نوع مقاله : پژوهشی
نویسنده
استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
چکیده
تعدّد مذاهب و عقائد و احکام اسلامی آثار مختلفی بر حیات علمی و عملی مسلمانان گذاشته است. از جمله این آثار، تعیین صفات راوی حدیث است که اصرار بر آن شده راوی، هنگام روایت حدیث، باید معتقد به مذهب اخذکننده حدیث، نه مخالف یا فاسدالمذهب و به طور کلی بدعت‌گذار باشد و از آن‌جا که هر فرقه و مذهبی، دیگران را بدعت‌گذار می‌دانند، این پرسش‌ها مطرح می‌شوند: بدعت چیست؟ آیا نزد همه فرق و مذاهب، نظراً و عملاً از اخذ حدیث از بدعت‌گذار نهی شده است؟ دلایل موافقان اخذ از بدعت‌گذار و مخالفان آن چیست؟ در این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی و نیز کتابخانه‌ای تلاش می‌شود ابتدا بدعت، مفهوم‌شناسی، سپس حکم راویت بدعت‌گذار بررسی شده و به پرسش‌های بالا در کنار طرح برخی دیگر از مباحث مرتبط، مانند: ذکر برخی از راویان بدعت‌گذار در طرق شیعه و اهل سنت، پاسخ دهد. از نتایج این تحقیق آن است که؛ عموم مذاهب اسلامی، به رغم وجود برخی مخالفین اخذ از بدعت‌گذار، به طور مطلق یا بنابر شروطی، حکم به اخذ حدیث از آن کرده تا آن‌جا که بدون احادیث این گروه، میراث حدیثی بسیاری از مذاهب به شدت کم حجم می‌یابد. ضمن این‌که در معنا و مصادیق بدعت اختلاف کرده‌اند؛ به نحوی که امکان تعیین دقیق مفهوم و مصداق آن‌که متفق‌القول باشند، امکان‌پذیر نیست و نمی‌توان وصف بدعت‌گذار را جرحی حقیقی برای یک راوی تلقی کرد و نهایت گفته شده که مهم و اصل، صدق و عدم صدق راوی صرف‌نظر از اعتقاد و عمل اوست.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
ابن أبى‌جمهور، محمدبن‌على، الاقطاب الفقیهة على مذهب الامامیة، تحقیق: محمد الحسون، قم، کتابخانه آیت‌الله العظمى المرعشى‌النجفى، 1410ق.
ابن‌اثیر، مبارک‌بن‌محمد، النهایة فى غریب الحدیث، تحقیق: طاهر احمد الزواى و محمود محمد الطناحى، قم، مؤسسة اسماعیلیان، چاپ4، 1364ش.
ابن‌الصلاح، عثمان‌بن‌عبدالرحمن، المقدمة، تحقیق: صلاح‌بن‌محمد، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1416ق.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن‌بن‌علی، الموضوعات، تحقیق: عبدالرحمن محمدعثمان، مدینه، المکتبة السلفیة، 1386ق.
ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن‌علی، تهذیب التهذیب، بیروت، دارالفکر، 1404ق.
_____________________، لسان المیزان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ2، 1390ق.
_____________________، مقدمه فتح البارى، بیروت، دارالمعرفة، چاپ2، بىتا.
_____________________، نزهة النظر فی توضیح نخبة الفکر، تحقیق: عبدالله بن ضیف‌الله الرحیلی، بی‌جا، بی‌نا، چاپ2، 1429ق.
ابن‌حزم، علی، الاحکام، قاهره، مطبعة العاصمة، بی‌تا.
ابن‌حنبل، محمد، المسند، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
ابن‌رجب، عبدالرحمن‌بن‌احمد، شرح علل الترمذی، تحقیق: همام عبدالرحیم سعید، الزرقاء (اردن)، مکتبة المنار، 1407ق.
ابن‌شاذان، فضل، الإیضاح، تحقیق: سیدجلال‌الدین حسینی محدث، تهران، دانشگاه تهران، 1363ش.
