نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ تشیع، دانشگاه حکیم سبزواری.
2 استادیار گروه تاریخ تشیع، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.
چکیده
محدثان و راویان شیعی سدههای نخست هجری با انتقال احادیث ائمه (ع) به نسل‌های بعد در رشد علمی و فرهنگی شیعیان نقش درخور توجهی داشته‌اند. از این‌رو شناخت آنان به ما یاری می‌رسانند تا ریشه‌های تکوین علوم و معارف شیعی را بهتر بشناسیم. بی‌تردید علی‌بن‌مهزیار از اصحاب ائمه متأخر (ع) در این پویایی و رشد سهم به‌سزایی داشته است. پژوهش حاضر قصد دارد تا با استفاده از رویکرد تاریخی و بر اساس روش توصیفی-تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که علی‌بن‌مهزیار در رشد علمی و فرهنگی شیعیان چه نقشی داشته است. نتایج این واکاوی نشان می‌دهد که علم، وثاقت و منزلت ابن‌مهزیار نزد ائمه (ع)، سبب بر جای ماندن بیش از 700 روایت وی در متون معتبر شیعی شده است. با استخراج این روایات روشن شد که علی‌بن‌مهزیار در تبیین فقه و مسائل فقهی جامعه آن روز با گزارش 482 روایت فقهی نقش برجسته‌ای داشته است. وی همچنین با مبارزه با فرقه‌های انحرافی و تبیین کلامی امامت کوشید تا سدی استوار در برابر فرقه‌های انحرافی زمانه‌ی خود ایجاد کند و عقاید درست شیعی را ترویج دهد؛ و نیز ابن‌مهزیار به منظور التیام آلام اهل تشیع در ترویج ادعیه شیعی کوشیده است. از سوی دیگر، تعامل این عالم شیعی با سایر حوزه‌های حدیثی و تربیت شاگردان سبب نشر احادیث ائمه (ع) در جهان اسلام گردید.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
آقابزرگ‌تهرانی، الذریعه التصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان، 1408ق.
ابن‌ادریس، محمدبناحمد، السرائر الحاوی التحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1410ق.
ابن‌بابویه، على‌بن‌حسین، الإمامه و التبصره من الحیره، قم، مدرسه الإمام المهدى (عج)، 1404ق.
ابن‌حجرعسقلانی، احمد‌بن‌علی، تهذیب‌التهذیب، هند، دائره‌المعارف النظامیه، 1326ق.
ابن‌حمزه طوسى، محمدبنعلى، الثاقب فی المناقب، تحقیق: نبیل‌رضا علوان، قم، انصاریان، 1419ق.
ابن‌سعید، یحیى‌بن‌احمد، نزهة الناظر فی الجمع بین الأشباه و النظائر، تحقیق: نورالدین واعظى، نجف، مطبعة الآداب، 1386ق.
ابن‌شهر‌آشوب‌مازندرانى، محمدبنعلى، معالم العلماء، نجف، المطبعه‌الحیدریه، 1380ش.
_______________، محمدبنعلى، مناقب آل أبی‌طالب، قم، علامه، 1379ق.
ابن‌طاووس، على‌بن‌موسى، فلاح السائل و نجاح المسائل، قم، بوستان کتاب، 1406ق.
________________، الإقبال بالأعمال الحسنة، تحقیق: جواد قیومى‌اصفهانى، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، 1376ش.
________________، التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن، قم، صاحب الأمر، 1416ق.
________________، الیقین باختصاص مولانا علی علیه‌السلام بإمرة المؤمنین، تحقیق: اسماعیل انصارىزنجانى‌خوئینى، قم، دارالکتاب، 1413ق.
________________، فتح الأبواب بین ذوی الألباب و بین رب الأرباب، تحقیق: حامد خفاف، قم، مؤسسةآل‌البیت (ع)، 1409ق.
________________، فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، قم، دارالذخائر، 1368ق.
________________، مهج الدعوات و منهج العبادات، تصحیح: ابوطالب کرمانى و محمدحسن محرر، قم، دارالذخائر، 1411ق.
ابن‌قولویه، جعفر‌بن‌محمد، کامل الزیارات، تحقیق: عبدالحسین امینى، نجف، دارالمرتضویه، 1356ش.
ابوالصلاح الحلبى، تقى‌بن‌نجم، تقریب المعارف، تحقیق: فارس تبریزیان (الحسون)، قم، الهادى، 1404ق.
