نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی مشهد.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد قرآن و مستشرقان، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی مشهد.

چکیده

تسبیحاتِ حضرتِ فاطمه‌ی زهرا (س) طبق احادیث متعدّد و صحیح، هدیه‌ی گران‌سنگ پیامبر (ص) به آن بانوی مینوی است. امّا آن دسته از روایاتی که از «چرایی این اهداء» و «شأن صدور» این تسبیحات ارزشمند سخن گفته‌اند، مشوّش و مضطرب‌اند. پژوهش حاضر، ضمن تأکید بر اصالت تسبیحات حضرت فاطمه (س) با هدف واکاوی روایات «شأن صدور آن» به روش تحلیلی ـ توصیفی سامان یافته است. نتیجه این‌که: «ماجرای درخواست خدمتکار» مجموعه روایاتی است که به‌ عنوان شأن صدور این تسبیحات مطرح شده و ابتدا طیالسی ـ یکی از محدّثان اهل تسنّنِ در دهه‌ی نخست قرن سوّم قمری - در مسندش روایت کرده است. اَسناد این ماجرا، طبق مبانی رجالی شیعه، جملگی نامعتبرند؛ چراکه اکثر افراد سلسله‌ی اسناد آن، از شخصیّت‌های مجهول و مهمل و یا افرادی هستند که به دروغ‌پردازی و دشمنی با اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع) شهرت دارند. از سوی دیگر، این ماجرا، به لحاظ متنی بسیار پرتشویش بوده و مصداق حدیث مضطرب است. علّت رویکرد پررنگ مصادر عامّه به این ماجرا، استناد به آن در جهت موجّه ساختن بازداشت حقوق مالی اهل بیت (ع) توسّط خلفای اوّل و دوّم است. چنان‌که حتّی برخی متکلّمان عامّه مانند ابن‌حجر عسقلانی، نووی و ... خدمتکارانی را که به حضرت فاطمه داده نشد «اسیر جنگی» معرّفی می‌کنند تا بازداشت «سهم خمس اهل بیت» توسّط خلفای مذکور را پیروی از سنّت پیامبر(ص) جلوه دهند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن مجید.
ابن ابی‌شیبة الکوفی، عبدالله‌بن‌محمد، المصنّف، بیروت، دارالفکر، 1409ق.
ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمیدبن‌هبة‌الله، شرح نهج البلاغة، قم، مکتبة آیة‌الله‌المرعشی، 1404ق.
ابن‌حبان، محمدبن‌حبان، صحیح ابن‌حبان به ترتیب ابن‌بلبان، بی‌جا، موسسة الرسالة، چاپ دوّم، 1414ق.
ابن‌حمدون، محمدبن‌حسن، التذکرة الحمدونیة، بیروت، دار صادر، 1996م.
ابن‌خلکان، احمدبن‌محمد، وفیات الأعیان، بیروت، دار الثقافة، بی‌تا.
ابن‌سعد، ابوعبدالله محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
ابن‌شهرآشوب، محمدبن‌علی، مناقب آل ابی‌طالب، نجف، المکتبة الحیدریة، 1376ق.
ابن‌عساکر، علی‌بن‌حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
ابن‌عمشلیق، احمدبن‌علی، جزء ابن‌عمشلیق، بیروت، دار ابن‌حزم، 1416ق.
ابن‌ماجة، محمّدبن‌یزید، سنن ابن‌ماجة، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابن‌مردویه، احمدبن‌موسی، مناقب علی‌بن‌ابی‌طالب و ما نزل من القرآن فی علی (ع)، قم، دارالحدیث، چاپ دوّم، 1424ق.
ابوداوود، سلیمان‌بن‌أشعث، سنن أبی‌داوود، بیروت، دارالفکر، 1410ق.
ابویعلی، احمدبن‌علی،‌ مسند ابی‌یعلی، بیروت، دارالمأمون، بی‌تا.
احمدبن‌حنبل، احمدبن‌محمد، فضائل الصحابة، بیروت، موسسة الرسالة، 1403ق.
_________________________، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
أطرابلسی، خیثمة‌بن‌سلیمان، کتاب حدیث خیثمة، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400ق.
امین، سیدمحسن، أعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف، بی‌تا.
بخاری، محمدبن‌اسماعیل، الأدب المفرد، بیروت، موسسة الکتب الثقافیة، 1406ق.
_______________________، التاریخ الکبیر، دیار بکر، المکتبة الإسلامیة، بی‌تا.
_______________________، صحیح البخاری، بیروت، دارالفکر، 1401ق.
برقی، ابوجعفر، المحاسن، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1370ق.
بلاذری، احمدبن‌یحیی، أنساب الأشراف، مصر، دارالمعارف، 1959م.
تقوی، محمد، و مهدی مجتهدی. "بازخوانی ارتباط محمدبن‌مسلم بن شهاب زهری با خلفای اموی". تاریخ و فرهنگ، 97(1395): 29-49.
ثقفی‌کوفی، ابواسحاق، الغارات، تهران، انجمن آثار ملّی، 1395ق.
جرجانی، عبدالله‌بن‌عدی، الکامل فی الضعفاء، بیروت، دارالفکر، 1409ق.
حلی، ابن‌داوود، رجال ابن‌داوود، نجف، المکتبة الحیدریة، 1392ق. 
حمیدی، عبدالله‌بن‌زبیر، مسند الحمیدی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1409ق.
خصیبی، ابوعبدالله، الهدایة الکبری، بیروت، بلاغ، 1419ق.
خطیب‌بغدادی، احمدبن‌علی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1417ق.
خوارزمی، موفق‌ابن‌احمد، المناقب، قم، موسسه نشر اسلامی، چاپ دوم، 1414ق.
