نوع مقاله : ترویجی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه قرآن و حدیث قم.

چکیده

روایات متعددی با مضمون «اللهُ هوَ المسعِّرُ» در منابع اسلامی یافت می‌شوند که مفاهیمی چون «قیمت‌گذاری»، «گرانی» و «ارزانی» را به خداوند نسبت می‌دهند. پیرامون این نوع روایات، محدثان فریقین به ارزیابی سندی و محتوایی اهتمام نموده، فقیهان بر پایه آن فتوا داده و متکلمان درباره مبانی نظری آن به بحث پرداخته‌‌اند. از سویی، برخی رجال سیاسی با تمسک به تعابیری چون «الأَسْعَارُ بِیَدِ اللهِ»، در صدد برآمده‌اند تا با نادیده گرفتن عوامل انسانی دخیل در نوسانات قیمت‌ها، توجیه‌‌گر وضعیت نابسامان اقتصادی جامعه خویش باشند. این جستار که به شیوه توصیفی تحلیلی و با تشکیل خانواده حدیثی موافق و مخالف مفهوم قیمت‌گذاربودن خداوند سامان یافته، کوشیده است ضمن ارزیابی سندی این احادیث، تحلیلی لغوی، حدیثی و کلامی از انتساب فعل «تسعیر» به خداوند ارائه دهد. بر پایه پژوهش حاضر، اندیشه انحصار قیمت‌گذاری در خداوند با سیره معصومان (ع) و اصول قرآنی در تعارض است و این اندیشه انحرافی، ریشه در جبرگرایی و تفکر ناصواب یهود دارد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم.
ابن‌أثیر، علی‌بن‌محمد، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
ابن‌أثیر، مبارک بن‌محمد، النهایة فی غریب الحدیث والأثر، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1376ش.
ابن‌تیمیه، احمدبن‌عبدالحلیم، الحسبه فی الاسلام، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
ابن‌جوزی، أبوالفرج، الموضوعات لابن الجوزی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1966م.
ابن‌حبان، محمد، صحیح ابن حبان، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1414ق.
ابن‌حجر، احمدبن‌علی، إنباء الغمر بأبناء العمر، قاهره، وزارت اوقاف لجنة لاحیاء التراث الاسلامی، 1415ق.
ابن‌حنبل، احمد، مسند احمدبن‌حنبل، قاهره، مؤسسة قرطبة، 1420ق.
إبن‌صلاح شرفى، احمد، عدة الأکیاس فی شرح معانی الأساس،‏ صنعاء، دارالحکمة، 1415ق.
ابن‌طاووس، سیدعلی، مهج الدعوات و منهج العبادات، قم، دارالذخائر، 1411ق.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر، 1996م.
اراکی، محسن، «نظام اقتصادی اسلام»، 1395ش، وصال، http://vasael.ir/fa/services/19/20
الإفتاء المصریة، «الأَسْعَارُ بِیَدِ الله»، 2017م، خبرنی، https://www.khaberni.com/news/200399
ألبانی، ناصرالدین، سلسلة الأحادیث الضعیفة والموضوعة وأثرها السیئ فی الأمة، ریاض، دارالمعارف، 1412ق.
الحربی، سلمان، «تجارة دمشق»، 2022م، آژانس خبری نورس، https://npasyria.com/116724
الکتانی، عبدالحی، نظام الحکومة النبویة، بیروت، دار الأرقم، بی‌تا.
ایجی، سیدشریف، شرح المواقف‏،  قم، الشریف الرضی، 1325ش.
بزار، ابوبکر، مسند البزار، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1430ق.
بهمن‌پوری، عبدالله، و محمدحسن حائری. "نقد و بررسی فقهی عدم جواز تسعیر". فقه و مبانی حقوق اسلامی 43، 2(1389): 67ـ 79.
ترمذی، ابوعیسی، سنن الترمذى، مصر، مطبعة مصطفى البابی الحلبی، 1975م.
جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، 1388ش.
حسینى، سیدهاشم، توضیح المراد، تهران‏، مفید، 1365ش‏.
حسینى شیرازى، سیدمحمد، القول السدید فی شرح التجرید، قم‏، دار الإیمان، 1410ق.
حلی، حسن‌بن‌یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم، الإسلامی، 1413ق.
