نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه معارف دانشکده اهل‌البیت، دانشگاه اصفهان.
2 دانشجوی دکتری موسسه آموزش عالی مجتهده امین، اصفهان.
چکیده
یکی از موضوعات چالش‌برانگیز در فقه اسلامی، مبحث قتل مرتد است. بر اساس این آموزه، مسلمانی که از دین اسلام خارج شود کشته می‌شود. در مورد جزئیات این مجازات، میان فرق اسلامی تفاوت زیادی وجود دارد. سلفیان، فرقه از گرایش اهل‌حدیث، اهل‌سنت با پیروی از اندیشه‌های ابن‌تیمیه حرانی یکی از فرق زنده و تاثیرگذار در جهان اسلام هستند؛ که دیدگاه خاص و تنگ‌نظرانه آن‌ها درباره مرتد، پیامدهای زیان‌باری در جهان اسلام برجای گذاشته است. در باور این فرقه، هرکسی که مرتد شود؛ اگر در فرصت سه روزه توبه نکند؛ کشته می‌شود. اصلی‌ترین مستمسک سلفیان در کشتن مرتد، روایت «مَنْ بَدَّلَ دِینَهُ فَاقْتُلُوهُ» است. این حدیث با طرق مختلف در منابع معتبر اهل‌سنت گزارش‌شده است. اگر حجیت حدیث فوق با چالش مواجه شود؛ مبنای سلفیان در کشتن مرتد دگرگون خواهد شد. پژوهش پیش‌روی با روشی تحلیلی- اسنادی به ارزیابی این حدیث می‌پردازد و در پایان به این نتیجه می‌رسد که این حدیث، شرایط احتجاج برای قتل مرتد را ندارد. زیرا اولاً از اخبار آحاد محسوب می‌شود. در ثانی، در همه طرق آن ارسال، انقطاع، تدلیس، اضطراب وجود دارد. سوماً محتوای حدیث با آیات، روایات، سیره عملی پیامبر (ص)، قواعد فقهی و محکمات دیگر در تعارض است. از اهداف فرعی پژوهش، تبیین صحیح و پاسخ به شبهه‌ای است که بر اساس آن امام علی (ع) در رفتاری خشن و سخت‌گیرانه و خلاف دستور پیامبر (ص) عده‌ای از مرتدان را با سوزاندن در آتش می‌کشد. پژوهش این نکته را اثبات می‌کند که چنین گزارشی از امام علی(ع) غیرقابل‌اعتماد است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
ابن ابی‌الحدید، ابوحامد عبدالحمید، شرح نهج‌البلاغه، بیروت، دارالکتب، بی‌تا.
ابن ابی‌عاصم، ابوبکر احمدبن‌عمرو، السنة، محقق: ألبانی، بیروت، مکتب الإسلامی، 1400ق.
ابن‌العجمی، برهان‌الدین ابوالوفا، التبیین لأسماء المدلسین، محقق: شفیق، بیروت، دارالکتب، 1406ق.
ابن‌تیمیه، احمدبن‌عبدالحلیم، أحکام المرتد عند شیخ الإسلام ابن‌تیمیه، قم، مکتبه الشامله، بی‌تا.
_____________________، مجموع الفتاوى، محقق: أنور الباز، بیروت، دارالوفاء، چاپ سوم، 2005م.
_____________________، الصارم المسلول، تحقیق: عمر الحلوانی، بیروت، دار ابن‌حزم، 1417ق.
ابن‌جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن‌بن‌علی، العلل المتناهیة، المحقق: إرشاد الحق الأثری، باکستان، إدارة العلوم الأثریة، طبعة الثانیة، 1401ق.
ابن‌حجر، احمدبن‌علی، تهذیب التهذیب، بیروت، دارالفکر، 1404ق.
________________، تعریف اهل التقدیس بمراتب الموصوفین، عمان، مکتبة المنار، 1403ق.
________________، فتح الباری، بیروت، دارالمعرفه، 1379ق.
ابن‌رجب حنبلی، زین‌الدین ابی‌الفرج، شرح علل الترمذی، المحقق: نورالدین عتر، بغداد، بی‌نا، بی‌تا.
ابن‌سعد، محمدبن‌سعد، الطبقات الکبرى، محقق: إحسان عباس، بیروت، دار صادر، 1968م.
ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن‌عبدالله، التمهید لما فی الموطأ، المغرب، وزارة عموم، 1387ق.
ابن‌عدی، ابواحمد جرجانی، الکامل فی ضعفاء الرجال، تحقیق: عادل أحمد، لبنان، الکتب العلمیه، 1418ق.
ابن‌قدامه، عبدالله‌بن‌احمد، المغنی، تحقیق: المقدسی أبومحمد، بیروت، دارالفکر، 1405ق.
ابن‌قلیج، علاءالدین مُغْلطای‌بن‌قلیج بن عبدالله البکجری الحنفی، إکمال تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، محقق: أبوعبدالرحمن عادل‌بن‌محمد، مصر، الفاروق الحدیثة للطباعة، 1422ق.
ابوزرعه، احمدبن‌عبدالرحیم، المدلسین، محقق: رفعت فوزی، مدینه، دارالوفاء، 1415ق.
امیری، عظیم. و محمدحسین طاهری. "بررسی و نقد انگاره ارتداد، در مسیحیت کاتولیک". معرفت ادیان 4، 61(1392):96-77.
انصاری، احمدبن‌عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، تحقیق: عبدالفتاح أبوغدة، بیروت، دارالبشائر، 1416ق.
بن‌باز، عبدالعزیز بن‌عبدالله، فتاوى نورعلی الدرب، قم، مکتبه الشامله، بی‌تا.
بیهقی، احمدبن‌حسن، سنن البیهقی الکبری، تحقیق: محمدعبدالقادر عطا، مکه، مکتبه دارالباز، 1414ق.
ذهبی، محمدبن‌احمد، تاریخ الإسلام، محقق: بشار عوّاد، دارالغرب الإسلامی، 2003م.
______________، المغنی فی الضعفاء، تحقیق: نورالدین عتر، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا(الف).
______________، تذکرة الحفاظ، تحقیق: زکریا عمیرات، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
______________، سیر أعلام النبلاء، المحقق: مجموعة محققین بإشراف شعیب الأرناؤوط، بیروت، مؤسسة الرسالة، بی‌تا(ب).
______________، دیوان الضعفاء، المحقق: حمادبن‌محمد، مکه، مکتبة النهضة، الطبعة الثانیة، 1387ق.
______________، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق: علی‌محمد معوض، بیروت، دارالکتب، 1995م.
______________، میزان الاعتدال، تحقیق: البجاوی، بیروت، دارالمعرفة، 1382ق.
زرکلی، خیرالدین‌بن‌محمود، الأعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، الطبعةالخامسة عشر، 2002م.
سیوطی، جلال‌الدین، أسماء المدلسین، المحقق: محمود محمد، بیروت، دارالجیل، بی‌تا.
صفدی، صلاح‌الدین خلیل‌بن‌ایبک، الوافی بالوفیات، المحقق: الأرناؤوط، بیروت، دار إحیاء، 1420ق.
طبرانی، سلیمان‌بن‌احمد، المعجم الأوسط، تحقیق: طارق‌بن‌عوض‌الله، قاهره، دارالحرمین، 1415ق.
عقیلی، محمدبن‌عمرو، الضعفاء الکبیر، المحقق: قلعجی، بیروت، دارالمکتبة العلمیة، 1404ق.
علائی، صلاح‌الدین خلیل‌بن‌کیکلدی، جامع التحصیل، المحقق: عبدالمجید السلفی، بیروت، عالم الکتب، 1407ق.
علوانی، طه جابر، دین اجباری یا دین اختیاری، مترجم: امین سلیمانی، تهران، احسان، 1392ش.
عینی، ابومحمدمحمود‌بن‌احمد، مغانى الأخیار، تحقیق: أبوعبدالله محمدحسن، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
مزی، ابوالحجاج یوسف‌بن‌الزکی، تهذیب الکمال، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1400ق.
هیثمی، ابوالحسن علی‌بن‌ابی‌بکر، مجمع الزوائد، المحقق: القدسی، قاهره، مکتبة القدسی، 1414ق.
یاقوت حموی، شهاب‌الدین ابوعبدالله، معجم الأدباء، المحقق: إحسان عباس، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1414ق.
)