نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران.

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

چکیده

«مجاهدین‌خلق ایران» با نام مشهور «منافقین»، در راستای تدوین ایدئولوژی خود بسیار به نصوص دینی ارجاع می‌دادند؛ در این میان، یکی از منابع پر استفاده در سخنرانی و تألیف این گروه، نهج‌البلاغه بود. شعار «در یک دست اسلحه و در دست دیگر نهج‌البلاغه»، نشان می‌دهد حداقل در مقام شعار، مبانی نظری و تئوریک خود را از این کتاب دریافت داشته و به زعم خود، همان‌ها را با سلاح عملیاتی می‌کردند. باید اذعان داشت برداشت‌های عجیب، گاه معیوب و افراطی آنان از نصوص دینی بود که دست‌مایه اقدامات ساختارشکنانه آنان از قبیل بمب‌گذاری و ترور شخصیت‌ها قرار می‌گرفت. در این نوشتار که با روشی توصیفی تحلیلی سامان یافته، کوشش شده است عیوب روشی و محتوایی آنان در شرح و برداشت از نهج‌البلاغه را از منظر قواعد فقه الحدیث در دو بخش فهم متن و فهم مقصود حدیث به نقد گرفته شود. از جمله مهمترین نقدهای مبتنی بر فهم متن باید به تفسیربه‌رأی، ترجمه نادرست و نادیده‌انگاشتن شروح نهج‌البلاغه اشاره نمود. همچنین از مهم‌ترین نقدهای وارد بر فهم مقصود حدیث باید به نادیده انگاشتن تاریخ و فضای صدور حدیث، بی‌توجهی به قصد و نیت امام (ع) و همچنین تقطیع احادیث و بدفهمی ناشی از آن اشاره داشت. 