خوئی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، بی‌نا، چاپ پنجم، 1413ق. 
دارقطنی، علی‌بن‌عمر، علل الدارقطنی، ریاض، دار طیبة، 1405ق.
دارمی، عبدالله‌بن‌الرحمن،‌ سنن الدارمی، دمشق، مطبعة الإعتدال، 1349ق.
دولابی، محمدبن‌احمد، الذریة الطاهرة النبویة، قم، موسسه نشر اسلامی، 1407ق.
ذهبی، محمدبن‌احمد، المغنی فی الضعفاء، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
___________________، میزان الإعتدال، بیروت، دارالمعرفة، 1382ق.
زرندی، محمدبن‌یوسف، نظم درر السمطین، بی‌جا، مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین (ع)، 1377ق.
زمخشری، جارالله،‌ الفائق فی غریب الحدیث، بیروت، دارالمعرفة، چاپ دوّم، بی‌تا.
سبحانی‌تبریزی، جعفر، أصول الحدیث و أحکامه، بیروت، دار جوادالائمة (ع)، بی‌تا.
شهروزی، محمدجعفر. نگاهی کلّی به اسباب صدور احادیث. علوم حدیث، 39(1385): 30-46.
صدوق، محمدبن‌علی، الأمالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، 1376ش.
____________________، علل الشرایع، نجف، منشورات المکتبة الحیدریة، 1385ش.
____________________، معانی الأخبار، قم، اسلامی حوزه، 1403ق.
____________________، من لا یحضره الفقیه، قم، اسلامی حوزه، چاپ دوّم، 1413ق.
صفاری، سعدی. "تأثیر شناخت زمینه‌های صدور در فهم حدیث". علوم حدیث، 35و36(1384): 101-124.
صنعانی، عبدالرزاق‌بن‌همّام، المصنّف، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
طبرانی، سلیمان‌بن‌احمد، الدعاء، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1413ق.
______________________، المعجم الأوسط، بی‌جا، دارالحرمین، 1415ق.
______________________، المعجم الکبیر، بیروت، دار إحیاء التراث‌العربی، چاپ دوم، بی‌تا.
طبرسی، حسن‌بن‌فضل، مکارم الأخلاق، قم، شریف رضی، چاپ ششم، 1392ق.
طبری، محمدبن‌جریر، المسترشد فی إمامة علی بن ابی‌طالب (ع)، قم، کوشانپور، 1415ق.
طحاوی، احمدبن‌محمد، شرح معانی الآثار، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ سوم، 1416ق.
طوسی، محمدبن‌حسن، رجال الطوسی، قم، اسلامی، چاپ سوم، 1373ق.
طیالسی، سلیمان‌بن‌داوود، مسند الطیالسی، بیروت، دارالمعرفة. بی‌تا.
عسقلانی، ابن‌حجر، الإصابة، بیروت، دارالکتب، 1415ق.
_________________، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت، دارالمعرفة، چاپ دوم، بی‌تا.
_________________، لسان المیزان، بیروت، أعلمی، چاپ دوم، 1390ق.
عظیم‌آبادی، محمدشمس، ‌عون المعبود، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ دوم، 1415ق.
عینی، محمودبن‌احمد، عمدة القاری شرح البخاری، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
غروی‌تبریزی، میرزاعلی، شرح عروة الوثقی؛ الصلاة، بی‌جا، إحیاء آثار الخوئی، چاپ دوم، 1426ق.
غزالی، ابوحامد، إحیاء علوم الدین، بیروت، دارالکتب العربی، بی‌تا.
کسّی، عبدبن‌حمید، منتخب مسند عبدبن‌حمید، بی‌جا، مکتبة النهضة العربیة، 1408ق.
کشی، محمد، رجال الکشی، قم، آل‌البیت، 1363ش.
کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
کوفی، فرات‌بن‌ابراهیم، تفسیر فرات،تهران، وزارة الثقافة، 1410ق.
متقی‌هندی، علاءالدین، کنز العمّال، بیروت، موسسة الرسالة، 1409ق.
مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، 1414ق.
مرعشی‌نجفی، سیدشهاب‌الدین، شرح إحقاق الحق، قم، منشورات مکتبة المرعشی، بی‌تا.
مزی، یوسف، تهذیب الکمال، بیروت، موسسة الرسالة، 1413ق.
مسلم، ابن‌حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
مغربی، قاضی‌نعمان، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار (ع)، قم، اسلامی، بی‌تا.
مفید، محمدبن‌نعمان، الإختصاص، قم، المؤتمر العالمی لألفیة المفید، 1413ق.
منذری، عبدالعظیم، الترغیب و الترهیب، بیروت، دارالفکر، 1408ق.
موسوی‌گرمارودی، سیدعمران، دفاع از حضرت فاطمه‌ی زهرا (س)، تهران، دلیل ما، 1399ش.
میرجلیلی، علی‌محمد، حسن رضایی‌هفتادر، و یاسر ملکی. "پیش‌فرض‌ها و مبانی فهم و نقد روایات از دیدگاه امام خمینی (ره)". مطالعات فهم حدیث 4، 7(1396ش): 55-79. doi:10.30479/mfh.2018.1302
نجاشی، احمدبن‌علی، رجال النجاشی، قم، اسلامی، چاپ ششم، 1365ش.
نسائی، احمدبن‌شعیب، السنن الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1411ق.
نووی، ابوزکریا، المجموع (شرح المهذّب)، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
واسطی، عبدالحمید. "روش کشف اسباب صدور حدیث (الگوریتم دستیابی به اسباب صدور حدیث)". مطالعات فهم حدیث 6، 11(1398ش): 199-217. doi:10.30479/mfh.2019.1820
هیثمی، علی‌بن‌ابی‌بکر، مجمع الزوائد، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1408ق.