احمدوند، عباس، قنبرعلی رودگر، «دورق»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج18، صص300-302.
اربلى، على‌بن‌عیسى، کشف الغمه فی معرفه الأئمه، تحقیق: سیدهاشم رسولى‌محلاتى، تبریز، بنی‌هاشم،1381ق.
اصغرپور، حسن، روح الله شهیدی، و رقیه ایوزخانی. "بازسازی مدرسه حدیثی شیعه ری در آیینه راویان حدیث (سدههای دوم و سوم هجری)". مطالعات فهم حدیث 9، 18(1402): 115-139. doi: 10.30479/mfh.2023.15579.1994
برقى، احمدبن‌محمد، المحاسن، قم، دارالکتاب، 1371ق.
توحیدی‌نیا، روح‌الله. "سازواری قالب و مفاد زیارت جامعه الکبیره و نیاز معرفتی امامیه در عصر امام هادی (ع)". تاریخ اسلام، 71(1396): 243-268.
جانی‌پور، محمد. "کارکردهای کیفی استفاده از روش تحلیل‌محتوا در فهم احادیث". رهیافت‌هایی در علوم قرآن و حدیث 49، 1(1396): 29-52.
جباری، محمدرضا. "نگاهی به مکاتب حدیث شیعه در سدههای اولیه". شیعه‌شناسی 1، 3و4(1384): 59-80.
جزایری، سید محمدحسن. "رجال نامی خوزستان را بشناسید(علی‌بن‌مهزیاراهوازی)". فلسفه و کلام دانشوران، 3(1343): 36-40.
حاجی‌زاده، یدالله. "غالیان دوره امام جواد (ع) و نوع برخورد آن حضرت با آنان". تاریخ اسلام 17، 1(1395): 213-238.
____________. "مواجهه فکری و عملی امام هادی (ع) با جریان فکری غلو". سخن تاریخ 11، 26(1396): 193-220.
حسین‌پوری، امین. "علی‌بن‌مهزیار الاهوازی". حدیث و اندیشه، 4و5(1382): 123-138.
حسین‌زاده شانه‌چی، حسین. "واقفیه". تاریخ اسلام 6، 3(1384): 49-78.
خصیبى، حسین‌بن‌حمدان، الهدایه الکبرى، بیروت، البلاغ، 1419ق.
دلبری، شهربانو. "جریان‌شناسی غلو و غالیان در عصر رضوی با تاکید بر آموزه‌های امام رضا (ع)". فرهنگ رضوی 3، 10(1394): 75-96.
دوانی، علی، مفاخر اسلام، تهران، بنیاد فرهنگی امام رضا (ع)، 1360ش.
زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، 1989م.
زرگر،محمدامین، هم‌قدم با آفتاب زندگی‌نامه علی‌بن‌مهزیار اهوازی وخدمات خاندان مهزیار به اسلام و تشیّع، اهواز، خوزستان، 1395ش.
ستار، حسین، سیدمحمد موسوی، و سیدامیرالیاس موسوی. "اثرپذیری کلینی از پیشینیان در تدوین و تبویب اصول الکافی (موردپژوهی؛ کتاب «عقل و جهل»، «ایمان و کفر» و «حجت»)". مطالعات فهم حدیث 8، 16(1401): 9-31. doi: 10.30479/mfh.2022.2581
سلمانپور، محمدجواد. "فرهنگ‌سازی امام سجاد (ع) با زبان دعا". اندیشه دینی، 17(1384): 85-106.
شفیعی، سعید. "گام‌های شکل‌گیری نخستین مکتب حدیثی شیعه". علوم حدیث، 47(1387): 113-145.
شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، اسلام، 1418ق.
صداقت ثمرحسینی، کامیار. "وصایای پیامبر (ص) درباره جانشین بلافصل خود و نقد نظریه انکار وصایت". پژوهشنامه علوی 5، 2(1393): 79-97.
صدوق، محمدبنعلى، الأمالی، تهران، کتابچى، 1376ق.