کلیدواژه‌ها

آقامیرزایی، ناهید، ترجمه نهج‌البلاغه، تهران، بهزاد، 1379ش.
آمدی، علی‌بن‌محمد، الاحکام، به کوشش عبدالرزاق عفیفی، بیروت، مکتب اسلامی، 1402ق. 
ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج البلاغة، به کوشش محمد ابراهیم، قم، مکتبة آیت‌الله مرعشی، 1404ق.
ابن میثم بحرانی، میثم‌بن‌علی، اختیار مصباح السالکین، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیة، 1366ش. 
________________________، شرح نهج‌البلاغه، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، 1375ش.
احمدی روحانی، حسین، سازمان مجاهدین خلق، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384ش.
اکبری‌جدی، صابر، جریان‌شناسی مطالعات قرآنی سده‌اخیر در ایران با تأکید بر جریان التقاط، رساله‌دوره دکترا به راهنمایی دکتر محمدعلی‌مهدوی‌راد، دانشگاه معارف‌اسلامی، 1392ش.
انصاریان، حسین، ترجمه نهج‌البلاغه، قم، دارالعرفان، 1388ش.
انقلاب از دیدگاه امام علی (ع) [برداشت‌هایی از خطبه15 و16]، تهران، انجمن جوانان مسلمان میثاق، بی‌تا.
انقلاب اسلامی و سازمان مجاهدین خلق ایران، تهران، موسسه فرهنگی قدر ولایت، 1381ش.
«اهمیت شیوه‌های مناسب و اصولی در مبارزه انقلابی مکتبی»، نشریه مجاهد، ش8، 1358ش، صص9و1.
باقری، علی و محمدرضا سنگ‌سفیدی، «نقش انگاره‌های دینی در سیاست، عرضی یا ماهوی»، فصلنامه پژوهش سیاست، ش29، 1389ش، صص53-80.
بهرامی، قدرت‌اله، سازمان مجاهدین خلق (منافقین)، قم، زمزم هدایت، 1391ش.
بیانیه مجاهدین‌خلق ایران درباره رفراندم و انتظارات مرحله‌ای از جمهوری اسلامی، تهران، سازمان مجاهدین‌، بی‌تا.
پاکتچی، احمد، فقه‌الحدیث با تکیه بر مسائل لفظ، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1392ش.
__________، «احقاف، نمونه‌ای از افزایش وضوح در روند تاریخی تفسیر»، صحیفه مبین، 1386ش، ش40، صص28-8.
__________، درس‌گفتار مباحثی در علل‌الحدیث، تهران، انجمن علمی دانشجویی الهیات، 1390ش.
پرتویی از نهج‌البلاغه [مباحث ایدئولوژیک مجاهدین‌خلق ایران]، تهران، کانون توحیدی ارشاد، 1358ش.
ترجمه فارسی نهج‌البلاغه قرن پنجم و ششم، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
التقاط و ایدئولوژی‌های التقاطی[متن سخنرانی یکی از اعضای سازمان مجاهدین خلق ایران در دانشگاه تربیت معلم جلسات4و5و6]، ج2، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
جعفری، محمد مهدی، ترجمه نهج‌البلاغه، تهران، ذکر، 1388ش.
جعفریان، رسول، مروری بر زمینه‌های فکری التقاط جدید در ایران، تهران، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، 1369ش.
خانی‌مقدم، مهیار، «واکاوی روش کلبرگ در فهم قوای بصری امام با رویکردی به فقه‌الحدیث امامیه»، پژوهش‌نامه امامیه، ش5، 1396ش، صص56-27.
خدامیان آرانی، علی‌اکبر، «روش فقه‌الحدیثی علامه مجلسی)ره (در مرآة العقول»، حدیث حوزه، 1393ش، ش8، صص93-115.
خطیب بغدادی، احمدبن‌علی، الکفایة فی علم الروایة، به کوشش احمد هاشم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1405ق.
خوئى، میرزا حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة، تهران، مکتبة الإسلامیة، 1400ق.
خیابانی، موسی و هانی‌الحسن، سخنرانی موسی خیابانی (از سازمان مجاهدین‌خلق ایران) و هانی‌الحسن (از سازمان آزادیبخش فلسطین)، قم، جنبش ملی مجاهدین قم، بی‌تا. 
دشتی، محمد، ترجمه نهج‌البلاغه، قم، مسجد مقدس جمکران، 1387ش.
راد، علی، «روش‌شناسی فقه‌الحدیثی شیخ بهایی با تکیه بر مشرق الشمسین و إکسیرالسعادتین»، علوم حدیث، ش49و50، 1387، صص299-286.
راستگو، علی اکبر، مجاهدین خلق در آیینه تاریخ، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384ش.
رامهرمزی، ابن‌خلاد، المحدث الفاصل، بیروت، دارالفکر، 1404ق.
ربانی، محمدحسن، اصول و قواعد فقه الحدیث، قم، بوستان کتاب، 1383ش.
رجوی، مسعود، تبیین جهان (قواعد و مفهوم تکامل) آموزش‌های ایدئولوژیک سازمان مجاهدین‌خلق ایران، تهران، سازمان مجاهدین‌خلق ایران، 1358ش.
رهبری و انقلاب [دیدگاه‌های ایدئولوژیک مجاهدین‌خلق]، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
رهنمودهایی به جوانان انقلابی، خودسازی از دیدگاه مجاهدین [درس اول انسان چه مهره‌ای است؟]، به کوشش سازمان جوانان مجاهد، تهران، سازمان مجاهدین خلق ایران، 1358ش.
رهنمودهایی درباره پاسداری، تهران، سازمان مجاهدین خلق ایران، 1358ش.
رهنمودهایی درباره مطالعه و تفسیر قرآن از دیدگاه مجاهدین[چگونه قرآن بیاموزیم]، تهران، سازمان مجاهدین خلق ایران، بی‌تا. 
ریاحی‌مهر، باقر و مسترحمی، سید عیسی، «نقش فضای صدور در فهم نهج‌البلاغه»، فصل‌نامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، ش11، 1394ش، صص115-132.
ساسان‌پور، شهرزاد، عبور از سازمان (مجید شریف واقفی به روایت اسناد)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1386ش.
سلیمی‌نمین، عباس، مرصاد پایانی بر دو ادعا، بی‌جا، روزنامه همشهری، 1388ش.
سیدرضی، محمدبن‌حسین، نهج‌البلاغه، بر اساس نسخه صبحی صالح، قم، هجرت، 1414ق. 
