نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه شاهد.
2 استادیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه تهران.
3 دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد دانشگاه قرآن و حدیث.
چکیده
رونق و گسترش حدیث‌پژوهی در یک شهر یا منطقه، در گرو عوامل مختلفی است. یکی از این عوامل را می‌توان حضور عالمان و محدّثان در آن جغرافیای علمی و فعّالیت‌های حدیثی آنان دانست. یکی از بهترین و مهم‌ترین روش‌های بازسازی مدارس حدیثی، بازشناسی راویان و محدّثان مشهور و گونه‌شناسی روایات رایج در آن مدرسه حدیثی است. یکی از مهم‌ترین مدارس حدیثی شیعه در قرون اوّلیه اسلامی، مدرسه حدیثی «ری» است. این مدرسه به دلیل کثرت محدّثان شیعی و فراوانی روایات آن‌ها در کتب حدیثیِ شیعه و نیز تجربه دو عصر حضور و غیبت ائمّه (ع)، از اهمّیت بسزایی برای پژوهش برخوردار است. این پژوهش در راستای بازسازی مدرسه حدیثی شیعه در «ری» در آیینه راویان حدیث، طراحی شده و هدف از آن، شناخت دقیق راویان این مدرسه حدیثی، مصنّفات آن‌ها و گونه‌شناسیِ روایات‌شان است. در این راستا، نحوه تحمّل و ادای حدیث در این مدرسه و میزان اثرپذیری محدّثان آن دیار، از دیگر مدارس حدیثی نیز استخراج و گزارش شده است. پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌ای و رویکردی توصیفی ـ تحلیلی، به این نتیجه رسیده که فعّالیت مدرسه حدیثی ری، از زمان امام صادق(ع) آغاز شده است. بررسی رَحَلات حدیثی محدّثان، نشان از آن دارد که این مدرسه، بیشترین اثرپذیری را از مدرسه حدیثی «کوفه» داشته و به‌رغم تنوّع گونه‌های روایی منقول از راویان، صبغه غالب روایات مدرسه حدیثی «ری»، فقهی بوده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
ابن‌عبد ربّه آندلسی، احمدبن‌محمد، العقد الفرید، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1417ق.
احمدی، محمدحسین. "نواب اربعه و شخصیت اجتماعی آنان". سیمای تاریخ، 4(1390): 33ـ54.
اردبیلی، محمدعلی، جامع الرواة، بیروت، دار الأضواء، 1403ق.
استرآبادی، محمّدبن‌علی، منهج المقال فی تحقیق أحوال الرّجال، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1422ق.
ابطحی، سیدمحمدعلی، تهذیب المقال، قم، مطبعة الآداب، چاپ دوم، 1417ق.
ایوزخانی، رقیه، بازسازی مدرسه حدیثی شیعه در ری از آغاز تا پایان قرن سوم هجری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه قرآن و حدیث پردیس تهران، 1399ش.
برقی، احمدبن‌محمد، الرّجال، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، النشر الإسلامی، 1419ق.
جبّاری، محمدرضا، مکتب حدیثی قم، قم، زائر، 1384ش.
جعفریان، رسول، تاریخ تشیّع در ایران از آغاز تا پایان قرن نهم هجری، تهران، علم، 1395ش.
حسینی تفرشی، سیدمصطفی، نقد الرّجال، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1418ق.
حلی، حسن‌بن‌یوسف، خلاصة الأقوال فی معرفة الرّجال، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، فقاهت، چاپ دوم، 1422ق.
حموی، یاقوت‌بن‌عبداللّه، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، 1376ق.
خرمشاهی، بهاءالدین، احمد و کامران فانی و احمد صدرحاج سید جوادی، دائرة المعارف تشیّع، تهران، حکمت، 1391ش.
خضری، سید احمدرضا، تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه، تهران، سمت، 1378ش.
خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، مرکز نشر آثار شیعه، 1410ق.
محمّدی ری شهری، محمّد و مهدی مهرریزی و رضا بابایی و محمّد قنبری، دانشنامه ری، قم، دارالحدیث، 1397ش.
رجبی دوانی، محمّدحسین، کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی، تهران، دانشگاه امام حسین(ع)، 1397ش.
