نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه ولی عصر (ع) رفسنجان
2 استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید باهنر کرمان
3 دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه ولی عصر (ع) رفسنجان.
چکیده
در منابع شیعی و سنّی، احادیثی مبنی بر تشابه و تطبیق شخصیت حضرت فاطمه (س) با حضرت مریم (س) ثبت و نقل شده است. در این پژوهش با روش تحلیل تاریخی و حدیث شناختی مشخص گردید که روایات مربوط به تشابه حضرت فاطمه (س) با حضرت مریم (س) در منابع شیعی و منابع اهل سنت بیشتر در قالب گفتمان برترین زنان عالم نقل و ضبط گردیده‌اند. عالمان و محدثان شیعه کوشیدند که از مدلول روایات تشابه، فضیلت بهترین زنان عالم از ابتدای عالم تا انتهای آن را برای حضرت فاطمه (س) استنباط نمایند، لذا تعبیر روائی «یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاک وَ طَهَّرَک وَ اصْطَفاک عَلى نِساءِ الْعالَمِینَ» از دوره شیخ صدوق وارد منابع حدیثی شیعی شد که کاملاً بیانگر تشابه دو شخصیت و ورود مضمون آیه قرآن به گفتمان حدیثی است. اهل سنت هم معتقد بودند که مدلول آیه 42 آل عمران وصف «خیر نساء العالمین» را برای حضرت مریم (س) بیان کرده است. با این حال، برتری شخصیت حضرت فاطمه (س) بر سایر زنان عالم با اوصافی چون «سیدة نسَاء الْعَالمین» و «سیدة نسَاء الْمُؤمنِینَ» و «سیدة نسَاء هَذِه الْأمة» به شکل یک گفتمان در میان عالمان شیعی وپاره‌ای از اهل سنت مطرح بوده است، اما در سند این احادیث، ضعف واهمال در إسناد وجود دارد، و متن آن‌ها نیز پریشان و دارای تفاوت‌های ساختاری است.
کلیدواژه‌ها
ابن‌حجاج نیشابوری، مسلم، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابن‌حنبل، عبدالله‌بن‌احمد، المسند، بیروت، دارصادر، 1419ق.
ابن‌شعبه حرانى، حسن‌بن‌على، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، 1404ق.
ابن‌شهرآشوب مازندرانى، محمدبن‌على، مناقب آل أبی‌طالب (ع)، قم، علامه، 1379ق.
ابن‌ماجه، محمد‌بن‌یزید، سنن، بیروت، دارالفکر، 1395ق.
اربلی، علی‌بن‌حسین، کشف الغمه، تبریز، بنی‌هاشمی، 1381ق.
بخاری، محمدبن‌اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دارالفکر، 1401ق.
پاکتچی، احمد، دانشنامه بزرگ اسلامی (حسن عسکری ع)، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1391ش.
ترمذی، محمدبن‌عیسی، سنن، بیروت، دارالفکر، 1996م.
جلالی، عبدالمهدی، «پژوهشی درباره سلیم بن‌قیس‌هلالی»، مطالعات اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد، 1382ش، ش60،صص 89ـ126.
حاکم نیشابوری، محمدبن‌عبدالله ، المستدرک علی الصحیحین، بی‌جا، بی‌نا، 1422ق.
حسینی تفرشی، سید مصطفی بن حسین، نقد الرجال، قم ، مؤسسة آل البیت ، بی تا.
حلى، حسن‌بن‌یوسف، رجال، نجف اشرف، دار الذخائر، 1411ق.
______________، کشف الیقین، تهران، وزارت ارشاد، 1411ق.
خوئى، میرزا حبیب‌الله، منهاج‌البراعة فی شرح نهج‌البلاغة، تهران، مکتبة الإسلامیة، 1400ق.
خوئی،سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقات الرواة، نجف، مؤسسة الإمام الخوئی الإسلامیة، بی‌تا.
راوندى، قطب‌الدین، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسه امام مهدى (عج)، 1409ق.
شرف‌الدین، سید عبدالحسین، المراجعات، قم، مجمع العالمی لأهل‌البیت، 1426ق.
صدوق، محمّدبن‌علی، اعتقادات الإمامیة، قم، کنگره شیخ مفید، 1414ق.
______________، الأمالی، تهران، کتابچى، 1376ش.
______________، الخصال، قم، جامعة المدرسین فی الحوزة العلمیه، 1362ش.
______________، علل الشرائع، قم، کتاب فروشى داورى، 1385ش.
______________، کمال‌الدین و تمام النعمة، تهران، اسلامیه، 1395ق.
______________، معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1403ق.
______________، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
طبرى آملى صغیر، محمدبن‌جریر، دلائل الإمامة، قم، بعثت، 1413ق.
طبرى آملى کبیر، محمدبن‌جریر بن رستم، المسترشد فی إمامة علیّ بن أبی‌طالب، قم، کوشانپور، 1415ق.
طبرى آملى، عمادالدین محمد بن أبی‌القاسم، بشارة المصطفى لشیعة المرتضى، نجف، المکتبة الحیدریة، 1383ق.
طوسى، محمدبن‌حسن، الأمالی، قم، دار الثقافة، 1414ق.
عاملی، محمدبن‌مکی (شهید اول)، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسة آل‌البیت (ع)، 1419ق.
عسکری، محمدبن‌علی، التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری، قم، مدرسة الإمام المهدی، 1409ق.
عیاشی، محمدبن‌مسعود، التفسیر، تهران، چاپخانه علمیه، 1380ش.
عینی، محمودبن‌احمد، عمده القاری شرح صحیح بخاری، قم، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، 1387ش.
قمی، علی‌بن‌ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتب، 1363ش.
کشى، محمدبن‌عمر، اختیار معرفة الرجال، مشهد، دانشگاه مشهد، 1409ق.
کلینی، محمد‌بن‌یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب، 1407ق.
مجلسى، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
____________، مرآة العقول فی شرح أخبار آل‌الرسول، تهران، دارالکتب، 1404ق.
محمودی، ضیاءالدین، اصول الستّة عشر من الأصول الأولیّة، قم، دارالحدیث، 1423ق.
مدیر شانه‌چی، کاظم، علم الحدیث، قم، نشر اسلامی، 1387ش.
معارف، مجید، «سیمای حضرت زهراس در روایات اهل‌تسنن»، مطالعات راهبردی زنان، 1387ش، ش39، صص35 ـ 67.
___________، تاریخ عمومی حدیث، تهران، کویر، 1392ش.
مفید، محمدبن‌محمد، الإرشاد فی معرفة حجج‌الله على العباد، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق.
______________، المسائل العکبریة، قم، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
نجاشی، ابوالعباس احمدبن‌علی، رجال، قم، إسلامی، 1418ق.
نسائی، احمدبن‌شعیب، خصائص أمیرالمؤمنین (ع)، تحقیق: سیدجعفر حسینی، قم، دارالثقلین، 1419ق.
نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، 1414ق.
هیثمی، علی‌بن ابی‌بکر، مجمع الزوائد، بیروت، دارالکتب، 1408ق.
)