نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک.
2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک.
3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک
4 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک
چکیده
قرآن کریم به عنوان منبع اصلی آموزه‌های دینی در اسلام، برای پاسخ به نیازهای هم‌سو با هدف هدایت و تکامل انسان، دارای ویژگی‌های متمایزی است؛ که «جامعیت قرآن» یکی از این ویژگی‌های منحصر به فرد قلمداد می‌شود. این مهم از همان آغاز مورد توجه اندیشمندان اسلامی قرار گرفته و درباره چگونگی آن نظرات متعددی بیان گردیده است. تبیین این ویژگی بسیار حائز اهمیت است و این مهم، در بستر مراجعه به آیات و روایاتی چند در این موضوع و فهم آن‌ها ممکن می‌نماید. گستره و محدوده جامعیت قرآن همواره مورد توجه بوده، لیکن کیفیت تحقق جامعیت مذکور، اغلب مورد غفلت واقع شده است. پژوهه فرارو، با روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی کیفیت تحقق جامعیت قرآن کریم، مبتنی بر «اصل محوری» و با تکیه بر تحلیل روایت منقول از امام صادق (ع): «ما مِن أمرٍ یختَلِفُ فیهِ اثنانِ إلاّ و لَهُ اصل فی کتابِ اللّه ِ عَزَّ و جلّ» پرداخته است و از این رهگذر با روش تحلیل متن، مطابق قواعد فقه الحدیث، ابتدا به معناشناسی مفردات، بررسی مستندات روایی و سپس شرح روایت و تبیین راه‌های استنباط اصول قرآنی می‌پردازد. براساس یافته‌های این پژوهش، قرآن کریم حاوی اصولی است که با انطباق بر نیازهای مختلف انسان، می‌تواند پاسخگوی نیازهای گوناگون بشر در تمام اعصار باشد. در این باره سه رویکرد: «بهره‌گیری از حجیت فرازهای مستقل»، «دلالت‌های فراسیاقی» و «نگرش اصل محور در قصه‌های قرآنی»، جهت تحقق جامعیت قرآن با تکیه بر اصل محوری حائز اهمیت است.
کلیدواژه‌ها
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.
ازهرى، محمدبن‌احمد، تهذیب اللغة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1421ق.
ایازی، محمدعلی، جامعیت قرآن، رشت، کتاب مبین، چاپ سوم،1380ش.
الباحسین، یعقوب‌بن‌عبدالوهاب، القواعد الفقیه، ریاض، مکتبه الرشد،۱۴۲۰ق.
بجنوردى، سیدمحمد، قواعد فقهیه، تهران، مؤسسه عروج، چاپ سوم، 1401ق.
برقى، احمدبن‌محمد بن خالد، المحاسن، قم، بی‌نا، چاپ دوم، 1371ق.
تهانوى، محمدعلى بن على، موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، لبنان، مکتبة لبنان ناشرون، 1996م.
حاجی، حمزه و مهریزی، مهدی، «کیفیت جامعیت قرآن در پرتو آراء اندیشمندان و مفسران مسلمان»، مطالعات قرآنی، 1391ش، شماره 10، صص 69-87.
حائری، ابوعلی، منتهی المقال فی احوال الرجال، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، ۱۴۱۶ق.
حرعاملى، محمدبن‌حسن، وسائل الشیعة، قم، بی‌نا، 1409ق.
حسینی شیرازی، سیدمحمد، تبیین القرآن، بیروت، دارالعلوم، چاپ دوم، 1423ق.
حلى، حسن‌بن‌یوسف، خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، مشهد، بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوی، 1381ش.
خمینى، روحالله، آداب الصلاة، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ هفتم، 1378ش.
دروزه، محمدعزه، التفسیرلحدیث، قاهره، دارالکتب العربیه، 1383ق.
دیاری بیدگلی، محمدتقی و موسوی کراماتی، سید محمدتقی، «انگاره‌شناسی قرآن و نقش آن در تبیین جامعیت قرآن»، سراج منیر، 1396ش، شماره 28، صص65-84.
