نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.
2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.
چکیده
پژوهش حاضر به بررسی سندی و محتوایی حدیث صلاةالتسبیح یا نماز جعفر طیّار می‌پردازد که یکی از مهم‌ترین نمازهای مستحبی است. با رواج تفکر ظاهرگرایی در قرن دوم داوری نادرست و ظاهربینانۀ اسناد و متون حدیثی رواج پیدا کرد که رد سند و متن حدیث نماز تسبیح یکی از آن موارد است. ابتدا ابن‌جوزی و سپس سایر پیروانش اشکالاتی را به سند این حدیث وارد و آن را در زمره احادیث موضوعه ذکر کردند. در ادامه ابن‌تیمیه با همین رویکرد با طرح اشکالاتی در مورد متن حدیث، در اصالت آن خدشه وارد کرد. نوشتار حاضر به روش توصیفی- تحلیلی در پی آن است تا با بهره‌گیری از مبانی اهل سنت به نقد این اشکالات بپردازد. طبق بررسی‌های انجام گرفته، این حدیث در منابع شیعه از صحت و اصالت برخوردار است و طبق مبانی رجالی اهل سنت نیز سند آن قابل دفاع و پذیرش بوده و اشکالات سندی ابن جوزی وارد نیست. از جهت محتوا نیز اشکالات ابن‌تیمیه قابل پذیرش نیست و ریشه در دیدگاه‌های تند ابن‌تیمیه نسبت به تشیع دارد و مبنای اولیه تألیف کتاب منهاج‌السنة نیز همین را تأیید می‌کند. علاوه بر این، اشکالات ابن‌تیمیه با دیدگاه سایرمذاهب اهل سنت نیز تعارض دارد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
قرآن کریم.
آلبانی، محمد ناصرالدین، صحیح سنن ابی‌داوود، کویت، غراس، 1423ق.
إبن أبی‌حاتم رازی، عبدالرحمن‌بن‌محمد، الجرح و التعدیل، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1422ق.
إبن‌تیمیه، احمدبن‌عبدالحلیم، مجموع فتاوی شیخ الإسلام إبن‌تیمیه، مدینه منوره، وزارة الشؤون الإسلامیة و الأوقاف والدعوة و الإرشاد، 1425ق.
إبن‌تیمیه، احمدبن‌عبدالحلیم، منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة و القدریة، ریاض، وزارة التعلیم العالی جامعة الإمام محمدبن سعود الإسلامیة، 1406ق.
إبن‌جزری، محمدبن‌محمد، الحصن الحصین من کلام سیدالمرسلین، کویت، غراس، 1429ق.
إبن‌جوزی، عبدالرحمن‌بن‌علی، أحکام النسآء، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ سوم، 1416ق.
_________________________، الموضوعات، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
إبن‌حبان، محمد بستی، المجروحین من المحدثین والضعفآء والمتروکین، سوریه، دارالسوعی، 1402ق.
________________، کتاب الثقات، بیروت، مؤسسة الکتب الثقافیة، 1403ق.
إبن‌حجرعسقلانی، احمدبن‌علی، إتحاف المهرة باالفوائد المبتکرة من أطراف العشرة، مدینه منوره، وزارة الشؤون الإسلامیة و الدعوة و الإرشاد، 1415ق.
___________________، اجوبة عن احادیث وقعت فی المصابیح السنة و وصفت بالوضع، ضمیمه مشکاة المصابیح خطیب تبریزی، بیروت، دارالفکر، 1411ق.
___________________، تقریب التهذیب، مدینه منوره، دارالیسر، چاپ هشتم، 1430ق.
___________________، تلخیص الحبیر فی تخریج احادیث الرافعی الکبیر، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
___________________، لسان المیزان، با تحقیق عبدالفتاح ابوغدة، بیروت، مکتب المطبوعات الإسلامیة، 1402ق.
ابن‌حزم، علی‌بن‌احمد، المحلی، بیروت، دارالجیل، بی‌تا.
ابن‌حنبل، احمدبن‌محمد، العلل و معرفة الرجال، بیروت، المکتب الإسلامی، 1408ق.
ابن‌خزیمه، محمدبن‌خزیمه، صحیح إبن‌خزیمه، بیروت، المکتب الإسلامی، 1424ق.
ابن‌شاهین، عمربن‌احمد، الترغیب فی فضائل الأعمال و ثواب ذلک، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1426ق.
إبن‌عبدالهادی، محمدبن‌احمد، المحرر فی الحدیث، بی‌جا، بی‌نا، 1425ق.
ابن‌عثیمین، محمدبن‌صالح، فتاوی منار الإسلام، ریاض، دارالوطن، 1410ق.
