 2006م.
بخاری، محمدبن‌مسلم، الجامع الصحیح للبخاری، قاهره، وزاره الاوقاف، 1410ق.
جعفری، سیدحسین، تشیع در مسیر تاریخ، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1380ش.
چپمن، شیوان، معنی کاربردشناسی، ترجمه: محمدرضا بیاتی، تهران، علمی، 1398ش.
حب‌الله، حیدر، نظریه السنه فی الفکر الامامی الشیعی، بیروت، موسسه انتشار العربی، 2006م.
حسن‌زاده دلگشا، سعید، تقیه معصومین (ع)، قم، بوستان کتاب، 1388ش.
حسنی، یحیی نذیر، دفاع عن التشیع، قم، لسان‌الصدق، 1427ق.
حسینی، بی‌بی‌زینب، علیه رضاداد، و سیدسجاد غلامی. "نقل به معنای احادیث فقهی مشترک با استفاده از داستان کوتاه". مطالعات فهم حدیث 9، 17(1401ش): 259-281.
حکیم، سیدمحمدباقر، دور اهل البیت (ع) فی بناء الجماعة الصالحة، قم، مرکز جهانی اهل بیت (ع)، 1425ق.
حلی، ابن‌ادریس، السرائر الحاوی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410ق.
حلی، حسن‌بن‌یوسف، الفین، قم، هجرت، 1409ق.
خوارزمی، محمدبن‌احمد، مفاتیح العلوم، بیروت، دارالمناهل، 1428ق.
خوئی، سید ابوالقاسم، صراط النجاه، قم، برگزیده، 1413ق.
ذهبی، محمدبن‌احمد، تاریخ الاسلام، بیروت، دارالکتاب العربی، 1409ق.
______________، سیر أعلام النبلاء، قاهره، دارالحدیث، 1413ق.
ربانی‌بیرجندی، محمدحسن، دانش فقهالحدیث، قم، مؤسسه بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، 1395ش.
زابلی‌زاده، اردشیر. «امکان‌سنجی به کارگیری اصول تعاون گرایس در تحلیل گفتمان». رسانه 21، 1(1389ش): 129-148.
زمخشری، جارالله، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق.
سخاوی، محمدبن‌عبدالرحمن، فتح المغیث شرح الفیه الحدیث، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2004م.
سعیدی، غلامعباس. «بررسی زبان‌شناختی تناسب آیات بر پایه اصل همکاری گرایس». آموزههای قرآنی، 15(1391ش):173-191.
سوری، حمید. «سرقت علمی». مطالعات بینالمللی پلیس. 3(1389ش): 46-68.
سیدبن‌حموده، ابی‌عبدالله، التمهید فی علم التخریج و دراسة الاسانید، قاهره، دار ابن‌حزم، 2010م.
شریف قرشی، محمدباقر، حیاة الامام الحسین (ع)، نجف، مطبعه الآداب، 1394ش.
شفتی، اسدالله، الامامة، اصفهان، مکتبة الامام الشفتی، 1411ق.
شم‌آِبادی، مرضیه، بی‌بی‌زینب حسینی و علیه رضاداد. "تاریخ‌گذاری روایات إختفاء سرّ و نقش غلات در آن". مطالعات فهم حدیث 7، 14(1400ش): 93-116. doi:10.30479/mfh.2021.2335
شهرستانی، سیدعلی، وضوء النبی (ص)، مشهد، مؤسسه جوادالائمه (ع)، 1420ق.
شهید اول، محمدبن‌مکی، ذکری الشیعه، قم، موسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، 1419ق.
__________________، غایه المراد فی شرح نکت الارشاد، قم، مکتب العالم الاسلامی، 1414ق.
صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله، غلو درآمدی بر افکار و عقائد غالیان در دین، تهران، کویر، 1384ش.
صدوق، محمدبن‌علی، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، 1385ش.
________________، من لایحضره الفقیه، قم، انتشارات وابسته به جامعه مدرسین، 1413ق.
ضویحی، احمدبن‌عبدالله، علم اصول الفقه، عربستان، سلسلة الرسائل الجامعیة، وزارة التعلیم العالی، 2006م.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
طوسی، محمدبن‌حسن، رجال، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1415ق
طهرانی، آغابزرگ، توضیح الرشاد فی تاریخ حصر الاجتهاد، قم، مطبعة الخیام، 1401ق.
عاملی، مصطفی قصیر، التقیه عند اهل البیت (ع) علی ضوء النصوص و الواقع التاریخی، قم، مطبعه نگین، 1416ق.
عزیزی، حسین، الرواة المشترکون بین الشیعه و اهل السنة، تهران، الدرااسات الاسلامیة، 1388ش.
عمیدی، ثامرهاشم، واقع التقیه عند المذاهب و الفرق الاسلامیة، قم، مرکز الغدیر، 1416ق.
عویضه، محمد، الامام ابوحنیفة، بیروت، دارالکتاب العلمیة، بی‌تا.
غروی‌نائینی، نهله، تاریخ حدیث شیعه، قم، شیعه‌شناسی، 1386ش.
غریفی، عبدالله، التشیع، بیروت، مؤسسه العارف للمطبوعات، 1421ق.
غوری، سیدعبدالماجد، التدلیس و المدلسون، دمشق، دار ابن‌کثیر، 2009م.
فایز، دایه، معجم المصطلحات العلمیة للکندی و الفارابی، بیروت، دارالفکر، 1410ق.
فوزی، رفعت، توثیق السنة، قاهره، مکتبة الخانجی، 1981م.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
محرمی، غلامحسن، تاریخ تشیع، قم، مؤسسه امام خمینی (ره)، 1387ش.
محقق حلی، جعفربن‌حسن، المعتبر، قم، موسسه سیدالشهداء، 1364ش.
معصومی همدانی، حسین. "جام عدل". نشر دانش، 103(1381ش): 18-30.
مهرابی، مریم، و راحله گندمکار. «نقش اصول گرایس در تعبیر فیلم فروشنده». زبانشاخت 13، 2(1401ش): 157-184.
مهنا، عبدالله‌علی، لسان اللسان، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1413ق.
نقوی، سیدحامد، عبقات الانوار، قم، سیدالشهداء، 1404ق.
نوبختی، حسن‌بن‌موسی، فرق الشیعه، بیروت، دارالاضواء، 1404ق.
هلیدی، مایکل، زبان، بافت و متن، ترجمه: مجتبی منشی‌زاده، تهران، علمی، 1393ش.
یعقوب، احمدحسین، أین سنة رسول الله (ص)، بیروت، الدارالاسلامیة، 1421ق.