شرح تأسیس و تاریخچه وقایع سازمان مجاهدین خلق ایران از سال ۱۳۴۴ تا سال ۱۳۵۰، تهران، سازمان مجاهدین خلق ایران، ۱۳۵۸ش.
شکرزاده، حسن، خشت کج (سازمان مجاهدین خلق از آغاز تا پایان)، تهران، مجتمع فرهنگی شهید آیت‌الله بهشتی، 1388ش.
شهیدی، جعفر، ترجمه نهج‌البلاغه، تهران، علمی و فرهنگی، 1378ش.
صدر شیرازی، محمدعلی، عملیات مرصاد و سرنوشت منافقین، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1392ش.
صدوق، محمدبن‌علی، معانی الأخبار، قم، جامعه مدرسین، 1361ش.
صفار، محمدبن‌حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد (ع)، به کوشش محسن کوچه باغی، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1404ق.
صوفی تبریزی، ملا عبدالباقی، منهاج الولایة، تهران، آینه میراث، 1378ش.
عبده، محمد، شرح نهج‌البلاغه، تحقیق محمد محیی‌الدین عبدالحمی، قاهره، مطبعه الاستقامه، بی‌تا.
علوی، سید محمدصادق، بررسی مشی چریکی در ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1379ش.
«علی (ع) نگران سرنوشت خلق و انقلاب [قسمت دوم]»، نشریه مجاهد، ش21، 1358ش، صص13و1.
غروی نائینی، نهله و صحرائی اردکانی، کمال، فقه الحدیث و روش‌های نقد متن، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، 1391ش. 
غلام‌المهدی صدر، مهدی، «تأملی در امکان فقه‌الحدیث»، حدیث و اندیشه، 1382ش، ش5و6، صص36-25.
فاکر، دو سخنرانی پیرامون سازمان نامشروع مجاهدین انقلاب اسلامی ایران، قم، معاونت جامعه روحانیت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1381ش.
فتاحی‌زاده، فتحیه، «معناشناسی الفاظ حدیث»، فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، 1385، ش63-64، صص161-180. 
_____________ و لعیا مرادی، «روشن‌شناسی علامه جعفری در شرح نهج‌البلاغه»، پژوهشنامه علوی، پاییز و زمستان1392، صص85-112. 
فیض‌الاسلام اصفهانی، علی‌نقی، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، تهران، فقیه، 1368ش.
کاشانی، ملافتح‌‌الله، تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین، تصحیح محمدجواد ذهنی تهرانی، تهران، پیام حق، بی‌تا.
کامور بخشایش، جواد، نامی که ماند (بازجستی در زندگی و مبارزات شهید سید کاظم ذوالانوار)، تهران، سوره، 1386ش.
کریمی، احمدرضا، شرح تاریخچه سازمان مجاهدین خلق ایران و مواضع آن، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384ش.
کریمی، رضا، «تحلیل و نقد برداشت‌ها و استنادهای سازمان مجاهدین خلق و گروه فرقان به نهج البلاغه»،پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته نهج‌البلاغه، به راهنمایی دکتر یحیی میرحسینی، دانشگاه میبد، 1399ش.
__________ و یحیی میرحسینی، «تبیین و نقد معیارهای رهبری از دیدگاه مجاهدین خلق با تأکید بر خطبه‌های 17 و 207 نهج‌البلاغه»، پژوهشنامه نهج البلاغه، ش 34، تابستان1400ش.
________________________، «تحلیل و نقد برداشت‌های سیاسی مجاهدین خلق از خطبه 16 نهج‌البلاغه»، مطالعات انقلاب اسلامی، زمستان 1399ش، ش 63، صص162-139.
مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
محمودپناهی، سیدمحمد‌رضا، «بررسی روش‌شناسی هرمنوتیک قصدگرای اسکینر»، سیاست‌پژوهی، 1394ش، ش3، صص178-145.
مدرس وحید، احمد، شرح نهج‌البلاغه، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
مدیرشانه‌چی، کاظم، درایة الحدیث، قم، اسلامی، 1377ش.
معیارهای صلاحیت رهبری از دیدگاه علی (ع)، تهران، سازمان مجاهدین‌خلق ایران، 1359ش.
مغنیه، محمدجواد، در سایه سار نهج‌البلاغه (ترجمه فی ظلال نهج‌البلاغة)، قم، دارالکتاب الإسلامی، 1387ش.
«مفهوم صلاحیت از دیدگاه علی (ع) [قسمت سوم]»، نشریه مجاهد، 1358ش، ش26، صص13و1.
«مفهوم واقعی انقلاب از دیدگاه امام علی (ع)»، نشریه مجاهد، 1358ش، ش5، صص9و8، 1.
مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالؤمنین: شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1375ش.
منتظری، حسینعلی، درس‌هایی از نهج البلاغه، تهران، سرایی، 1383ش.
مواضع گروه‌ها در زندان [شناخت مجاهدین‌خلق، سازمان چریک‌های فدایی‌خلق و …]، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
موسوی، سید صادق، ‌تمام نهج البلاغه، تصحیح فرید سید، بیروت، سیدصادق موسوی، 1426ق.
میرجلیلی، علی‌محمد، روش و مبانی فقه الحدیث، یزد، دانشگاه یزد، 1390ش. 
______________، «مبانی فهم حدیث از دیدگاه شیخ حر عاملی با تأکید بر کتاب الفوائد الطوسیه»، مطالعات قرآن و حدیث، 1392ش، ش12، صص27-5.
میرحسینی، یحیی، تحلیل و نقد رویکرد تفسیر عرفانی جدید امامیه با تأکید بر آثار تفسیری کیوان قزوینی، بانوی اصفهانی و صفایی حائری، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق (ع)، 1389ش.
ناجی‌صدره، طاهره؛ موسوی، سیدمحسن؛ نورایی، محسن؛ یداله‌پور، محمدهادی، «بررسی مبانی فقه‌الحدیث استاد جوادی‌آملی بر تمرکز بر تفسیر تسنیم»، مطالعات فهم حدیث، 1396ش، ش6، صص77-55.
نواب لاهیجی، محمدباقر بن‌محمود، شرح نهج البلاغه، تهران، اخوان کتابچی، بی‌تا.
Skinner, Quentin; Machiavelli: A Very Short Introduction, New York: Oxford University Press, 1981.