نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناسی ارشد دانشگاه شهیدمدنی آذربایجان.
2 دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهیدمدنی آذربایجان.
چکیده
کتاب اصول کافی، یک باب تحت عنوان «أَنَّ الْإِیمَانَ لَا یَضُرُّ مَعَهُ سَیِّئَةٌ وَ الْکُفْرَ لَا یَنْفَعُ مَعَهُ حَسَنَة» در بر دارد که مشتمل بر شش روایت است. چنان‌که از عنوان این باب بر می‌آید، موضوع آن، بر این مطلب دلالت دارد که ایمان، مانع ضرر رساندن اعمال زشت، و کفر، مانع سود رساندن (قبول شدن) اعمال نیک انسان است. با وجود تأیید شدن جمله‌ی دوّم توسّط آیاتی از قرآن، امّا جمله‌ی اوّل، با آیاتی از قرآن در تعارض است. همین تعارض، نگارندگان این سطور را بر آن داشت تا با ترتیب دادن پژوهشی، به بررسی روایات این باب در دو سطح سندی و مفهومی، همّت گماشته و گامی در جهت رفع این تعارض بردارند. بر اساس یافته‌های پژوهش حاضر، تنها دو روایت از شش روایت موجود در این باب، با عنوان آن، ارتباط مستقیم دارند که یکی از آن‌ها موثّق و دیگری ضعیف است. از سوی دیگر، ظاهر این روایات، با قرآن، سنّت و عقل، در تعارض بوده و اعتقاد به صحّت مفاهیم آن‌ها، می‌تواند جامعه‌ی مؤمنین را به سوی فساد و تجرّی سوق دهد و از این جهت، با ادلّه‌ی متعارض، قابل جمع نیست. تفکّر «لا یضرّ مع الأیمان سیّئة»، ریشه در عقاید گروهی به نام مرجئه دارد که بارها مورد مذمّت و لعن پیامبر (ص) و اهل‌بیت(ع) قرار گرفته است. این احتمال نیز وجود دارد که پیروان این فرقه، برای اعتبار بخشیدن به کلام خود، این سخن را به ائمّه نسبت داده باشند.
کلیدواژه‌ها
آمدی، سیف‌الدین، ابکار الأفکار فی اصول الدّین، تحقیق: محمدمهدی احمد، قاهره، دارالکتب، 1423ق.
ابن‌حنبل، محمدبن‌احمد، مسند الإمام أحمدبن‌حنبل، بیروت، مؤسّسة الرّسالة، 1416ق.
ابن‌شعبه حرانی، حسن‌بن‌علی، تحف العقول، تحقیق: علی‌اکبر غفّاری، قم، جامعه‌ی مدرسین، 1404ق.
ابن‌شهرآشوب، محمدبن‌علی، معالم العلماء فی فهرست کتب الشیعة و أسماء المصنفین منهم، نجف، مطبعة الحیدریة، 1380ق.
ابن‌ماجه، محمدبن‌یزید، سنن، تحقیق بشّار عواد معروف، بیروت، دارالجیل، 1418ق.
اردکانی، محمدعلی، تحفة الأولیاء (ترجمه‌ی اصول کافی)، تحقیق: عبدالهادی مسعودی و همکاران، قم، دارالحدیث، 1388ش.
بخاری، محمدبن‌اسماعیل، صحیح البخاری، قاهره، وزارة الأوقاف، 1410ق.
برقی، احمدبن‌محمد بن‌خالد، رجال برقی، تهران، دانشگاه تهران، 1383ش.
_________________، المحاسن، تحقیق: جلال‌الدّین محدّث، قم، دارالکتب الإسلامیّة، 1371ش.
بغدادی، عبدالقاهر، الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة، بیروت، دار الآفاق الجدیدة، 1977م.
پاکزاد، عبدالعلی؛ رستمی، محمدحسن؛جلالی، مهدی، «ایمان و ارتکاب گناه»، مطالعات فهم حدیث، 1398ش، سال ششم، شماره‌ی اوّل، صص 35-54.
جعفری، عبدالسلام کاظم، هدایة الطالب إلى مصادر کتاب المکاسب، قم، مرکز فقه الأئمّة الأطهار (ع)، 1428ق.
جمعی از نویسندگان، موسوعة مؤلفی الإمامیة، قم، مجمع الفکر الإسلامیة، 1428ق.
جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، تفسیر قرآن کریم، قم، اسراء، 1393ش.
حسینی خامنه‌ای، سیدعلی، سخنرانی در دیدار مسئولان نظام، تهران، حسینه‌ی امام‌خمینی (ره)، به نقل از Khamenei.ir، 1395ش/3/25.