______________، الخلاصه، قم، دارالذخائر، 1411ق.
______________، أنوار الملکوت فی شرح الیاقوت‏، قم، الشریف الرضی، ‏1363ش.
حمصی رازی، سدیدالدین، المنقذ من التقلید، قم، الإسلامی، 1412ق.
زمخشری، ابوالقاسم، ربیع الأبرار و نصوص الأخبار، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1412ق.
شبّر، سیدعبدالله، حق الیقین فی معرفة أصول الدین‏، قم، انوار الهدی، 1424ق.
شوکانى، محمدبن‌على، فتح القدیر، دمشق، بیروت، دار ابن‌کثیر، دار الکلم الطیب، 1414ق.
شریف رضی، محمدبن‌حسین، نهج البلاغة، صبحی صالح، ‏قم، هجرت، 1414ق.
صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن،‏ قم، فرهنگ اسلامى، 1365ش.
صدوق، محمدبن‌علی، التوحید، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1398ق.
______________، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعه مدرّسین، 1413ق.
طباطبایى، سیدمحمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، جامعه‏ مدرسین، 1417ق.
طبرانی، ابوالقاسم، المعجم الکبیر، قاهره، مکتبه ابن‌تیمیه، بی‌تا (الف).
___________، المعجم الصغیر، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا (ب).
طبرسى، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
طریحی، فخرالدین بن‌محمد، مجمع البحرین‏، تهران، مرتضوی، 1375ش.
طوسی، محمدبن‌حسن، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت، دارالأضواء، 1406ق.
_______________، تهذیب الأحکام‏، تهران، دارالکتب الإسلامیه‏، 1407ق.
عامر، جلال، قصر الکلام، قاهره، مصر، دارالشروق، 2016م.
عبدالرزّاق، محمود، اسماء الله الحسنی فی الکتاب و السنة، مصر، دار العقیده المصریه الرضوانیه، 1433ق.
علم ‌الهدی، سیدمرتضی، الذخیرة فی علم الکلام، قم، الإسلامی، 1411ق.
________________، جمل العلم و العمل‏، نجف، مطبعة الآداب، 1387ق.
فخر رازی، محمدبن‌عمر، تفسیر مفاتیح الغیب‏، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏، 1420ق.
________________، القضاء و القدر، بیروت، دارالکتاب العربی، 1414ق.
فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، العین، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1408ق.
فراهیدی، ربیع‌بن‌حبیب، الجامع الصحیح، مسقط، وزارة الاوقاف و الشؤون الدینیة، 1432ق.
فیومی، أحمدبن‌محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قاهره، دارالمعارف، 1987م.
کریم‌پور، سیدحسین، و محسن نورائی. "ارزیابی سندی و نقد محتوایی گونه‌های روایی «حجرالاسود» ناظر به مسأله «میثاق ذر»". مطالعـات فهـم حدیـث 6، 11(1398): 9ـ 33. doi: 10.30479/mfh.2019.1813 
کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.
ماوردی، ابوالحسن، الحاوی الکبیر فی فقه الشافعی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1414ق.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1404ق.
محمدی ری‌شهری، محمد، حکم النبی الاعظم (ص)، قم، دارالحدیث، 1429ق.
مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‌، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368ش.
قاضی، عبدالجبار، المغنی فی أبواب التوحید و العدل، قاهره، الدارالمصریة، 1965م.
منتظری، حسین‌علی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، محمود صلواتی، تهران، سرایی، 1379ش.
مهنا، عبدالله على، لسان اللسان: تهذیب لسان العرب‏، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1413ق.
نجاشی، احمدبن‌علی، رجال النجاشی، قم، الإسلامی، 1365ش.
نظرپور، محمدنقی. "امام علی، حکومت و بازار". کتاب نقد، 19(1380): 222ـ 272.
نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، آل البیت لاحیاء التراث، 1408ق.
نووی، یحی‌بن‌شرف، المجموع شرح المهذب، عمان، دارالفکر، 1980م.
نیشابوری، محمدبن‌عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دارالتأصیل، 1435ق.
متقی هندی، علی، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1981م.
هیثمی، نورالدین، مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، قاهره، مکتبة القدسی، 1994م.
یوسفی، احمدعلی. "دگرگونى قیمتها در عصر تشریع". فقه 7، 25 و 26(1379): 153ـ 214.