ابن‌عساکر، علی‌بن‌حسن، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق: علی شیری، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر، الباعث الحثیث، تحقیق: أحمد محمدشاکر، بیروت، دارالکتب، چاپ2، بی‌تا.
ابن‌ماجه، محمدبن‌یزید، السنن، تحقیق: محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، قم، أدب‌الحوزة، 1405ق.
أبوحبیب، سعدى، القاموس الفقهى، دمشق، دارالفکر، چاپ2، 1408ق.
أبوداود، سلیمان‌بن‌أشعث، السنن، تحقیق: سعیدمحمد لحام، بیروت، دارالفکر، 1410ق.
اعظمی، محمد ضیاءالرحمن، دراسات فی السنة النبویة، مدینه، مجلة الجامعة الاسلامیة، بی‌تا.
أمین عاملی، محسن، کشف الارتیاب، تحقیق: حسن الأمین، قم، مکتبة الحرمین، بی‌تا.
بخاری، محمدبن‌اسماعیل، الصحیح، بیروت، دارالفکر، 1401ق.
برقی، أحمدبن‌محمد، المحاسن، تحقیق: جلال‌الدین حسینی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1330ش.
بستانی، قاسم، معیارهای شناخت احادیث ساختگی، اهواز، رسش، 1386ش.
بستانی، قاسم، واکاوی مفهوم بدعت و مصادیق آن؛ راهکاری برای دوری از افراطی‌گری، تبریز، مجموعه مقالات همایش ملی واکاوی قرائت‌های افراطی از دین، 1396ش.
بهبودی، محمدباقر، معرفة الحدیث، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1362ش.
بیهقی، احمدبن‌حسین، السنن الکبری، بی‌جا، دارالفکر، بی‌تا.
______________، معرفة السنن والآثار، تحقیق: سیدکسروی حسن، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
ترمذی، عیسی‌بن‌سوره، السنن، تحقیق: عبدالرحمن محمدعثمان، بیروت، دارالفکر، چاپ2، 1403ق.
جواهری، محمد، المفید، قم، کتابفروشی محلاتی، چاپ2، 1424ق.
حاکم نیشاپورى، محمدبن‌عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: یوسف مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، 1406ق.
حرعاملی، محمدبن‌حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، چاپ2، 1414ق.
حلی، حسن‌بن‌یوسف، خلاصة الأقوال، تحقیق: جواد قیومی، بی‌جا، مؤسسة نشر الفقاهة، 1417ق.
خزاز قمی، علی‌بن‌محمد، کفایة الأثر، تحقیق: عبداللطیف حسینی، قم، بیدار، 1401ق.
خطیب‌بغدادی، احمدبن‌علی، الکفایة، تحقیق: أحمدعمر هاشم، بیروت، دارالکتاب العربی، 1405ق.
__________________، تاریخ بغداد، تحقیق: مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1417ق.
خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیلة، نجف، دارالکتب العلمیه، 1390ق.
خوئی، أبوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی‌جا، بی‌نا، چاپ5، 1413ق.
دادخواه، علی، تحلیل مفهومی بدعت در مذاهب، تهران، نهمین کنفرانس بین دستاوردهای نوین پژوهشی در فقه، حقوق و علوم انسانی، 1400ش.
ذهبى، محمدبن‌احمد، سیر أعلام النبلاء، تحقیق: شعیب الأرنؤوط وحسین الأسد، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ9، 1413ق.
_______________، میزان الاعتدال، تحقیق: على‌محمد البجاوى، بیروت، دارالمعرفة، 1382ق.
سبحانی، جعفر، البدعة، مفهومها، حدها، آثارها، قم، مؤسسة الامام الصادق (ع)، 1416ق.
سرخسی، محمدبن‌احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، 1406ق.
سعدی، عبدالملک عبدالرحمن، بدعت به معنای دقیق و اسلامی آن، ترجمه امیرصادق تبریزی، سنندج، کردستان، چاپ3، 1384ش.
سلفى، محمدلقمان، اهتمام المحدثین بنقد الحدیث سنداً و متناً، ریاض، بی‌نا، 1987م.