______________، التوحید، تحقیق: هاشم حسینى، قم، جامعه مدرسین، 1398ق.
______________، الخصال، تحقیق: علی‌اکبر غفارى، قم، جامعه‌مدرسین، 1362ش.
______________، ثواب‌الأعمال و عقاب‌الأعمال، قم، دارالشریف‌الرضی، 1406ق.
______________، علل‌الشرائع، قم، کتاب‌فروشى داوری، 1385ش.
______________، عیون أخبار الرضا (ع)، تحقیق: مهدى لاجوردى، تهران، جهان، 1378ق.
______________، فضائل الاشهر الثلاثه، تحقیق: غلامرضا عرفانیان‌یزدى، قم، کتاب‌فروشى داورى، 1396ق.
______________، کمال‌الدین و تمام‌النعمه، تحقیق: علی‌اکبر غفارى، قم، اسلامیه، 1395ق.
______________، من لایحضره الفقیه، تحقیق: على‌اکبر غفارى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
صفار، محمدبن‌حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد، تحقیق: محسن بن عباسعلى کوچه‌باغى، قم، مکتبه‌آیه‌الله‌المرعشی‌النجفی،1404ق.
صفری‌فروشانی. "فرقه‌های درون شیعی دوران امامت امام رضا علیه اسلام (با تکیه بر فطحیه و واقفیه)". پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، 28(1388): 3-22.
طباطبایی، سیدمحمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه، تهران، سمت، 1389ش.
طبرسى، احمدبن‌على، الإحتجاج على أهل اللجاج، تحقیق: محمدباقر خرسان، مشهد، مرتضی، 1403ق.
طبرسى، على‌بن‌حسن، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، نجف، المکتبه‌الحیدریه، 1385ق.
طبرسى، فضل‌بن‌حسن، إعلام الورى بأعلام الهدى، تهران، اسلامیه، 1390ق.
طبری، محمدبن‌جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمدأبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، 1387ق.
طوسى، محمدبن‌حسن، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول، تحقیق: عبدالعزیز طباطبائى، قم، مکتبه‌المحقق‌الطباطبائی، 1420ق.
________________، رجال الطوسی، تصحیح: جواد قیومى‌اصفهانى، قم، مؤسسةالنشرالاسلامی، 1373ش.
________________، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تحقیق: حسن موسوى‌خرسان، تهران، دارالکتب‌الإسلامیه،1390ش.
________________، الغیبه، تحقیق: عبادالله تهرانى و على‌احمد ناصح، قم، دار‌المعارف‌الإسلامیه، 1411ق.
________________، تهذیب الأحکام، تحقیق: حسن موسوى‌خرسان، تهران، دارالکتب‌الإسلامیه، 1407ق.
عبیدی‌پور، هدیه، علی‌اکبر عباسی. "بررسی جایگاه علی‌بن‌مهزیار و خاندان وی در وکالت ائمه (ع)". روزگاران 11، 9 (1392): 21-34.
عریضى، على‌بن‌جعفر، مسائل علی‌بن‌جعفر و مستدرکاتها، قم، مؤسسةآل‌البیت (ع)، 1409ق.
عیاشى، محمد‌بن‌مسعود، تفسیر العیاشی، تحقیق: سیدهاشم رسولى‌محلاتى، تهران، المطبعة‌العلمیة، 1380ق.
فتال‌نیشابورى، محمدبناحمد، روضه الواعظین و بصیره المتعظین، قم، رضى، 1375ش.
قاسمی، حمید و دیگران، مرجع پژوهش، تهران، اندیشه آراء، 1400ش.
قطب‌الدین راوندى، سعیدبن‌هبه‌الله، قصص الأنبیاء (ع)، تحقیق: غلامرضا عرفانیان‌یزدى، مشهد، مرکز پژوهش‌هاى اسلامى، 1409ق.
قمى، على‌بن‌ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق: طیب موسوى‌جزائرى، قم، دارالکتاب، 1404ق.
کشى، محمدبنعمر، رجال الکشی-اختیار معرفه الرجال (مع تعلیقات‌میرداماد الأسترآبادی)، تحقیق: مهدى رجایى، قم، مؤسسة آل‌البیت (ع)، 1363ش.
کلینى، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تحقیق: على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دارالکتب، 1407ق.
کشی، محمدبنعمر، رجال الکشی-إختیار معرفةالرجال، تحقیق: محمدبن‌حسن طوسى و حسن مصطفوى، مشهد، دانشگاه مشهد، 1409ق.
گرامی، سیدمحمدهادی، نخستین اندیشه‌های حدیثی شیعه رویکردها، گفتمان‌ها، انگاره‌ها و جریان‌ها، با مقدمه دکتر احمد پاکتچی، تهران، دانشگاه امام‌صادق (ع)، 1396ش.
