نوع مقاله : ترویجی
نویسندگان
1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران
2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.
چکیده
پژوهش حاضر به روش توصیفی‌ـ تحلیلی، ابتدا در یک نگاه کلی، مسأله تصحیح نسخ خطی را بررسی می‌کند و سپس به بیان روش مصحّح علیاکبر غفاری (1383-1303ش) در تصحیح متون حدیثی، همراه با ذکر نمونه‌هایی می‌پردازد. آشنایی با روش تصحیح یک مصحّح، هم‌زمان با در نظرداشتن روش کلی تصحیح، ضمن این‌که دانش، مهارت، اولویت و علاقه یک مصحّح را آشکار می‌نماید، زمینه‌ساز پژوهش‌های دیگر، در شناسایی تفاوت‌ها و شباهت‌های روش مصحّحان است. یافته‌ها و نتایج تحقیق نشان می‌دهد، وی دیدگاه آن دسته از مصحّحان که ملاک قرار‌گرفتن نسخه‌ای در روند تصحیح را صرفا قدمت آن می‌دانند، نمی‌پذیرد. از این‌رو، روش خود را در تصحیح بر اساس یافتن صحیح‌ترین نسخه،ایه‌گذاری کرد و یافتن نسخه مجازها را در اولویت قرار داد. در همین‌راستا، درصدد یافتن نسخه‌های متعدد از یک متن برآمد و حتی گاهی برای یافتن أصحّ نسخ، به منابع دیگری که از صاحب نسخه برجای مانده بود، نیز مراجعه نمود. علاوه بر این، توجه و مراجعه به مصادر و منابع اصلی مانند قرآن‌کریم، جوامع حدیثی شیعه و اهل سنت، تفاسیر، شروح، دیدگاه متخصّصان در زمینه حدیث، رجال، تفسیر، فقه و سایر اهالی فن، ملاک‌های دیگری برای یافتن أصح نسخ در نزد غفاری بود. لازم به ذکر است هرچند وی به تصحیح اجتهادی نیز پرداخت، ولی نه در متن اصلی، بلکه در پاورقی‌ها می‌توان آن‌ها را یافت که مهم‌ترین دلیلش، رعایت مسائل اخلاقی و شرعی و نیز جلوگیری از هدررفت نسخه‌ها بود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
ابن‌شعبه، حسن‌بن‌علی؛ میرزایی، علیاکبر، ترجمه تحف العقول عن آل الرسول (ص)، قم، صالحان، ۱۳۸۹ش.
ابن‌شهید‌ثانی، حسن‌بن‌زین‌الدین، منتقی‌الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان، مصحّح و محقق: علیاکبر غفاری، قم، مؤسسه نشر اسلامی،۱۳۶۲ش.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
استادی، رضا. "روش استاد علیاکبر غفاری (ره) در تصحیح متون". علوم حدیث، 34(1383): 182-189.
اصغری‌هاشمی، محمدجواد، شیوه‌نامه تصحیح متون خطی، قم، دلیل‌ما، 1388ش.
افشار، ایرج؛ صفری آق‌قلعه، علی، نسخه شناخت (پژوهشنامه نسخه شناسی نسخ خطی فارسی)، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۹۰ش.
ایزدی‌مبارکه، کامران، و مجتبی منتظری. "ملاک‌های نقد حدیث از منظر استاد علیاکبر غفاری". پژوهش دینی، 12(1384): 151-170.
جهانبخش، جویا، راهنمای تصحیح متون، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۹۰ش.
خطیب بغدادی، احمد‌بن‌علی، الکفایه فی علم الروایه، بیروت، دارالکتب، 1409ق.
دلبری، علی، آسیب‌شناسی فهم حدیث، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۳۹۱ش.
دلبری، علی، سیدجعفر علوی، و علیاکبر حبیبی‌مهر."روش صاحب جواهر در مواجهه با احادیث مصحّف در متن". مطالعات فهم حدیث 9، 17(1401ش): 159-183. doi:10.30479/mfh.2022.2830
رازی، جمال‌الدین ابوالفتوح، روح‌الجنان و رُوح‌الجنان، تصحیح و حواشی: ابوالحسن شعرانی و علیاکبر غفاری، تهران، اسلامیه، 1398ق.
شبیری، محمدجواد. "تصحیح و راه‌کارهای آن". آینه پژوهش، 61(۱۳۷۹): 38-49.
صدوق، محمدبن‌علی، الخصال، قم، نسیم کوثر، ۱۳۸۲ش.
______________، ترجمه و متن کتاب من لا یحضره الفقیه، مصحّح و محقق: علیاکبر و محمدجواد غفاری؛ صدرالدین بلاغی، تهران، صدوق، ۱۳۶۷–۱۳۶۹ش.
صدوق، محمدبن‌علی، معانی الاأخبار، تصحیح: علیاکبر غفاری، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
______________، منلایحضره الفقیه، مصحّح و محقق: علیاکبر غفاری، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۳۶۳ش.
طوسی، محمد‌بن‌حسن، تهذیب الأحکام، تحقیق و تعلیق: حسن خرسان، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۶۵ش.
غروی‌نایینی، نهله. "روش تحقیق، تصحیح و تعلیق استاد غفاری در کتاب منلایحضره الفقیه". پژوهش دینی، 12(1384): 33-52.
غفاری، علیاکبر. "استاد علیاکبر غفاری احیاگر میراثی از تشیع". کیهان فرهنگی، 27(1365): 3-10.
___________. "تصحیح و تحقیق متون حدیثی". علوم حدیث، 15(1379): 104-128.
___________. "گفتگو با استاد علیاکبر غفاری". آیینه پژوهش، 3(1369): 56-65.
___________؛ اسعدی، محمود. چهره‌های ماندگار: استاد علیاکبر غفاری، تهران، امیر‌کبیر، 1381ش.
کلینی، محمدبن‌یعقوب، الأصول من الکافی (ترجمه و شرح اصول کافی)، مترجم: محمدباقر کمره‌ای و محمدباقربهبودی، تصحیح و تحقیق: علیاکبر غفاری، تهران، اسلامیه، ۱۳۷۹ش.
_________________، الأصول من الکافی، نصحیح و تحقیق: علیاکبر غفاری، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۰۵ق.
________________، الکافی الأصول و الروضه، تهران، اسلامیه، 1382ش.
مایل هروی، نجیب، تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح‌انتقادی نسخه‌های خطی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1379ش.
مجلسی، محمدباقر، بحار‌الأنوار، بیروت، الوفاء، 1403ق.
مدیرشانه‌چی، کاظم، درایة الحدیث، قم، جامعه مدرسین، چاپ سوم، 1362ش.
مردی، عباسعلی. "محقق صبور". فرهیختگان تمدن شیعی، 1394ش، http://nbo.ir
معین، محمد، فرهنگ معین، تهران، استادان، 1356ش.
منتظری، مجتبی، نقد و تصحیح حدیث از منظر استاد علیاکبر غفّاری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1387ش.
نجار، محمدعلی، احمدحسن زیات و دیگران، المعجم الوسیط، استانبول، دار الدعوة، ۱۹۸۹م.
نفیسی، شادی، و حسین افسر‌دیر. "کاربست بینامتنیت قرآنی در تصحیح متن روایات: مطالعه موردی نهج البلاغه". مطالعات فهم حدیث 5، 9(1397ش)، 129-148. doi:10.30479/mfh.2018.1435
)