نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده ادبیات، دانشگاه کاشان، ایران.

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده ادبیات، دانشگاه کاشان. ایران.

3 استادیار گروه قرآن و حدیث دانشکده الهیات، دانشکدگان فاریابی، دانشگاه تهران، قم. ایران.

4 استاد حوزه علمیه، پژوهشگر تاریخ، قم. ایران.

چکیده

تاریخ رجال شیعه پیش از اصول اولیه رجالی از جهات مختلف روشن نیست و هر آنچه هست مروری گذرا و بنیاد نهاده بر حدس، بر درون‌مایه آن‌هاست. در راستای بازسازی منابع رجالی و نگارش تاریخ رجال شیعه، بازیابی آثار جبریل‌بن‌احمد فاریابی- به عنوان یکی از اساتیدِ خراسانی پر بسامد کشی و صاحب کتاب رجالی- مهم به نظر می‌رسد. این پژوهش با روشی توصیفی- تحلیلی و بهره‌گیری از شیوه‌هایی چون تحلیل اسناد و یافتن حلقه مشترک و تبیین روابط معنایی میان روایات سعی دارد تا شخصیت روایی و رجالی جبریل و آثار وی را بازیابی کند تا از این منظر الگو و مبنای وی در نقل روایات به عنوان یک رجالی نص‌گرای متقدم را کشف کند. بدین روی با ارزیابی روایات او از هریک از مشایخ؛ استناد وی به کتاب «الرجال» محمدبن‌عیسی به شکل سماع و «المذمومین و الممدوحین» محمدبن‌عبدالله‌بن‌مهران مشخص شد. این پژوهه ضمن تحلیل گرایش فاریابی به اندیشه‌های کلامی محمدبن‌عیسی و مخالفت وی با دیدگاه کلامی و حدیثی زراره، بهره‌گیری از منابع غالی و عدم انتساب کتاب مفاخر الکوفه و البصرة به وی را نشان می‌دهد. نوشتار حاضر ضمن تبیینِ رویکرد وی به عنوان یک رجالی نص‌گرای مبنامند؛نشانگر آن است که کشی با توجه به شیوه تحدیث و اندیشه‌های جبریل؛غالباً از منقولات وی در شرح روایات دیگر بهره‌ برده و کمتر به نقد آن‌ها پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آذری‌فرد، مهدی، و حسین ستار. "بازپژوهی رِجال‌کشی در لسان‌المیزان عسقلانی". علوم حدیث 28، (1402): 71-97.
ابن‌شمائل قطیعی بغدادی، صفی‌الدین عبدالمؤمن، مراصد الاطلاع على أسماء الأمکنة والبقاع، بیروت، دارالجیل، 1412ق.
ابن‌غضائری، احمدبن‌حسین، الرجال لابن الغضائری، قم، دارالحدیث،1380ش.
ابن‌فقیه، احمدبن‌محمد، کتاب البلدان، بیروت، عالم الکتب، 1416ق.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم‏، لسان العرب‏، بیروت، دارالفکر، 1414ق‏.
ابن‌ندیم، محمدبن‌إسحاق، الفهرست، بیروت، دارالمعرفة، چاپ دوم، 1417ق.
باقری، حمید. "جبریل‌بن‌احمد الفاریابی و کتاب مفاخر الکوفة و البصرة وی". کتاب شیعه، 4(1390): 156-172.
برقی، احمدبن‌محمد، الرجال، همراه رجال ابن داوود حلی، تصحیح: جلال الدین محدث ارموی، تهران، دانشگاه تهران، 1342ش.
تمیمی سمعانی مروزی، عبدالکریم‌بن‌منصور،  الانساب، حیدرآباد، مجلس دائره‌المعارف العثمانیه، 1382ق.
حسکانی، عبیدالله‌بن‌عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل‏، تهران، التابعة لوزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة، 1411ق.
حسینی‌زبیدی، محمدمرتضى، تاج العروس من جواهر القاموس‏، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
حلی‌، حسن‌بن‌علی،‌ الرجال‌، تهران‌، دانشگاه تهران، 1342ش.