مدرسی‌طباطبایی، سیدحسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ترجمه: محمدآصف فکرت، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، 1368ش.
مدیرشانه‌چی، کاظم، درایه الحدیث، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1387ش.
مسعودى، علی‌بن‌حسین، اثبات الوصیه للامام علی‌بن‌ابی‌طالب، قم، انصاریان، 1384ش.
معارف، مجید، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، تهران، ضریح، 1376ش.
مفید، محمدبن‌محمد، الإختصاص، مصحح: على‌اکبر غفارى و محمود محرمى‌زرندى، قم، الموتمر العالمى‌لالفیه‌الشیخ‌المفید،1413ق.
_______________، الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد، مؤسسه آل‌البیت (ع)، قم، کنگره شیخ‌مفید، 1413ق.
_______________، الامالی مفید، تحقیق: حسین ولى و علی‌اکبر غفارى، قم، کنگره شیخ‌مفید، 1413ق.
_______________، المقنعه، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، 1413ق.
مفید، محمدبن‌محمد، جوابات أهل الموصل فى العدد و الرؤیة، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ‌مفید، 1413ق.
_____________، کتاب المزار-مناسک المزار (للمفید)، مصحح: محمدباقر ابطحى، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ‌مفید، 1413ق.
منتظرالقائم، اصغر، و بهمن زینلی. "نقش امام علی‌بن‌محمد (ع) در مهندسی فرهنگی امت اسلامی". تاریخ اسلام 18، 71(1396): 7-38.
نجاشی، احمدبن‌على، رجال النجاشی، قم، موسسه نشر اسلامی، 1365ش.
نعمانی، محمدبن‌ابراهیم‌بن‌جعفر، الغیب للنعمانی، ترجمه: على‌اکبر غفارى، تهران، صدوق، 1397ق.
نوبختی، حسن‌بن‌موسی، فرق الشیعه، تصحیح: سیدمحمدصادق بحرالعلوم، نجف، المکتبه‌المرتضویه، 1355ش.
نوری، علی، و اعظم عاشوری. "تاثیر دعا در رشد و شکوفایی فرهنگی و تمدنی شیعه". تاریخ اسلام 10، 4(1388): 83-103.
نیل‌ساز، نصرت، نهله غروی‌نائینی، و ابوالفضل رائی‌فرد. "گونه‌ها، سیر نگارش و انگیزه‌های تألیف کتب ادعیه در پنج قرن نخست بر اساس دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی". حدیث و اندیشه، 25(1397): 46-73.
هدایت‌پناه، محمدرضا. "مواجهه حوزه اهواز با فرقه‌های مذهبی تبیین اعتقادات شیعی در دوران ابناء الرضا (ع)". سخن تاریخ 11، 26(1396): 221-248.
________________، و قاسم خانجانی. "مناسبات فکری دو حوزه علمی تشیع قم و اهواز در قرن‌های دوم و سوم هجری". تاریخ اسلام 17، 4(1395): 7-51.
ولوی، علی‌محمد، تاریخ علم کلام و مذاهب اسلامی، تهران، بعثت، 1400ش.
ابن‌ادریس، محمدبناحمد، السرائر الحاوی التحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1410ق.
ابن‌بابویه، على‌بن‌حسین، الإمامه و التبصره من الحیره، قم، مدرسه الإمام المهدى (عج)، 1404ق.
ابن‌حجرعسقلانی، احمد‌بن‌علی، تهذیب‌التهذیب، هند، دائره‌المعارف النظامیه، 1326ق.
ابن‌حمزه طوسى، محمدبنعلى، الثاقب فی المناقب، تحقیق: نبیل‌رضا علوان، قم، انصاریان، 1419ق.
ابن‌سعید، یحیى‌بن‌احمد، نزهة الناظر فی الجمع بین الأشباه و النظائر، تحقیق: نورالدین واعظى، نجف، مطبعة الآداب، 1386ق.
ابن‌شهر‌آشوب‌مازندرانى، محمدبنعلى، معالم العلماء، نجف، المطبعه‌الحیدریه، 1380ش.
_______________، محمدبنعلى، مناقب آل أبی‌طالب، قم، علامه، 1379ق.
ابن‌طاووس، على‌بن‌موسى، فلاح السائل و نجاح المسائل، قم، بوستان کتاب، 1406ق.