سیدرضی، محمدبن‌حسین، نهج البلاغه، تحقیق: محمد عبده، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
سیورى‌حلى، مقدادبن‌عبدالله، نضد قواعد الفقهیة علی مذهب الامامیة، تحقیق: عبداللطیف کوهکمردى، کتابخانه آیت‌الله العظمى‌المرعشى، بی‌تا.
سیوطی، عبدالرحمن‌بن‌ابی‌بکر، تدریب الراوی، تحقیق: نظرمحمد الفاریابی، بی‌جا، دار طیبة، بی‌تا.
شاطبی، ابراهیم‌بن‌موسی، الاعتصام، تحقیق: أبوعبیدة مشهور، مکتبة التوحید، بی‌تا.
شهید اول، محمدبن‌مکی، القواعد والفوائد، تحقیق: سیدعبدالهادی حکیم، قم، منشورات مکتبه المفید، بی‌تا.
شهیدثانى، زین‌الدین‌بن‌علی، الرعایة، تحقیق: عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، کتابخانه آیت‌الله العظمى المرعشی النجفی، چاپ2، 1408ق.
____________________، روض الجنان، قم، مؤسسة آل‌البیت (ع) لإحیاء التراث، بی‌تا.
____________________، شرح اللمعة، قم، داودى، 1410ق.
شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1422ق.
صدوق، محمدبن‌علی، الامالی، بی‌جا، مؤسسة بعثت، 1417ق.
صدوق، محمدبن‌علی، علل الشرایع، تحقیق: محمدصادق بحرالعلوم، نجف، المکتبة الحیدریة و مطبعتها، 1385ق.
________________، عیون أخبار الرضا (ع)، تحقیق: حسین اعلمی، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1404ق.
________________، کمال الدین وتمام النعمة، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1405ق.
________________، من لایحضره الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم، جامعة المدرسین، چاپ 2، 1404ق.
صفّار، محمدبن‌حسن، بصائر الدرجات، تحقیق: حاج میرزا حسن کوچه باغی، تهران، الاعلمی، 1362ش.
صنعانی، عبدالرزاق‌بن‌همام، المصنّف، تحقیق: حبیب‌الرحمن الاعظمی، بی‌جا، منشورات المجلس الاعلی، بی‌تا.
طریحى، فخرالدین، مجمع البحرین، تحقیق: سیداحمد حسینى، بی‌جا، مکتب نشر الثقافة الاسلامیة، چاپ2، 1408ق.
طوسى، محمدبن‌حسن، اختیار معرفة الرجال، تحقیق: میرداماد استرابادی و مهدی رجائی، قم، مؤسسة آل‌البیت (ع) لإحیاء التراث، 1404ق.
طوسى، محمدبن‌حسن، الاستبصار، تحقیق: حسن خرسان، قم، دارالکتب الاسلامیة، بىتا.
_______________، الامالی، قم، دارالثقافة، 1414ق.
_______________، التبیان، تحقیق: احمد حبیب قصیر العاملى، بی‌جا، مکتب الاعلام الاسلامى، 1409ق.
_______________، الرجال، جواد قیومی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1415ق.
_______________، العدّة فی أصول الفقه، قم، محمدرضا انصاری قمی، 1376ش.
_______________، الفهرست، تحقیق: جواد قیومی، بی‌جا، مؤسسة نشر الفقاهة، 1417ق.
_______________، تهذیب الاحکام، تحقیق: حسن خرسان، بىجا، دارالکتب الاسلامیة، چاپ 4، 1365ش.
عبداللهی، صمد، بدعت از دیدگاه قرآن و حدیث، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1375ش.
عجاج، محمدخطیب، اصول الحدیث علومه و مصطلحه، دمشق، بی‌نا، چاپ2، 1971م.
فخررازی، محمدبن‌عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1421ق.
قاسمى، محمدجمال‌الدین، قواعد التحدیث، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
قلعهجى، محمد؛ قنیبى، حامد صادق، معجم لغة الفقهاء، بیروت، دار النفائس، چاپ2، 1988م.
کلینى، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ3، 1388ق.
مامقانى، محمدرضا، مستدرکات مقباس الهدایة، قم، مهر، 1413ق.
مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، تحقیق سید ابراهیم میانجی و محمد باقر بهبودی، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق.
محقق‌حلی، جعفربن‌حسن، المعتبر، قم، مدرسة الإمام أمیرالمؤمنین (ع)، 1364ش.
مسلم‌بن‌حجاج، الصحیح، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
مفید، محمدبن‌نعمان، الاختصاص، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمود زرندی، بیروت، دارالمفید، چاپ2، 1414ق.
ملکی نهاوندی، محمد، و مرتضی مختاری. «سنت و بدعت از دیدگاه شیعه». سلفی‌پژوهی 5، 10(1398): 119-137.
ملانوری، محمدرضا. «مفهوم‌شناسی بدعت و بدعت‌گذاران نزد عالمان شیعی و سنی». هفت آسمان 15، 58(1392): 97-120.
ناظمی، ربابه، بدعت در آیینه قرآن و حدیث، بی‌جا، زمینه سازان ظهور امام عصر(ع)، 1387ش.
نجاشی، احمدبن‌علی، الرجال، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ5، 1416ق.
نمازی‌شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، فرزند مؤلف، 1412ق.
نووى، محیى‌الدین، المجموع فى شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بىتا.
ابن‌اثیر، مبارک‌بن‌محمد، النهایة فى غریب الحدیث، تحقیق: طاهر احمد الزواى و محمود محمد الطناحى، قم، مؤسسة اسماعیلیان، چاپ4، 1364ش.
ابن‌الصلاح، عثمان‌بن‌عبدالرحمن، المقدمة، تحقیق: صلاح‌بن‌محمد، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1416ق.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن‌بن‌علی، الموضوعات، تحقیق: عبدالرحمن محمدعثمان، مدینه، المکتبة السلفیة، 1386ق.
ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن‌علی، تهذیب التهذیب، بیروت، دارالفکر، 1404ق.
_____________________، لسان المیزان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ2، 1390ق.
_____________________، مقدمه فتح البارى، بیروت، دارالمعرفة، چاپ2، بىتا.
_____________________، نزهة النظر فی توضیح نخبة الفکر، تحقیق: عبدالله بن ضیف‌الله الرحیلی، بی‌جا، بی‌نا، چاپ2، 1429ق.
ابن‌حزم، علی، الاحکام، قاهره، مطبعة العاصمة، بی‌تا.
ابن‌حنبل، محمد، المسند، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
ابن‌رجب، عبدالرحمن‌بن‌احمد، شرح علل الترمذی، تحقیق: همام عبدالرحیم سعید، الزرقاء (اردن)، مکتبة المنار، 1407ق.
ابن‌شاذان، فضل، الإیضاح، تحقیق: سیدجلال‌الدین حسینی محدث، تهران، دانشگاه تهران، 1363ش.
ابن‌عساکر، علی‌بن‌حسن، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق: علی شیری، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر، الباعث الحثیث، تحقیق: أحمد محمدشاکر، بیروت، دارالکتب، چاپ2، بی‌تا.
ابن‌ماجه، محمدبن‌یزید، السنن، تحقیق: محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، قم، أدب‌الحوزة، 1405ق.
أبوحبیب، سعدى، القاموس الفقهى، دمشق، دارالفکر، چاپ2، 1408ق.
أبوداود، سلیمان‌بن‌أشعث، السنن، تحقیق: سعیدمحمد لحام، بیروت، دارالفکر، 1410ق.
اعظمی، محمد ضیاءالرحمن، دراسات فی السنة النبویة، مدینه، مجلة الجامعة الاسلامیة، بی‌تا.
أمین عاملی، محسن، کشف الارتیاب، تحقیق: حسن الأمین، قم، مکتبة الحرمین، بی‌تا.
بخاری، محمدبن‌اسماعیل، الصحیح، بیروت، دارالفکر، 1401ق.
برقی، أحمدبن‌محمد، المحاسن، تحقیق: جلال‌الدین حسینی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1330ش.
بستانی، قاسم، معیارهای شناخت احادیث ساختگی، اهواز، رسش، 1386ش.
