نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی شاهرود، ایران.

چکیده

یکی از مهمترین آفات حدیث به عنوان دومین منبع فهم دین که گاه از سوی منافقان و گاه دوستان نابخرد شکل گرفت، پدیده وضع و جعل در تاریخ حدیث است که پیامبر (ص) نیز به آن هشدار داد و ائمه (ع) شیعه نیز در این زمینه کوشیدند و در مراجعات و گفتگوهای خود با پدیده جعل مبارزه نمودند و یاران خود را به تلاش در این راه فراخواندهاند. امام رضا (ع) نیز با تأسی از روش پدران خویش، به شیوههای مختلف به مبارزه با وضع و واضعان و برخورد فعال و نقادانه با حدیث پرداختند. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع مکتوب درصدد پاسخگویی به این پرسش است که معیارهایی امام رضا (ع) جهت شناخت حدیث موضوع کدامند و شیوههای مقابله حضرت با پدیده جعل چگونه بوده است؟ نتایج حاکی از آن است که از نظر امام رضا (ع) مخالفت حدیث با قرآن، سنت قطعی پیامبر (ص) و منقولات ائمه دیگر، مخالفت حدیث با عقل، مسلمات دینی و واقعیات و خالی بودن کلام از حقیقت و نورانیت و نقل حدیث از منابع نامعتبر و راویان غیر موثق از مهمترین نشانههای وضع به شمار میرود. بر این اساس، برپایی حلقهها و جلسات حدیثی و مناظره؛ مبارزه با قصاصان؛ رویارویی با تفکرات غلوآمیز؛ سنت عرضه حدیث؛ دقت در اخذ منبع حدیث و برپایی حلقه‌های مناظراتی، مقابله با تحریف احادیث، از مهمترین شیوههای مقابله امام رضا (ع) در پالایش روایات بهشمار میرود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم.
ابن‌إدریس حلی، محمدبن‌احمد، السرائر، تصحیح: حسن‌بن‌احمد ‏موسوى، قم، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، چاپ دوم، 1410ق.
ابن‌بابویه، على‌بن‌حسین، الإمامة و التبصرة من الحیرة، قم، مدرسة الإمام المهدى (ع)، 1404ق.
ابن‌شعبه حرانى، حسن‌بن‌على، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، 1404ق.
ابن‌طاووس، على‌بن‌موسى، الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فى السنة، محقق و مصحح: جواد قیومى اصفهانى، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، 1376ش.
__________________، المجتنى من الدعاء المجتبى، محقق/ مصحح: ابوطالب کرمانى و محمدحسن ‏محرر، قم، دارالذخائر، 1411ق.
ابن‌غضائری، احمدبن‌حسین، الرجال (لابن الغضائری)، قم، دارالحدیث، 1364ش.
ابن‌فارس، أحمدبن‌فارس، معجم مقاییس‌اللغة، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق. 
ابوالفتوح رازى، حسین‌بن‌على، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن، تحقیق: محمدجعفر یاحقى و محمدمهدى ناصح‏، مشهد، بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1408ق.
احمدبن‌حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
اله‌دادی دستجردی، رضا، سیدعلی حسین‌پور، و محمدجواد یاوری. "تحلیل فقه‌الحدیثی روایات «فُطرُس مَلَک»". مطالعات فهم حدیث 9، 18(1402):، 141-157. doi:10.30479/mfh.2023.17139.2120
بحرانى، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، 1374ش.
بستانى، فؤادافرام؛ رضا مهیار، فرهنگ ابجدى، تهران، اسلامی، چاپ دوم، 1375ش.
پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول (ص))، تهران، دنیاى دانش، چاپ چهارم، 1382ش.
ثقفى، ابراهیم‌بن‌محمد، الغارات أوالإستنفار و الغارات، محقق و مصحح: جلال‌الدین ‏محدث، تهران، انجمن آثار ملى، 1395ق. 
جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1388ش.
جوادی‌آملی، عبدالله، فلسفه الهی از منظر امام رضا (ع)، مترجم: زینب کربلایی، قم، اسراء، 1397ش.
حاجی‌زاده، یدالله. "غالیان دوره امام رضا (ع) و چگونگی برخورد آن حضرت (ع) با آن‌ها". تاریخ اسلام 15، 57(1393): 49-92.