________________، الإقبال بالأعمال الحسنة، تحقیق: جواد قیومى‌اصفهانى، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، 1376ش.
________________، التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن، قم، صاحب الأمر، 1416ق.
________________، الیقین باختصاص مولانا علی علیه‌السلام بإمرة المؤمنین، تحقیق: اسماعیل انصارىزنجانى‌خوئینى، قم، دارالکتاب، 1413ق.
________________، فتح الأبواب بین ذوی الألباب و بین رب الأرباب، تحقیق: حامد خفاف، قم، مؤسسةآل‌البیت (ع)، 1409ق.
________________، فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، قم، دارالذخائر، 1368ق.
________________، مهج الدعوات و منهج العبادات، تصحیح: ابوطالب کرمانى و محمدحسن محرر، قم، دارالذخائر، 1411ق.
ابن‌قولویه، جعفر‌بن‌محمد، کامل الزیارات، تحقیق: عبدالحسین امینى، نجف، دارالمرتضویه، 1356ش.
ابوالصلاح الحلبى، تقى‌بن‌نجم، تقریب المعارف، تحقیق: فارس تبریزیان (الحسون)، قم، الهادى، 1404ق.
احمدوند، عباس، قنبرعلی رودگر، «دورق»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج18، صص300-302.
اربلى، على‌بن‌عیسى، کشف الغمه فی معرفه الأئمه، تحقیق: سیدهاشم رسولى‌محلاتى، تبریز، بنی‌هاشم،1381ق.
اصغرپور، حسن، روح الله شهیدی، و رقیه ایوزخانی. "بازسازی مدرسه حدیثی شیعه ری در آیینه راویان حدیث (سدههای دوم و سوم هجری)". مطالعات فهم حدیث 9، 18(1402): 115-139. doi: 10.30479/mfh.2023.15579.1994
برقى، احمدبن‌محمد، المحاسن، قم، دارالکتاب، 1371ق.
توحیدی‌نیا، روح‌الله. "سازواری قالب و مفاد زیارت جامعه الکبیره و نیاز معرفتی امامیه در عصر امام هادی (ع)". تاریخ اسلام، 71(1396): 243-268.
جانی‌پور، محمد. "کارکردهای کیفی استفاده از روش تحلیل‌محتوا در فهم احادیث". رهیافت‌هایی در علوم قرآن و حدیث 49، 1(1396): 29-52.
جباری، محمدرضا. "نگاهی به مکاتب حدیث شیعه در سدههای اولیه". شیعه‌شناسی 1، 3و4(1384): 59-80.
جزایری، سید محمدحسن. "رجال نامی خوزستان را بشناسید(علی‌بن‌مهزیاراهوازی)". فلسفه و کلام دانشوران، 3(1343): 36-40.
حاجی‌زاده، یدالله. "غالیان دوره امام جواد (ع) و نوع برخورد آن حضرت با آنان". تاریخ اسلام 17، 1(1395): 213-238.
____________. "مواجهه فکری و عملی امام هادی (ع) با جریان فکری غلو". سخن تاریخ 11، 26(1396): 193-220.
حسین‌پوری، امین. "علی‌بن‌مهزیار الاهوازی". حدیث و اندیشه، 4و5(1382): 123-138.
حسین‌زاده شانه‌چی، حسین. "واقفیه". تاریخ اسلام 6، 3(1384): 49-78.
خصیبى، حسین‌بن‌حمدان، الهدایه الکبرى، بیروت، البلاغ، 1419ق.
دلبری، شهربانو. "جریان‌شناسی غلو و غالیان در عصر رضوی با تاکید بر آموزه‌های امام رضا (ع)". فرهنگ رضوی 3، 10(1394): 75-96.
دوانی، علی، مفاخر اسلام، تهران، بنیاد فرهنگی امام رضا (ع)، 1360ش.
زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، 1989م.
زرگر،محمدامین، هم‌قدم با آفتاب زندگی‌نامه علی‌بن‌مهزیار اهوازی وخدمات خاندان مهزیار به اسلام و تشیّع، اهواز، خوزستان، 1395ش.