بستانی، قاسم، واکاوی مفهوم بدعت و مصادیق آن؛ راهکاری برای دوری از افراطی‌گری، تبریز، مجموعه مقالات همایش ملی واکاوی قرائت‌های افراطی از دین، 1396ش.
بهبودی، محمدباقر، معرفة الحدیث، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1362ش.
بیهقی، احمدبن‌حسین، السنن الکبری، بی‌جا، دارالفکر، بی‌تا.
______________، معرفة السنن والآثار، تحقیق: سیدکسروی حسن، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
ترمذی، عیسی‌بن‌سوره، السنن، تحقیق: عبدالرحمن محمدعثمان، بیروت، دارالفکر، چاپ2، 1403ق.
جواهری، محمد، المفید، قم، کتابفروشی محلاتی، چاپ2، 1424ق.
حاکم نیشاپورى، محمدبن‌عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: یوسف مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، 1406ق.
حرعاملی، محمدبن‌حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، چاپ2، 1414ق.
حلی، حسن‌بن‌یوسف، خلاصة الأقوال، تحقیق: جواد قیومی، بی‌جا، مؤسسة نشر الفقاهة، 1417ق.
خزاز قمی، علی‌بن‌محمد، کفایة الأثر، تحقیق: عبداللطیف حسینی، قم، بیدار، 1401ق.
خطیب‌بغدادی، احمدبن‌علی، الکفایة، تحقیق: أحمدعمر هاشم، بیروت، دارالکتاب العربی، 1405ق.
__________________، تاریخ بغداد، تحقیق: مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1417ق.
خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیلة، نجف، دارالکتب العلمیه، 1390ق.
خوئی، أبوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی‌جا، بی‌نا، چاپ5، 1413ق.
دادخواه، علی، تحلیل مفهومی بدعت در مذاهب، تهران، نهمین کنفرانس بین دستاوردهای نوین پژوهشی در فقه، حقوق و علوم انسانی، 1400ش.
ذهبى، محمدبن‌احمد، سیر أعلام النبلاء، تحقیق: شعیب الأرنؤوط وحسین الأسد، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ9، 1413ق.
_______________، میزان الاعتدال، تحقیق: على‌محمد البجاوى، بیروت، دارالمعرفة، 1382ق.
سبحانی، جعفر، البدعة، مفهومها، حدها، آثارها، قم، مؤسسة الامام الصادق (ع)، 1416ق.
سرخسی، محمدبن‌احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، 1406ق.
سعدی، عبدالملک عبدالرحمن، بدعت به معنای دقیق و اسلامی آن، ترجمه امیرصادق تبریزی، سنندج، کردستان، چاپ3، 1384ش.
سلفى، محمدلقمان، اهتمام المحدثین بنقد الحدیث سنداً و متناً، ریاض، بی‌نا، 1987م.
سیدرضی، محمدبن‌حسین، نهج البلاغه، تحقیق: محمد عبده، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
سیورى‌حلى، مقدادبن‌عبدالله، نضد قواعد الفقهیة علی مذهب الامامیة، تحقیق: عبداللطیف کوهکمردى، کتابخانه آیت‌الله العظمى‌المرعشى، بی‌تا.
سیوطی، عبدالرحمن‌بن‌ابی‌بکر، تدریب الراوی، تحقیق: نظرمحمد الفاریابی، بی‌جا، دار طیبة، بی‌تا.
شاطبی، ابراهیم‌بن‌موسی، الاعتصام، تحقیق: أبوعبیدة مشهور، مکتبة التوحید، بی‌تا.
شهید اول، محمدبن‌مکی، القواعد والفوائد، تحقیق: سیدعبدالهادی حکیم، قم، منشورات مکتبه المفید، بی‌تا.
شهیدثانى، زین‌الدین‌بن‌علی، الرعایة، تحقیق: عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، کتابخانه آیت‌الله العظمى المرعشی النجفی، چاپ2، 1408ق.
____________________، روض الجنان، قم، مؤسسة آل‌البیت (ع) لإحیاء التراث، بی‌تا.
____________________، شرح اللمعة، قم، داودى، 1410ق.
شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1422ق.
