نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید چمران اهواز.

2 استاد گروه علوم قرآن وحدیث دانشگاه ایلام.

3 دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید چمران اهواز.

چکیده

اسحاق‌بن‌محمد نخعی احمر (م 284ق)، محدث شیعی سده‌ی سوم هجری، جایگاه ویژه‌ای در انتقال میراث حدیثی امامیه دارد. او در شمار اصحاب امام هادی (ع) و امام عسکری (ع) و جزو شاگردان امام جـواد (ع) معرفی ‌شده است. برای او کتاب‌هایی برشمرده‌اند؛ از جمله: کتاب «مجالس هشام» و کتاب «اخبار السید» که کتاب اخیر یکی از منابع شیخ کلینی در تدوین کتاب کافی است. اسحاق‌بن‌محمد از سوی برخی از رجالیان متقدم، به وضع حدیث، کذب، فساد در مذهب و غلو متهم شده است. این امر در حالی است که او از توثیق برخی از رجال‌شناسان، به‌ویژه معاصرینی مانند ابطحی صاحب تهذیب‌‌المقال، بهبهانی و زنجانی بهره‌‌مند است. همین تشتت آراء درباره‌ی او، اهمیت شناخت دقیق‌تر شخصیت او را ضرورت می‌‌بخشد. ناتمامی قریب‌به‌اتفاق ادله‌ی توثیق او، در کنار شواهد در دسترس از فساد مذهب و تضعیف وی، قول به توثیق او را با انصراف جدی روبرو می‌کند. این پژوهش به نقل و بررسی گفتار عالمان رجالی پرداخته و کوشیده است شناخت دقیق‌تری از وی به دست دهد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها

اقبال آشتیانی، عباس، خاندان‌ نوبختی‌، تهران‌، بی‌نا، 1311ش‌.
ابطحی، محمدعلی، تهذیب‌المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ النجاشی، قم، بی‌نا، چاپ دوم، 1417ق.
ابن‌اثیر، عزالدین، اللباب فی تهذیب الانساب، بیروت، دار صادر، بی‌‌تا.
ابن‌جوزی، ابوالفرج، تلبیس ابلیس، ترجمه‌: علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران، مرکز جهـاد دانشـگاهی، چاپ سوم، 1389ش.
_______________، الموضوعات، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت، دارالفکر، 1403ق.
ابن‌حبان، محمد‌بن‌أحمد البُستی، المجروحین من المحدثین و الضعفا و المتروکین، تحقیق: محمدابراهیم زاید، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
ابــن‌حجــر عسقلانی، احمد‌بن‌محمد، لسان المیزان، بیروت، الاعلمی للمطبوعات،1390ق.
ابن‌شهر آشوب، محمد‌بن‌على، مناقب آل‌أبی‌طالب(ع)، قم، مرکز فرهنگی علامه، 1379ق.
ابن‌صلاح، عثمان بن عبدالرحمن، مقدمه ابن‌صلاح فی علوم الحدیث، بیروت، دار الکتب العربیه، 1416ق.
ابـن‌غضـائری، احمد‌بن‌حسین، الرجال، قم، دار الحدیث، 1364ش.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
اکبرنژاد، مهدی، رجال تطبیقی کنکاشی در ملاکات جرح وتعدیل، بیان مشترکات و تاریخجه رجال فریقین، تهران، هستی‌نما، 1398ش.
باقری، حمید، «الکافی و روایات احمر نخعی، تلاشی برای شناسایی منبع کلینی در نقل روایات اسحاق»، رهیافتی در علوم قرآن و حدیث، بهار وتابستان 1396ش، دوره 49، شماره 1، صص 9-28.
بهبودی، محمدباقر، معرفه الحدیث، تهران، موسسه علمی و فرهنگی، 1427ق.
جرجانی، علی‌بن‌محمد‌، التعریفات‌، بیروت، عبدالرحمان‌ عمیره‌، 1407ق.
جزائری، عبدالنبی، حاوی الأقوال، ریاض، ناصری، 1318ق.
حائری اصفهانی‌، محمدحسین، الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیة، قم، دار احیاءالعلوم الاسلامیه، 1404ق.
حائری مازندرانی، محمدبن اسماعیل، منتهی المقال فی احوال الرجال، کتابخانه مدرسه فقاهت، چاپ تصویری، بی‌تا.
حلی، حسن‌بن ‌علی‌بن ‌داود، الرجال (لابن‌داود)؛ تهران، دانشگاه تهران، 1342ش.
حلى، حسن‌بن‌یوسف، رجال العلامة الحلی، نجف، دار الذخائر، چاپ دوم، 1411ق.
______________، إیضاح الاشتباه فی أسماء الرواة، تحقیق: محمد حسون، قم، جامعه مدرسین، 1411ق.
حلى، حسن‌بن‌یوسف، مبادئ الوصول الى علم الاصول، نشر دیجیتالی، دارالضوء، کتابخانه مدرسه فقاهت، بی‌تا.
خطیب بغدادی، أبوبکر أحمد‌بن‌علی، الکفایة فی علم الروایة،تحقیق: أبوعبدالله السورقی و إبراهیم حمدی المدنی، مدینه، المکتبة العلمیة، بی‌تا.
___________________________، تاریخ بغداد او مدینه السلام، تحقیق: مصطفى عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1417ق.
خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی جا، مؤسسة الخوئی الإسلامیة، چاپ پنجم، 1413ق.
دانشنامه جهان اسلام - بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، کتابخانه مدرسه فقاهت، بی‌تا.
ذهبی، شمس الدین، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق: علی‌محمد البجاوی، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
رحمان‌ستایش‌، محمدکاظم، بازشناسى منابع اصلى رجال شیعه، قم، دارالحدیث، 1384ش.
زنجانی، شیخ موسی، الجامع فى علم الرجال، قم، ولی‌عصر، 1436ق.
ساعدى، حسین، الضعفاء من رجال الحدیث؛ قم، دار الحدیث، 1426ق.
سمعانی‌، أبوسعد سمعانی مروزی، الأنساب؛ تحقیق: عبدالرحمن‌بن‌یحیى المعلمی الیمانی و غیره، حیدرآباد: مجلس دائرة‌المعارف العثمانیة، 1382ق.
سیمائی، مهدی، مشهورات بی‌اعتبار در تاریخ و حدیث، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، 1398ش.
سیوطى، عبدالرحمن، الجامع الصغیر، بیروت، دار الفکر، 1401ق.
شهید اوّل، محمدبن‌مکی، الدروس الشرعیه فی الفقهالامامیه، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
شهیدثانی، الرعایه فی علم الدرایه، تحقیق: عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، کتابخانه آیه‌الله العظمی مرعشی نجفی، چاپ دوم، 1413ق.
شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1410ق.
شیخ بهایی، بهاءالدین محمد‌بن‌حسین، مشرق الشمسین، چاپ دیجیتالی، کتاب‌خانه مدرسه فقاهت، بی‌تا.
صفدی، صلاح‌الدین خلیل‌بن‌أیبک، الوافی بالوفیات، تحقیق: أحمد الأرناؤوط و ترکی مصطفى، بیروت، دار إحیاء التراث، 1420ق.
طه نجف، محمد، إتقان المقال فی احوال الرجال، نجف، خانه غلویه، 1340ق.
طوسـی، محمد‌بن‌حسن، تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
__________________، رجال الطوسی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ سوم، 1373ش.
__________________، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول (للطوسی)، قم، مکتبة المحقق الطباطبائی، بی‌تا.
عاملی، حسن‌بن‌زین‌الدین، معالم‌الدین و ملاذ المجتهدین، تحقیق: السید منذر الحکیم، بی‌جا، مؤسسة الفقه للطباعة والنشر، کتابخانه مدرسه فقاهت، بی‌تا.
غلامعلی، مهدی، سندشناسی، رجال کاربردی با شیوه بررسی اسناد و روایات، قم، دارالحدیث، 1395ش.
قاسمی، محمد جمال‌الدین، قواعد التحدیث من فنون مصطلح الحدیث، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
قهبائی، عنایة‌الله، مجمع الرجال، قم، اسماعیلیان‌، چاپ دوم، 1364ش‌.
کشى، محمد‌بن‌عمر، رجال الکشی - إختیار معرفة الرجال، مشهد، دانشگاه مشهد، 1409ق.
کلانترى ارسنجانى، على‌اکبر، نقش دانش رجال در تفسیر و علوم قرآنى، قم، بوستان کتاب، 1384‌ش.
کلینى، محمد‌بن‌ یعقوب‌، الکافی (ط - الإسلامیة)، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
لکنهوی، محمد عبدالحی، الرفع و التکمیل فی الجرح و التعدیل، قاهره، دار السلام، 2009م.
مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایه فی علم الدرایه، تحقیق: محمدرضا مامقانی، بیروت، آل‌البیت (ع) لاحیاء التراث، 1411ق.
مجلسى، محمدباقر‌، ‏بحار الأنوار (ط- بیروت)، تصحیح و تحقیق: جمعى از محققان‏؛ بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏،1403ق.
_______________، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق.
_______________، مهدی موعود، ترجمه ج 51؛ بحار الانوار، تهران، اسلامیه، بی‌تا.
مجلسى، محمدتقى، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه (ط - القدیمة)، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشان پور،چاپ دوم، 1406ق.
مسعودی، عبدالهادی؛ رحمان ستایش‌، کاظم، شرایط راوی، کتابخانه دیجیتال مرکز آموزش الکترونیکی دانشگاه قرآن و حدیث، بی‌تا.
مشکور، محمدجواد؛ مدیرشانه‌چی، کاظم؛ فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، آستان قدس رضوی، بی‌تا.
میرداماد، محمدباقر‌بن‌محمد، الرواشح السماویة فی شرح الأحادیث الإمامیة (میرداماد)، قم، دارالخلافة، 1311ق.
میرزای قمی، ابوالقاسم محمد‌بن‌حسن، قوانین الأصول، بی جا، دیجیتال، کتابخانه مدرسه فقاهت، بی‌تا.
نجاشی، احمد‌بن‌على، رجال النجاشی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ ششم، 1365ش.
نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1412ق.
وحید بهبهانی، محمدباقر، تعلیقة على منهج المقال، بی‌جا، کتاب‌خانه اهل‌بیت (ع)، بی‌تا.