ستار، حسین، سیدمحمد موسوی، و سیدامیرالیاس موسوی. "اثرپذیری کلینی از پیشینیان در تدوین و تبویب اصول الکافی (موردپژوهی؛ کتاب «عقل و جهل»، «ایمان و کفر» و «حجت»)". مطالعات فهم حدیث 8، 16(1401): 9-31. doi: 10.30479/mfh.2022.2581
سلمانپور، محمدجواد. "فرهنگ‌سازی امام سجاد (ع) با زبان دعا". اندیشه دینی، 17(1384): 85-106.
شفیعی، سعید. "گام‌های شکل‌گیری نخستین مکتب حدیثی شیعه". علوم حدیث، 47(1387): 113-145.
شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، اسلام، 1418ق.
صداقت ثمرحسینی، کامیار. "وصایای پیامبر (ص) درباره جانشین بلافصل خود و نقد نظریه انکار وصایت". پژوهشنامه علوی 5، 2(1393): 79-97.
صدوق، محمدبنعلى، الأمالی، تهران، کتابچى، 1376ق.
______________، التوحید، تحقیق: هاشم حسینى، قم، جامعه مدرسین، 1398ق.
______________، الخصال، تحقیق: علی‌اکبر غفارى، قم، جامعه‌مدرسین، 1362ش.
______________، ثواب‌الأعمال و عقاب‌الأعمال، قم، دارالشریف‌الرضی، 1406ق.
______________، علل‌الشرائع، قم، کتاب‌فروشى داوری، 1385ش.
______________، عیون أخبار الرضا (ع)، تحقیق: مهدى لاجوردى، تهران، جهان، 1378ق.
______________، فضائل الاشهر الثلاثه، تحقیق: غلامرضا عرفانیان‌یزدى، قم، کتاب‌فروشى داورى، 1396ق.
______________، کمال‌الدین و تمام‌النعمه، تحقیق: علی‌اکبر غفارى، قم، اسلامیه، 1395ق.
______________، من لایحضره الفقیه، تحقیق: على‌اکبر غفارى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
صفار، محمدبن‌حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد، تحقیق: محسن بن عباسعلى کوچه‌باغى، قم، مکتبه‌آیه‌الله‌المرعشی‌النجفی،1404ق.
صفری‌فروشانی. "فرقه‌های درون شیعی دوران امامت امام رضا علیه اسلام (با تکیه بر فطحیه و واقفیه)". پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، 28(1388): 3-22.
طباطبایی، سیدمحمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه، تهران، سمت، 1389ش.
طبرسى، احمدبن‌على، الإحتجاج على أهل اللجاج، تحقیق: محمدباقر خرسان، مشهد، مرتضی، 1403ق.
طبرسى، على‌بن‌حسن، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، نجف، المکتبه‌الحیدریه، 1385ق.
طبرسى، فضل‌بن‌حسن، إعلام الورى بأعلام الهدى، تهران، اسلامیه، 1390ق.
طبری، محمدبن‌جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمدأبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، 1387ق.
طوسى، محمدبن‌حسن، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول، تحقیق: عبدالعزیز طباطبائى، قم، مکتبه‌المحقق‌الطباطبائی، 1420ق.
________________، رجال الطوسی، تصحیح: جواد قیومى‌اصفهانى، قم، مؤسسةالنشرالاسلامی، 1373ش.
________________، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تحقیق: حسن موسوى‌خرسان، تهران، دارالکتب‌الإسلامیه،1390ش.
________________، الغیبه، تحقیق: عبادالله تهرانى و على‌احمد ناصح، قم، دار‌المعارف‌الإسلامیه، 1411ق.
________________، تهذیب الأحکام، تحقیق: حسن موسوى‌خرسان، تهران، دارالکتب‌الإسلامیه، 1407ق.
عبیدی‌پور، هدیه، علی‌اکبر عباسی. "بررسی جایگاه علی‌بن‌مهزیار و خاندان وی در وکالت ائمه (ع)". روزگاران 11، 9 (1392): 21-34.
عریضى، على‌بن‌جعفر، مسائل علی‌بن‌جعفر و مستدرکاتها، قم، مؤسسةآل‌البیت (ع)، 1409ق.
عیاشى، محمد‌بن‌مسعود، تفسیر العیاشی، تحقیق: سیدهاشم رسولى‌محلاتى، تهران، المطبعة‌العلمیة، 1380ق.
فتال‌نیشابورى، محمدبناحمد، روضه الواعظین و بصیره المتعظین، قم، رضى، 1375ش.