صدوق، محمدبن‌علی، الامالی، بی‌جا، مؤسسة بعثت، 1417ق.
صدوق، محمدبن‌علی، علل الشرایع، تحقیق: محمدصادق بحرالعلوم، نجف، المکتبة الحیدریة و مطبعتها، 1385ق.
________________، عیون أخبار الرضا (ع)، تحقیق: حسین اعلمی، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1404ق.
________________، کمال الدین وتمام النعمة، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1405ق.
________________، من لایحضره الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم، جامعة المدرسین، چاپ 2، 1404ق.
صفّار، محمدبن‌حسن، بصائر الدرجات، تحقیق: حاج میرزا حسن کوچه باغی، تهران، الاعلمی، 1362ش.
صنعانی، عبدالرزاق‌بن‌همام، المصنّف، تحقیق: حبیب‌الرحمن الاعظمی، بی‌جا، منشورات المجلس الاعلی، بی‌تا.
طریحى، فخرالدین، مجمع البحرین، تحقیق: سیداحمد حسینى، بی‌جا، مکتب نشر الثقافة الاسلامیة، چاپ2، 1408ق.
طوسى، محمدبن‌حسن، اختیار معرفة الرجال، تحقیق: میرداماد استرابادی و مهدی رجائی، قم، مؤسسة آل‌البیت (ع) لإحیاء التراث، 1404ق.
طوسى، محمدبن‌حسن، الاستبصار، تحقیق: حسن خرسان، قم، دارالکتب الاسلامیة، بىتا.
_______________، الامالی، قم، دارالثقافة، 1414ق.
_______________، التبیان، تحقیق: احمد حبیب قصیر العاملى، بی‌جا، مکتب الاعلام الاسلامى، 1409ق.
_______________، الرجال، جواد قیومی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1415ق.
_______________، العدّة فی أصول الفقه، قم، محمدرضا انصاری قمی، 1376ش.
_______________، الفهرست، تحقیق: جواد قیومی، بی‌جا، مؤسسة نشر الفقاهة، 1417ق.
_______________، تهذیب الاحکام، تحقیق: حسن خرسان، بىجا، دارالکتب الاسلامیة، چاپ 4، 1365ش.
عبداللهی، صمد، بدعت از دیدگاه قرآن و حدیث، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1375ش.
عجاج، محمدخطیب، اصول الحدیث علومه و مصطلحه، دمشق، بی‌نا، چاپ2، 1971م.
فخررازی، محمدبن‌عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1421ق.
قاسمى، محمدجمال‌الدین، قواعد التحدیث، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
قلعهجى، محمد؛ قنیبى، حامد صادق، معجم لغة الفقهاء، بیروت، دار النفائس، چاپ2، 1988م.
کلینى، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ3، 1388ق.
مامقانى، محمدرضا، مستدرکات مقباس الهدایة، قم، مهر، 1413ق.
مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، تحقیق سید ابراهیم میانجی و محمد باقر بهبودی، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق.
محقق‌حلی، جعفربن‌حسن، المعتبر، قم، مدرسة الإمام أمیرالمؤمنین (ع)، 1364ش.
مسلم‌بن‌حجاج، الصحیح، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
مفید، محمدبن‌نعمان، الاختصاص، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمود زرندی، بیروت، دارالمفید، چاپ2، 1414ق.
ملکی نهاوندی، محمد، و مرتضی مختاری. «سنت و بدعت از دیدگاه شیعه». سلفی‌پژوهی 5، 10(1398): 119-137.
ملانوری، محمدرضا. «مفهوم‌شناسی بدعت و بدعت‌گذاران نزد عالمان شیعی و سنی». هفت آسمان 15، 58(1392): 97-120.
ناظمی، ربابه، بدعت در آیینه قرآن و حدیث، بی‌جا، زمینه سازان ظهور امام عصر(ع)، 1387ش.
نجاشی، احمدبن‌علی، الرجال، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ5، 1416ق.
نمازی‌شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، فرزند مؤلف، 1412ق.
نووى، محیى‌الدین، المجموع فى شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بىتا.
)