حلی، ابن‌داوود، رجال ابن‌داوود، تهران، دانشگاه تهران، 1383ش.
حلی، حسن‌بن‌یوسف، خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، قم، دارالذخائر، 1411ق.
خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، نجف، مؤسسة الخویی الإسلامیة، 1413ق.
دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، مسند الدّارمی، تحقیق: دارانی، حسین سلیم، ریاض، دارالمغنی، 1421ق.
رازی، فخرالدین، اعتقادات فرق المسلمین والمشرکین، تحقیق: محمد زینهم، قاهره، مکتبة مدبولی، 1413ق.
سیدرضی، محمدبن‌حسین، نهج‌البلاغه، ترجمه‌ی حسین انصاریان، تهران، پیام آزادی، 1386ش.
شهسوار، رستم، «بررسی رابطه متقابل ایمان و عمل»، فصلنامه رشد آموزش قرآن، 1382ش، ش4، صص10-19.
شهرستانی، عبدالکریم، الملل و النحل، بیروت، دارالمعرفة، 1404ق.
صدوق، محمدبن‌علی، الخصال، تحقیق علی‌اکبر غفّاری، قم، جماعة المدرّسین بحوزة العلمیة، 1416ق.
____________، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، تحقیق: محمدمهدی خرسان، قم، شریف رضی، 1364ش.
طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، تهران، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، 1363ش.
طوسی، محمدبن‌حسن، التهذیب، تحقیق حسن خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1365ش.
_____________، الفهرست للطوسی، نجف، مکتبة المرتضویة، بی‌تا.
______________، رجال طوسی، نجف، مکتبة الحیدریة، 1381ق.
______________، امالی طوسی، تحقیق مؤسّسة البعثة، قم، دار الثّقافة، 1414ق.
عیاشی، محمدبن‌مسعود، التفسیر، تحقیق: هاشم رسولی محلّاتی، تهران، المطبعة العلمیة، 1380ق.
فجری، محمدمهدی، «گناه و برخی از آثار آن» (1)، فصلنامه مبلّغان، 1387ش، ش112، صص 50-62.
_____________، «گناه و برخی از آثار آن» (2)، فصلنامه مبلّغان، 1388ش، ش113، صص 43-50.
قشیری نیشابوری، مسلم‌بن‌حجّاج، صحیح مسلم، تصحیح: محمدفؤاد عبدالباقی، قاهره، دارالحدیث، 1412ق.
قمی، عباس، الکنی و الألقاب، تهران، مکتبة الصّدر، 1368ش.
کریمی، طیبه، «تجلی ایمان در اعضا و جوارح انسان در احادیث پیامبر (ص)»، فصلنامه حدیث و اندیشه، 1396ش، ش24، صص65-85.
کشی، محمدبن‌عمر، رجال کشی، مشهد، دانشگاه مشهد، 1348ش.
کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و همکاران، تهران، دارالکتب الإسلامیّة، 1407ق.
مازندرانی، محمدصالح، شرح الکافی: الأصول و الروضة، تحقیق: ابوالحسن شعرانی، تهران، مکتبة الإسلامیة، 1382ق.
مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل‌الرّسول، تحقیق هاشم محلّاتی، تهران، دارالکتب الإسلامیّة، 1404ق.
مصطفوی، سیدجواد، ترجمه و شرح اصول کافی، قم، موسسه انتشاراتی نور، بی‌تا.
مفتاح، احمدرضا، «رابطه ایمان و عمل در شیعه»، فصلنامه هفت‌آسمان، 1388ش، ش11، صص97-118.
مهربخش، فرشته، «واکاوی آثار عمل در تثبیت ایمان از منظر امام علی (ع)»، فصلنامه کتاب و سنّت، 1393ش، ش5، صص 29-50.
نجاشی، احمدبن‌علی، رجال نجاشی، قم، جامعه‌ی مدرسین، 1407ق.
نقی‌زاده، محمدحسین؛ صمد عبداللهی عابد، «بررسی ماهیت و عاقبت اخروی مستضعفان دینی با تکیه بر آیات و روایات»، الاهیات قرآنی، 1399ش، دوره‌ی هشتم، شماره‌ی 14، صص 85-99.
ورّام بن أبی‌فرّاس، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر المعروف بجموعة ورّام، قم، مکتبة فقیه، 1410ق.
هلالی، سلیم‌بن‌قیس، کتاب سلیم بن قیس هلالی، تحقیق: محمدباقر انصاری زنجانی خوئینی، قم، الهادی، 1404ق.
)