نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
چکیده
امروزه تنها راه دسترسی به سنت، روایات هستند. اما موانع متعددی پیمودن این راه را دشوار ساخته‌اند. یکی از این موانع، احادیث جعلی هستند. بخشی از این احادیث در راستای فضیلت‌تراشی برای عده‌ای ساخته شده‌‌اند. چنین احادیثی سبب می‌شوند عده‌ای که شایسته پیروی نیستند، پیروی شوند و در مقابل، آنان که شایسته این امرند، کنار زده شده و نادیده گرفته شوند. از این‌رو نقد این احادیث و نشان‌دادن سره آن‌ها از ناسره از اهمیت بالایی برخوردار است. هرچند دانشمندان مسلمان بسیاری از این احادیث را مورد نقد و بررسی قرار داده‌اند، اما هیچ‌کدام تاکنون یک الگوی عملی برای نقد این احادیث ارائه نکرده‌اند. از این‌رو بر آن شدیم در این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی عملکرد علامه امینی در نقد درونی فضائل ادعا شده برای ابوبکر را مورد تجزیه‌وتحلیل قرار دهیم تا مبانی و روش‌های نقد این دسته از اخبار، شناسایی، استخراج و طبقه‌بندی شود؛ علامه در نقد این روایات از معیارهای مختلفی به‌ویژه نقد درونی استفاده نموده و نشان داده فضائل ادعاشده یا اصلا فضیلت نیستند و یا اگر هستند، به خاطر مشکلات متعددی همچون مخالفت با قرآن، عقل، علم قطعی، شریعت اسلامی، وجدان آدمی، تجربه و ... قابل اثبات نمی‌باشند.
کلیدواژه‌ها
ابن‌أبی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغة، محقق: محمدابوالفضل‌ابراهیم، قم، مکتبة‌المرعشی‌النجفی، 1404ق.
ابن‌أبی‌طاهر، احمد، بلاغات‌النساء، قم، الشریف‌الرضی، بى‌تا.
ابن‌جوزی، الموضوعات، تحقیق: عبدالرحمن‌محمدعثمان، مدینه منوره، المکتبةالسلفیة، ١٣٨٦ق.
ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس‌اللغه، قم، مکتب‌الاعلام‌الاسلامی، بی‌تا.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان‌العرب، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
احمدی نورآبادی، مهدی، عرضه حدیث بر قرآن، قم، دارالحدیث، 1394ش.
امینى، عبدالحسین، الغدیر فی‌الکتاب‌والسنةوالأدب، قم، مرکزالغدیرللدراسات‌الإسلامیة، 1416ق.
بخارى، محمد، صحیح‌البخاری، قاهره، وزارةالاوقاف، 1410ق.
دارمى، عبدالله، مسندالدارمی، محقق: حسین‌سلیم دارانى، ریاض، دارالمغنی، 1421ق.
دلبری، سیدعلی؛ امامی، محمد؛ عارفی، محمداسحاق، «اعتبارسنجی خبر واحد در روایات اعتقادی»، مطالعات فهم حدیث، 1398ش، شماره دوم، صص9-29.
رحمان‌ستایش، محمدکاظم؛ شریفی اصفهانی، مهین؛ نفیسی، شادی؛ ذوالقدرنیا، سمیه، «آسیب‌شناسی نقدهای تاریخی علامه شوشتری در حوزه روایات تفسیری»، مطالعات فهم حدیث، 1399ش، شماره دوم، صص9-29.
رضازاده عسگری، زهرا، «نقش غلات در تخریب چهره شیعه»، فصل‌نامه پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، 1389ش، شماره1، صص155ـ180.
زبیدی، مرتضی، تاج‌العروس، محقق: على شیرى، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
زرقانی، محمدعبدالعظیم، مناهل‌العرفان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
سیوطی، عبدالرحمن، الإتقان، محقق: زمرلی، فواز احمد، بیروت، دارالکتاب‌العربی، 1421ق.
_______________، اللآلى المصنوعة فی الأحادیث الموضوعة، تحقیق: ابن‌عویضة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1417ق.
شبیری زنجانی، سیدموسی، جرعه‌ای از دریا، قم، انتشارات کتاب‌شناسی شیعه، بی‌تا.
صدوق، محمد، من لا یحضره الفقیه، محقق: على‌اکبر غفارى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
صفری فروشانی، نعمت‌الله، «حسین بن حمدان خصیبی و کتاب الهدایة‌الکبری»، پژوهش‌نامه حکمت و فلسفه اسلامی، ۱۳۸۴ش، شماره ۱۶، صص15ـ46.
غروی نائینی، نهله، نقدوبررسی احادیث موضوعه، تهران، نبأ، 1398ش.
فائز، قاسم، آشنایی با حدیث شیعه، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1395ش.
فراهیدى، خلیل، کتاب‌العین، قم، هجرت، بی‌تا.
فیروزآبادی،محمدبن یعقوب، القاموس‌المحیط، بیروت، دارالکتب‌العلمیة، 1415ق.
کلینى، محمدبن‌یعقوب، الکافی، قم، دار الحدیث، 1429ق.
مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دارإحیاءالتراث‌العربی، 1403ق.
مسعودی، عبدالهادی، وضع و نقد حدیث، تهران، سمت و دانشگاه قرآن و حدیث، 1394ش.
مهریزی، مهدی؛ حسینی، سید محمدرضا، «موضوعات‌نگاری در شیعه؛ توصیف و تحلیل»، علوم حدیث، 1392ش، شماره سوم، صص110ـ 132.
میلانی، سیدعلی، احادیث واژگونه (بررسی‌ونقد احادیث واژگونه در مناقب صحابه)، قم، مرکز حقایق اسلامی، بی‌تا.
واحدى، محمدتقى و همکاران، الغدیر (ترجمه، ویرایش قدیم)، تهران، کتابخانه بزرگ اسلامى، 1368ش.
)