ابن‌عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفآءالرجال، با تصحیح یحیی مختار غزاوی، بیروت، دارالفکر، 1409ق.
ابن‌عربی مالکی، محمدبن‌عبدالله، عارضة الأحوذی بشرح صحیح الترمذی، بیروت، دار إحیاءالتراث العربی، 1415ق.
إبن‌علان، محمدبن‌علان صدیقی شافعی مکی، الفتوحات الربانیة علی الأذکار النبویة، بیروت، دار إحیاءالتراث العربی، بی‌تا.
ابن‌قدامه، عبدالله‌بن‌احمد، المغنی، ریاض، دارعالم الکتب، 1417ق.
إبن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
إبن‌ماجه قزوینی، محمدبن‌یزید، سنن إبن‌ماجه، بیروت، دارالمعرفة، 1419ق.
ابوداوود، سلیمان‌بن‌أشعث، رسالة أبی‌داوود السجستانی فی وصف تالیفه لکتاب السنن، قاهره، مطبعة الأنوار، 1369ق.
____________________، سنن ابی‌داوود، بیروت، دارقرطبه، چاپ سوم، 1431ق.
ابوزهره، محمد، تاریخ المذاهب الاسلامی، قاهره، مکتبة ابن‌تیمیه، بی‌تا.
بخاری، محمدبن‌اسماعیل، الادب المفرد الجامع لآداب النبویة، بیروت، دارالمعرفة، چاپ دوم، 1420ق.
___________________، التاریخ الکبیر، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
___________________، جزء قراءة خلف الإمام، لاهور، المکتبة السلفیة، 1400ق.
___________________، صحیح البخاری، دمشق، مکتبة دارالعلم الحدیث، 1426ق.
بعلی‌حنبلی، ابوالفتح شمس‌الدین، الجزء النجیح فی الکلام علی صلاة التسبیح، بی‌جا، دار البشائر الإسلامیة، بی‌تا.
بلقینی، عمربن‌رسلان، التدریب فی الفقه الشافعی، ریاض، دارالقبلتین، 1433ق.
بنوری، محمدیوسف، معارف السنن، کراچی، ایج ـ ایم ـ کمپنی سعید، 1413ق.
بیهقی، احمدبن‌حسین، سنن الکبری، ریاض، دار عالم الکتب، 1434ق.
________________، شعب الایمان، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1421ق.
ترمذی، محمدبن‌عیسی، جامع الترمذی، دمشق، مکتبة إبن‌حجر، 1424ق.
حاکم نیشابوری، محمدبن‌عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ دوم، 1422ق.
حر عاملی، محمدبن‌حسن، وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، تهران، اسلامیه، 1403ق.
خزرجی، احمدبن‌عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1422ق.
خطیب بغدادی، احمدبن‌علی، الجزء فیه ذکر صلاة التسبیح، ریاض، دارالبشآئرالإسلامیة، 1429ق.
دارقطنی، علی‌بن‌عمر، سنن، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
دمشقی، ابن‌طولون، الترشیح لبیان صلاة التسبیح، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
دمشقی، إبن‌ناصرالدین، الترجیح لحدیث صلاة التسبیح، بیروت، دارالبشآئرالإسلامیة، 1409ق.
ذهبی، محمدبن‌احمد، تذکرة الحفاظ، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1422ق.
_____________، سیر أعلام النبلآء، بیروت، مؤسسة الرسالة، لبنان، 1414ق؛
_____________، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
راوندی، کاشانی، فضل‌الله‌بن‌علی، النوادر، تهران، بنیاد فرهنگی کوشا، 1376ش.
زبیدی، محمدبن‌محمد، إتحاف السادة المتقین بشرح إحیاء علوم الدین، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ سوم، 1426ق.
زرکشی، بدرالدین، خبایا الزوایا، کویت، وزارة الاوقاف والشؤون الاسلامیة، 1402ق.
سبکی، عبدالوهاب‌بن‌علی، طبقات الشافعیة الکبری، قاهره، دار إحیاءالکتب العربیة، بی‌تا.
سکهروی، عبدالرئوف، فضائل و مسائل نماز تسبیح، ترجمه اویس بادپا، زاهدان، علامه ندوی، 1395ش.
سلوی، هاشمی‌بن محمد، منهج التوضیح لمسائل صلاة التسبیح، قاهره، نجیبویه، 1428ق.
سندی، محمد‌بن‌عبدالهادی، شرح سنن ابن ماجه، بیروت، دارالجیل، بی‌تا.
سیوطی، عبدالرحمن‌بن ابی‌بکر، اللآلی المصنوعة فی الأحادیث الموضوعة، بیروت، دارالمعرفة، 1395ق.