حلی، حسن‌بن‌یوسف، رجال العلامه الحلی، قم، الشریف الرضی، چاپ دوم، 1402ق.
حموی، یاقوت‌بن‌عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دارصادر، چاپ دوم، 1995م.
خصیبی، حسین‌بن‌حمدان، الهدایة الکبری، بیروت، البلاغ، چاپ چهارم، 1411ق.
___________________، فقة الرساله الرستباشیة اصول العقیدة النصیریة (العلویة)، بی‌جا، بی‌نا، 2015م.
خوئی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و طبقات الرجال، بی‌جا، بی‌نا، 1372ش.
رحمان‌ستایش، محمدکاظم‌، جدیدى‌نژاد، محمدرضا، بازشناسى منابع اصلى رجال شیعه‌، قم، دارالحدیث، 1384ش.
زراری، احمدبن‌محمد، رسالة ابیغالب الزراری الی ابنه فی ذکر آل اعین و تکملتها بابن الغضائری، قم، مرکز البحوث و التحقیقات الاسلامیة التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، 1369ش.
سلیمانی، لیلا، محمدحسن صانعی‌پور، ناصر نیستانی، و لیلاالسادات مروّجی. " بررسی روایات جرح هشام‌بن‌حکم و یونس‌بن‌عبدالرحمن براساس داده‌های سندی-متنی روایات رجالی". مطالعات فهم حدیث 10، (1402): 81-108. doi:10.30479/mfh.2023.18305.2215
شبیری‌زنجانی، محمدجواد، التعلیقات الرجالیه، قم، مرکز کامپیوتری نور، بی‌تا.
شمشیری، رحیمه. "تحلیلی بر دیدگاه ابن‌غضائری پیرامون ابوبصیر مرادی". مطالعات فهم حدیث 6، 12(1399): 145-160. doi:10.30479/mfh.2020.2076
شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1410ق.
صدوق، محمدبن‌على، علل الشرائع‏، قم، کتاب فروشى داورى‏، 1385ش.
_______________، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، اسلامیه‏، چاپ دوم، 1395ق.
_______________، معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، 1403ق‏.
طلال، علامه، نشاه النحو العربی فی مدرستی البصرة و الکوفة، بیروت، دارالفکر، 1992م.
طوسی، محمدبن‌حسن، ‏تهذیب الأحکام‏، تهران، دارالکتب الإسلامیه‏، چاپ چهارم، 1407ق.
________________، رجال الطوسی، قم، جامعه المدرسین فی حوزه العلمیه بقم، چاپ سوم، 1427ق.
________________، فهرست کتب الشیعه و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، قم، مکتبه المحقق الطباطبائی، 1420ق.
عسقلانی، أحمدبن‌علی، لسان المیزان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات،1390ق.
عیاشى، محمدبن‌مسعود، تفسیر العیاشی،‏ تهران، المطبعة العلمیة، 1380ق.
کشی، محمدبن‌عمر، اختیار معرفه الرجال، قم، موسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، 1404ق.
______________، رجال الکشی- اختیار معرفة الرجال (مع تعلیقات میرداماد الأسترآبادی)، قم، مؤسسة آل‌البیت (ع)‏، 1363ش.
محمدبن‌سلمان، مفاخرة بین المکه المکرمه و المدینه المنوره، مدینه، دارالافاق العربیه، 1419ق.
مهلبی‌عزیزی، حسن‌بن‌أحمد، الکتاب العزیزی أو المسالک والممالک، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
نجاشی، احمدبن‌علی، رجال النجاشی، قم،جامعه المدرسین فی حوزه العلمیه بقم، 1365ق.
نوبختی، حسن‌بن‌موسی، فرق الشیعه، کربلا، مجمع الامام الحسین (ع) العلمی لتحقیق تراث اهل البیت، 1439ق.