ستار، حسین، سیدمحمد موسوی، و سیدامیرالیاس موسوی. "اثرپذیری کلینی از پیشینیان در تدوین و تبویب اصول الکافی (موردپژوهی؛ کتاب «عقل و جهل»، «ایمان و کفر» و «حجّت»)". مطالعات فهم حدیث 8، 16(1401): 9ـ31. doi:10.30479/mfh.2022.2581
شفیعی، سعید، مکتب حدیثی شیعه در کوفه از آغاز تا پایان قرن سوم هجری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، 1385ش.
شوشتری، محمّدتقی، قاموس الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1410ق.
صدوق، محمّدبن‌علی، علل الشرایع، مقدمه: محمّدصادق بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحیدریة، 1385ق.
________________، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، شریف رضی، 1368ش.
صفّار قمی، ابوجعفر محمّدبن‌حسن، بصائر الدرجات، تحقیق: محسن کوچه‌باغی، تهران، اعلمی، 1404ق.
طباطبایی، سید محمّدکاظم، تاریخ حدیث شیعه، تهران، سمت، 1388ش.
طوسی، محمّدبن‌حسن، الرّجال، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1420ق.
______________، الفهرست، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، نشر الاسلامی، 1417ق.
طهرانی، آقابزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان، 1408ق.
عطاردی، عزیزاللّه، مسند امام کاظم (ع)، بیروت، دارالصفوة، 1413ق.
___________، مسند امام هادی (ع)، بیروت، دار الصفوة، چاپ دوم، 1413ق.
___________، مسند امام رضا (ع)، بی‌جا، مکتبة الصدوق، 1392ق.
غضائری، احمدبن‌حسین، الرجال، به تحقیق: سید محمّدرضا حسینی جلالی، قم، دارالحدیث، 1380ش.
غلامعلی، مهدی، سبک‌شناسی کتاب‌های حدیثی، تهران، سمت، 1388ش.
فیروزمندی بندچی، جعفر ، و زهره نریمانی. "نقش مفاخر شیعه در نشر حدیث در ری"، پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی، 7(1396): 43ـ72.
قمی، عباس، سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، قم، اسوه، 1414ق.
کریمان، حسین، ری باستان، تهران، دانشگاه ملی ایران، چاپ دوم، 1354ش.
_________، ری باستان، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، 1371ش.
کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، محقق: علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.
لوئیس، برنارد، تاریخ اسماعیلیان، ترجمه: فریدون بدره‌ای، بی‌جا، توس، 1363ش.
مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانیة، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، 1414ق.
محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل، تحقیق: مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ دوم، 1368ق.
مددی، سیداحمد. "مکتب‌ها و حوزه‌های حدیثی و اعتبارسنجی احادیث". رهنامه پژوهش، 23و 24(1395): 75ـ81.
معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسّران، قم، التمهید، 1379ش.
مفید، محمدبن‌محمد، أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، بیروت، دارالمفید، چاپ دوم، 1414ق.
مقدسی، محمدبن‌احمد، أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، ترجمه: علینقی منزوی، تهران، مؤلفان و مترجمان ایران، 1361ش.
مهدوی، حسن. "بررسی شخصیت رجالی ـ حدیثی سهل‌بن‌زیاد". فقه اهل بیت، 88(1395): 175ـ210.
میرجلیلی، علی‌محمد، احمد زارع زردینی، و محمدمهدی خیبر. "تعامل حوزه حدیثی مدائن با دیگر مراکز حدیثی در سده دوم و سوم هجری". مطالعات فهم حدیث 8، 61(1401): 197ـ221. doi:10.30479/mfh.2021.2328
نجاشی، احمدبن‌علی، الرجال، تحقیق: محمّدجواد نائینی، بیروت، دارالأضواء، 1408ق.
نریمانی، زهره، شناخت و بررسی مکاتب حدیثی شیعه (بغداد و ری) تا پایان قرن پنجم هجری، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، قم، دانشگاه قم، 1384ش.
نیومن، اندرو جی، دوره شکل‌گیری تشیّع دوازده امامی، ترجمه: مهدی طالبی و محمّدرضا امین و حسن شکرالهی، قم، شیعه‌شناسی، 1386ش.
)