________________________، قوت المغتذی شرح سنن الترمذی، سوریه، دارالنوادر، 1433ق.
شاکر، احمدمحمد، شرح سنن ترمذی، بی‌جا، بی‌تا.
شامی، ابن‌عابدین، ردالمحتار شرح تنویرالابصار، کویت، وزارت اوقاف، 1415ق.
شوکانی، محمدبن‌علی، السیل الجرار المتدفق علی حدائق الأزهار، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1408ق.
________________، الفوائد المجموعة فی الأحادیث الموضوعة، بیروت، المکتبة الإسلامیة، چاپ دوم، 1392م.
________________، تحفة الذاکرین، بیروت، دارالکتاب العربی، 1425ق.
صدوق، محمدبن‌علی، من لا یحضره الفقیه، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1406ق.
صنعانی، عبدالرزاق‌بن‌همام، المصنف، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1421ق.
طبرانی، سلیمان‌بن‌احمد، المعجم الکبیر، با تحقیق مجدی عبدالمجید سلفی، قاهره، مکتبة ابن تیمیه، 1427ق.
طحان، محمود، تیسیر مصطلح الحدیث، زاهدان، فاروق اعظم، چاپ دوم، 1428ق.
طوسی، ابوجعفرمحمدبن‌حسن، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعه شیخ مفید، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1413ق.
طهرانی، آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بی‌جا، بی‌نا، 1403ق.
عثمانی، ظفراحمد، إعلاءالسنن، کراچی، ادارة القرآن و العلوم الإسلامیة، 1426ق.
عجلونی، اسمعیل‌بن‌محمد، کشف الخفا و مزیل الالباس عما اشتهر من الاحادیث علی السنة الناس، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
عقیلی، محمدبن‌عمرو، الضعفآء، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1404ق.
علایی، خلیل‌بن‌کیکلدی، النقد الصحیح لما إعترض علیه من أحادیث المصابیح، بی‌جا، بی‌نا، 1405ق.
فتحی، علی، جریان‌شناسی تفسیر سلفی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1397ش.
فیروزآبادی، محمدبن‌یعقوب، سفرالسعادة، بی‌جا، دارالعصور، 1332ق.
قاری، علی‌بن‌سلطان (ملاعلی)، مرقاة المفاتیح شرح مشکاة المصابیح، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1422ق.
قسطلانی، أحمدبن‌محمد، المواهب اللدنیة بمنح المحمدیة، قاهره، المکتبة التوفیقیة، بی‌تا.
کاندهلوی، محمدادریس، تعلیق الصبیح علی مشکاة المصابیح، حیدرآباد هند، مجلس اشاعة العلوم، 1425ق.
کتانی، علی‌بن‌محمد، تنزیه الشریعة المرفوعة عن الاحادیث الشنیعة الموضوعة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1401ق.
کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی فی الفروعات، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1362ش.
لکنوی، محمدعبدالحی‌بن‌عبدالحلیم، الرفع و التکمیل فی الجرح و التعدیل، بیروت، مکتب المطبوعات الاسلامیة، 1425ق.
مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، قم، فقه، 1427ق.
___________، زادالمعاد، تعلیق علآءالدین أعلمی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1423ق.
محدث‌نوری، حسین‌بن‌محمدتقی، مستدرک الوسائل، قم، اسماعیلیان، 1382ش.
مزی، یوسف‌بن‌عبدالرحمن، تحفة الأشراف بمعرفة الأطراف، بمبئی، دارالقیمة، 1403ق.
_______________، تهذیب الکمال فی اسماءالرجال، با تصحیح بشارعواد، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1413ق.
منذری، عبدالعظیم، الترغیب و الترهیب، عمان- اردن، بیت الأفکار الدولیة، بی‌تا.
نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرایع الاسلام، بیروت، داراحیاالتراث العربی، 1362ش.
نسایی، احمدبن‌شعیب، الضعفآءوالمتروکین، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، 1407ق؛
نووی، یحیی‌بن‌شرف‌الدین، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
_______________________، تهذیب الأسماء واللغات، بیروت، دارالنفائس، 1426ق.
نیشابوری، مسلم‌بن‌حجاج، صحیح مسلم و هو المسند الجامع، قاهره، دارالحدیث، 1435ق.
همتی‌پور، مرتضی، حامد خانی، سیدرضا موسوی، و محمدعلی میر. "شیوه اصلاح بینش‌ها از نگاه ابن‌عباس (مروری بر روایات اخلاقی او در منابع متقدم)". مطالعات فهم حدیث 8، 15(1400): 207-231. doi:10.30479/mfh.2021.2497
یحیی‌بن‌معین، موسوعة أقوال یحیی‌بن‌معین فی رجال الحدیث و علله، تونس، دارالغرب الإسلامی، 1430ق.
)