حرعاملى، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت (ع)، 1409ق.
حمیرى، عبدالله‌بن‌جعفر، قرب الإسناد، قم، مؤسسة آل البیت (ع)، 1413ق.
خانــی‌مقــدم، مهیــار، و محمدتقــی دیــاری‌بیدگلــی. "تحلیل سندی و محتوایی حدیث «قُولُوا فینا ما شِئتُم ...» با رویکردی به نفی غلو از ساحت اهل بیت (ع)". مطالعات فهم حدیث 5، 10(1398): 193-210. doi:10.30479/mfh.2019.1674
راغب‌اصفهانى، حسین‌بن‌محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، 1412ق.
سباعی، مصطفی، السنّة ومکانتها فی التشریع الإسلامی، بیروت، دار الورّاق، 1419ق.
شهیدثانی، زین‌الدین‌بن‌علی عاملی، الرعایة فی علم الدرایة، تحقیق: عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی، چاپ دوم، 1408ق.
صدرالدین شیرازى، محمدبن‌ابراهیم، شرح أصول الکافی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1383ش. 
صدوق، محمدبن‌على، إعتقادات الإمامیة، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ دوم، 1414ق.
______________، التوحید، محقق و مصحح: هاشم ‏حسینى، قم، جامعه مدرسین، 1398ق.
______________، عیون أخبار الرضا علیه السلام، محقق و مصحح: مهدى‏ لاجوردى، تهران، جهان، 1378ق.
______________، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1413ق.
صفار، محمدبن‌حسن، بصائر الدرجات، محقق: محسن کوچه‌باغی، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی، چاپ دوم، 1404ق.
ضیاء‌العمری، اکرم، بحوث فی تاریخ السنة المشرفة، بغداد، مطبعة الارشاد، ۱۹۷۲م.
طبرسى، احمدبن‌على، الإحتجاج، محقق: محمدباقر خرسان، مشهد، مرتضى، 1403ق.
طبرى‌آملى کبیر، محمدبن‌جریر، المسترشد فی إمامة علی بن أبی طالب علیه السلام، محقق/ مصحح: محمودى، احمد، قم، کوشانپور، 1415ق.
طوسى، محمدبن‌حسن، الأمالی، قم، دارالثقافة، 1414ق.
________________، تهذیب الأحکام، محقق/ مصحح: حسن موسوى خرسان، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
عروسى‌حویزى، عبدعلى‌بن‌جمعة، تفسیر نور الثقلین، محقق/ مصحح: رسولى‌محلاتى، هاشم‏، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415ق.
على‌بن‌موسى، امام هشتم (ع)، صحیفة الإمام الرضا علیه السلام، کنگره جهانى امام رضا (ع)، مشهد، 1406ق.
عیاشى، محمدبن‌مسعود، کتاب التفسیر، تحقیق: سیدهاشم رسولى‌محلاتی، تهران، چاپخانه علمیه، 1380ق. 
فیض‌کاشانى، محمدمحسن، نوادر الأخبار فیما یتعلق بأصول الدین، محقق/ مصحح: مهدى انصارى‌قمى‏، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1371ش.
قرشى‌بنایى، على‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ ششم، 1412ق.
کشى، محمدبن‌عمر، رجال الکشی- إختیار معرفة الرجال، مصحح: حسن مصطفوى، مشهد، دانشگاه مشهد، 1409ق.
کلینى، محمدبن‌یعقوب، الکافی، محقق: على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
مجلسى، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
مجلسى، محمدتقى، لوامع صاحبقرانى، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1414ق.
مسعودی، عبدالهادی، وضع و نقد حدیث، تهران، سمت، چاپ دوم، 1389ش.
معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، 1383ش.
مفید، محمدبن‌محمد، الإختصاص، قم، الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید، 1413ق.
نجاشی، احمدبن‌على، رجال النجاشی، قم، جامعه مدرسین، چاپ ششم، 1365ش.
واسطی‌بغدادی، احمدبن‌حسین، الرجال (لابن الغضائری)، مصحح: محمدرضا حسینى، قم، دارالحدیث، 1364ش.
هلالى، سلیم‌بن‌قیس، کتاب سلیم‌بن‌قیس الهلالی، محقق: محمد انصارى زنجانى‌خوئینى، قم، الهادى، 1405ق.