قاسمی، حمید و دیگران، مرجع پژوهش، تهران، اندیشه آراء، 1400ش.
قطب‌الدین راوندى، سعیدبن‌هبه‌الله، قصص الأنبیاء (ع)، تحقیق: غلامرضا عرفانیان‌یزدى، مشهد، مرکز پژوهش‌هاى اسلامى، 1409ق.
قمى، على‌بن‌ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق: طیب موسوى‌جزائرى، قم، دارالکتاب، 1404ق.
کشى، محمدبنعمر، رجال الکشی-اختیار معرفه الرجال (مع تعلیقات‌میرداماد الأسترآبادی)، تحقیق: مهدى رجایى، قم، مؤسسة آل‌البیت (ع)، 1363ش.
کلینى، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تحقیق: على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دارالکتب، 1407ق.
کشی، محمدبنعمر، رجال الکشی-إختیار معرفةالرجال، تحقیق: محمدبن‌حسن طوسى و حسن مصطفوى، مشهد، دانشگاه مشهد، 1409ق.
گرامی، سیدمحمدهادی، نخستین اندیشه‌های حدیثی شیعه رویکردها، گفتمان‌ها، انگاره‌ها و جریان‌ها، با مقدمه دکتر احمد پاکتچی، تهران، دانشگاه امام‌صادق (ع)، 1396ش.
مدرسی‌طباطبایی، سیدحسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ترجمه: محمدآصف فکرت، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، 1368ش.
مدیرشانه‌چی، کاظم، درایه الحدیث، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1387ش.
مسعودى، علی‌بن‌حسین، اثبات الوصیه للامام علی‌بن‌ابی‌طالب، قم، انصاریان، 1384ش.
معارف، مجید، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، تهران، ضریح، 1376ش.
مفید، محمدبن‌محمد، الإختصاص، مصحح: على‌اکبر غفارى و محمود محرمى‌زرندى، قم، الموتمر العالمى‌لالفیه‌الشیخ‌المفید،1413ق.
_______________، الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد، مؤسسه آل‌البیت (ع)، قم، کنگره شیخ‌مفید، 1413ق.
_______________، الامالی مفید، تحقیق: حسین ولى و علی‌اکبر غفارى، قم، کنگره شیخ‌مفید، 1413ق.
_______________، المقنعه، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، 1413ق.
مفید، محمدبن‌محمد، جوابات أهل الموصل فى العدد و الرؤیة، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ‌مفید، 1413ق.
_____________، کتاب المزار-مناسک المزار (للمفید)، مصحح: محمدباقر ابطحى، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ‌مفید، 1413ق.
منتظرالقائم، اصغر، و بهمن زینلی. "نقش امام علی‌بن‌محمد (ع) در مهندسی فرهنگی امت اسلامی". تاریخ اسلام 18، 71(1396): 7-38.
نجاشی، احمدبن‌على، رجال النجاشی، قم، موسسه نشر اسلامی، 1365ش.
نعمانی، محمدبن‌ابراهیم‌بن‌جعفر، الغیب للنعمانی، ترجمه: على‌اکبر غفارى، تهران، صدوق، 1397ق.
نوبختی، حسن‌بن‌موسی، فرق الشیعه، تصحیح: سیدمحمدصادق بحرالعلوم، نجف، المکتبه‌المرتضویه، 1355ش.
نوری، علی، و اعظم عاشوری. "تاثیر دعا در رشد و شکوفایی فرهنگی و تمدنی شیعه". تاریخ اسلام 10، 4(1388): 83-103.
نیل‌ساز، نصرت، نهله غروی‌نائینی، و ابوالفضل رائی‌فرد. "گونه‌ها، سیر نگارش و انگیزه‌های تألیف کتب ادعیه در پنج قرن نخست بر اساس دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی". حدیث و اندیشه، 25(1397): 46-73.
هدایت‌پناه، محمدرضا. "مواجهه حوزه اهواز با فرقه‌های مذهبی تبیین اعتقادات شیعی در دوران ابناء الرضا (ع)". سخن تاریخ 11، 26(1396): 221-248.
________________، و قاسم خانجانی. "مناسبات فکری دو حوزه علمی تشیع قم و اهواز در قرن‌های دوم و سوم هجری". تاریخ اسلام 17، 4(1395): 7-51.
ولوی، علی‌محمد، تاریخ علم کلام و مذاهب اسلامی، تهران، بعثت، 1400ش.
)