نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار علوم قرآن و حدیث، پردیس فارابی دانشگاه تهران.
2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، پردیس فارابی دانشگاه تهران.
3 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، پردیس فارابی دانشگاه تهران.
چکیده
حسن بن زین‌الدین عاملی از عالمان برجسته شیعه در قرن دهم و یازدهم هجری در منطقه جبل عامل است که با رویکرد سندمحور نسبت به احادیث، به پالایش روایات مهم‌ترین منابع روایی شیعه روی آورد و با ارائه آراء رجالی، فقه‌‌الحدیثی و نقدالحدیثی خود در کتب گوناگون، نسبت به عالمان پیشین، گامی فراتر در ارتقاء دانش حدیثی شیعه برداشت. از این‌رو، جایگاه علمی و رویکرد نقادانه شیخ حسن نسبت به روایات، شناخت اندیشه‌های نقدالحدیثی او را حائز اهمیت می‌نماید. پژوهش حاضر، به منظور شناخت نحوه تعامل صاحب معالم با آسیب‌های ناظر به گسست اسناد روایات، در محدوده دو کتاب منتقی‌الجمان و معالم‌الدین با روش مطالعه کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی ـ تحلیلی گردآمده است. در پی بررسی آراء عالمان متقدم همچون علامه حلی، شهیدثانی و مقدس اردبیلی، توجه اندک ایشان نسبت به این نوع آسیب‌های سندی مشاهده می‌شود و در مقابل، روشمندی و توجه بیشتر و دقیق‌تر شیخ حسن برای تشخیص و اصلاح این آسیب‌ها از رهگذر مراجعه به کتب رجالی و فهرست‌ها، شناخت طبقات راویان، بهره‌گیری از اسناد مشابه و مشهور و نقل متناظر روایات در سایر کتب روایی نمایانست. هرچند، پژوهش‌های صاحب معالم نیز گاه در پی عدم جامع‌نگری و تتبع ناقص، به ارائه تحلیلی نادرست و قضاوت زودهنگام انجامیده است.
کلیدواژه‌ها
ابن‌‌شهیدثانی، حسن‌بن‌زین‌الدین، معالم‌الدین وملاذ المجتهدین (قسم الفقه)، محقق: سیدمنذر حکیم، قم، مؤسسة الفقه للطباعة و النشر، 1418ق.
_______________________، منتقی‌الجمان فی الأحادیث الصحاح‌والحسان، مصحح: علی‌اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1362ش.
اردبیلی، احمدبنمحمد، مجمع‌الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان، محقق: مجتبی عراقی، علی‌پناه اشتهاردی و حسین یزدی اصفهانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
امین عاملی، محسن، أعیان‌الشیعة، محقق: حسن امین، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1403ق.
برقی، احمدبنمحمد، المحاسن، قم، دارالکتب الإسلامیة، 1371ق.
بروجردی، سید حسین، تنقیح أسانیدالتهذیب، تصحیح: مهدی تبریزی، قم، سیدالشهداء (ع)، 1411ق.
بهبودی، محمدباقر، علل‌الحدیث، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
حلی، حسن‌بن‌یوسف، مختلف‌الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامى، دوم، 1413ق.
______________، منتهی‌المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، 1412ق.
دریاب‌نجفی، محمود، أسانید کتاب الکافی، قم، موسسه آیت الله العظمی بروجردی، 1385ش.
سبحانی، جعفر، أصول‌الحدیث وأحکامه فی علم‌الدرایة، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
سیستانی، سیدمحمدرضا، قبسات من علم‌الرجال، بیروت، دارالمؤرّخ العربی، 1437ق.
شهیدثانی، زین‌الدین‌بن‌علی، الرعایة فی علم‌الدرایة، محقق: عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، مکتبة آیة‌الله المرعشی، 1408ق.
_____________________، روض‌الجنان فی شرح إرشادالأذهان، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1402ق.
_____________________، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
شوشتری، محمدتقی، قاموس‌الرجال، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1410ق.
شیخ بهائی، محمدبن‌حسین، الوجیزة فی علم‌الدرایة، قم، بصیرتی، 1390ق.
صدر، سیدحسن، نهایة‌الدرایة، محقق: ماجد غرباوی، بی‌جا، المشعر، بی‌تا.
صفار، محمدبنحسن، بصائرالدرجات، محقق: محسن کوچه‌باغی، قم، مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی، دوم، 1404ق.
صدوق، محمدبن‌علی، علل‌الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، 1385ش.
______________، معانی‌الأخبار، محقق: علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
______________، من لایحضره الفقیه، محقق: علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق
طوسی، محمدبنحسن، الإستبصار، محقق: حسن موسوی خرسان، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1390ش.
_______________، تهذیب‌الأحکام، محقق: حسن موسوی خرسان، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چهارم، 1407ق.
_______________، فهرست کتب الشیعة، محقق: عبدالعزیز طباطبائی، قم، مکتبة المحقق الطباطبائی، 1420ق.
عاملی، حسین‌بن‌عبدالصمد، وصول‌الأخیار، محقق: سیدعبداللطیف کوهکمری، قم، مجمع الذخائرالإسلامیة، 1401ق.
غلامعلی، مهدی، رجال کاربردی با تکیه بر سندشناسی، قم، دارالحدیث، 1398ش.
قمی، علی‌بن‌ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، 1404ق.
کاظمی، محمدامین، هدایة‌المحدثین إلی طریقة‌المحمدین، تحقیق: سیدمهدی رجائی، قم، مکتبة آیة‌الله العظمی المرعشی، 1405ق.
کشی، محمدبن‌عمر، رجال، محقق: مهدی رجایی، قم، موسسه آل‌البیت (ع)، 1363ش.
کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق.
_______________، محقق: علی‌اکبر غفاری و محمدآخوندی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
مامقانی، عبدالله، مقباس‌الهدایة فی علم‌الدرایة، محقق: محمدرضا مامقانی، قم، دلیل ما، 1385ش.
مسعودی، عبدالهادی، آسیب‌شناسی حدیث، تهران، سمت، دوم، 1393ش.
نجاشی، احمدبن‌علی، رجال، قم، موسسة النشرالاسلامی، ششم، 1365ش.
)