نوع مقاله : پژوهشی
نویسنده
دانشیار دانشگاه ادیان و مذاهب، دانشکده شیعه شناسی، گروه کلام شیعه.
چکیده
بدا ازجمله آموزه‌های اعتقادی مورد توجه خاص شیعیان است. تعریف بدا در روایات چنین آمده است که دست خداوند برای محو و اثبات، تقدیم و تأخیر و برای هر تغییر و تحولی در هر زمان و به هر کیفیت در عالم تکوین باز است در حالی که به همه کائنات قبل از خلق علم داشته و علم انبیا و فرشتگان نیز ناشی از علم او است که هیچ تردیدی در آن راه ندارد. اما پرسشی مطرح است که بحث بدا را به حسب ظاهربا چالش روبرو کرده است و آن این‌که هرگونه ایجاد تغییر و تحولی ناشی از جهل سابق و علم لاحق است، بنابراین در باره خداوند که دارای علم ازلی و مطلق است چگونه خواهد بود؟ برای پاسخ به این پرسش و چالش‌های دیگر تا کنون اقدامات علمی فراوانی انجام گرفته و راهکارهای متنوعی ارائه شده است. این جستار بنا دارد راه حل‌های ارائه شده در روایات را مورد بررسی قرار دهد تا نشان دهد بدای الهی ناشی از جهل و عدم علم نیست زیرا در نظام اعتقادی شیعه که مبتنی بر قرآن و سنت است، به همه جوانب مسائل کلامی از جمله مسئله بدا و چالش‌های فرضی آن توجه شده است وبرای برون رفت از هر گونه احتمال چالش افزایی از جمله مهمترین چالش ناسازگاری بدا با علم الهی راهکار علمی و اقناعی ارائه شده است.
کلیدواژه‌ها
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1436ق.
ابوالفتوح رازی، حسن‌بن‌علی، روض‌الجنان و روح الجنان، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، 1371ش.
اخوان مقدم و نبوی، زهرا و سیدمجید، «منبع‌شناسی بداء و موضوع‌های مرتبط با آن»، سفینه، 1395ش، شماره 53، صص152-177.
ثامر هاشم، دفاع عن الکافی، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، 1415ق.
حلی، حسن‌بن‌یوسف، کشف المراد فی شرح التجرید، قم، نشر اسلامی، 1433ق.
______________، نهج الحق و کشف الصدق، قم، دارالهجره، 1414ق.
صدوق، محمدبن‌علی، الاعتقادات، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق-1376ش.
______________، التوحید، بیروت، دار المعرفه، بی تا.
______________، عیون اخبار الرضا (ع)، قم، شریف الرضی، 1378ش.
طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1411ق.
طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، بیروت، دار و مکتبه الهلال، 1985م.
طوسی، محمدبن‌حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، 1414ق.
علم‌الهدی، سیدمرتضی، الذخیره فی علم الکلام، قم، نشر اسلامی ، 1411ق.
قاضی عبدالجبار اسدآبادی، ابوالحسن احمدبن عبدالجباربن، المغنی فی ابواب التوحید والعدل، بی‌جا، الدار المصریه للتالیف و الترجمه، بی‌تا.
کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث، 1403ق.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، اکسیر العارفین ضمیمه الرسائل، قم، مکتبه مصطفوی، بی‌تا.
میرداماد، محمدباقر، نبراس الضیاء وتسواء السواء فی شرح باب البداء، تهران، هجرت، 1347ش.
)