راد، علی؛ خطیبی، محمد، «ادله ادبی دلالت فراسیاقی قرآن»، پژوهش‌های ادبی-قرآنی، 1394ش، سال 3، شماره 3، صص7-22.
راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد، مفردات الفاظ قرآن، بیروت، دارالقلم، 1412ق.
____________________، مترجم و محقق: سیدابراهیم مرتضوی، تهران، مرتضوی، چاپ دوم، 1374ش.
ربانی، محمدحسن، بررسی اعتبار احادیث مرسل، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۹ش.
زرکشی، بدرالدین، البرهان فی علوم القرآن، محقق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بی‌جا، دار احیاء الکتب العربیه، 1476ق.
شفیعی، علی، جامعیت قرآن؛ پژوهشی پیرامون قلمروی انتظار از قرآن، (www.aftabir.com)، 1385ش.
صدوق، محمد‌بن‌على، عیون أخبارالرضا، تهران، بی‌نا، 1378ق.
طباطبایى، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، لبنان، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1390ق.
طریحى، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، مرتضوی، چاپ سوم، 1375ش.
طنطاوی‌بن‌جوهری، الجواهر فی تفسیر القرآن، نجف، المطعبه الطلیعه، 1376ق.
طوسى، محمدبن‌حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
______________، تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، تهران، بی‌نا، چاپ چهارم، 1407ق.
______________، رجال، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه موسسه نشر اسلامی، چاپ سوم، 1373ش.
______________، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الأصول، محقق: عبدالعزیز طباطبایی، قم، بنیاد محقق طباطبایی، 1420ق.
طهماسبی بلداجی، اصغر و ابراهیمی، ابراهیم، «نقد وبررسی دیدگاه مفسران فریقین درباره جامعیت قرآن»، پژوهش‌های تفسیر تطبیقی، 1398ش، شماره 9، صص 221-242.
عابدینی، احمد، «حجیت فراز های قرآن کریم»، بینات، 1389ش، سال چهارم، شماره14، صص48-63.
عبدالرزاق، علی، الاسلام و اصول الحکم، قاهره، الهیئه المعریه العامه الکتاب، بی‌تا.
غزالی، محمدبن‌محمد، احیاء علوم الدین، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
فتح‌الله، احمد، معجم الالفاظ الفقه الجعفری، الدمام، بی‌نا، ۱۴۱۵ق.
فضل‌الله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک، 1419ق.
فیض کاشانى، محمدمحسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه أمیر المؤمنین، 1406ق.
قاسمی، محمد جمال‌الدین، محاسن التاویل، محقق: محمد باسل عین السود، بی‌جا، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
قرطبی، ابن عبدالبر، جامع بیان العلم و فضله، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
کشى، محمد‌بن‌عمر، اختیار معرفة الرجال، گردآورنده: محمدبن‌حسن طوسی، قم، موسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1404ق.
کلینى، محمدبن‌یعقوب، أصول الکافی، مترجم: محمدباقر کمرهاى، قم، بی‌نا، چاپ سوم، 1375ش.
_________________، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
مازندرانى، محمدصالح بن احمد، شرح الکافی-الأصول و الروضة، تهران، بی‌نا، 1382ق.
مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایه، قم، دلیل ما، ۱۳۸۵ش.
مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار (ط - بیروت)،بیروت، بی‌نا، چاپ دوم، 1403ق.
مکارم شیرازی، ناصر، «پیام آیت‌الله به همایش ملی فقه و مسائل مستحدثه»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی فقه و مسائل مستحدثه، دانشگاه پیام نور، ساری، مرکز انتشارات توسعه علوم،1390ش، صص۴- 6.
_________________، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
نجاشى، احمدبن‌على، رجال، محقق: موسی شبیرى زنجانى، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه موسسه نشر اسلامی، چاپ ششم، 1365ش.
نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط الوسائل، قم، موسسه آل البیت، 1408ق.
)