نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران جنوب.
2 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، تهران جنوب
3 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی.
4 استادیار دانشگاه تهران.
چکیده
«اختلاف حدیث» یکی از معضلات فراروی اهل تحقیق در دانش‌های اسلامی به‌ویژه علوم حدیث است؛ زیرا به طور فراوان، عالمان شاخه‌های گوناگون معرفتی در یک موضوع، با دو یا چند حدیث مختلف، مواجه می‌گردند. این محققان ابتدا بر پایه خود حدیث، آن‌گاه با بهره‌گیری از دیگر ادله، به راه‌کارهایی برای رفع اختلاف و یافتن حدیث معتبر از میان احادیث متعارض دست‌یافته‌اند. تلاش‌های علمی دانشمندان به دلیل اهمیت مسأله اختلاف روایات، همچنان ادامه دارد. «آیت‌الله سیدعلی سیستانی»، دراین‌باره دارای آرا و آثاری است که به جهت داشتن نوآوری و کشف عرصه‌های ناشناخته، برای حل مسایل مرتبط با دانش اختلاف حدیث، بسیار راه‌گشاست. بر پایه یافته‌های علمی ایشان، اولین گام بایسته تحقیق برای حل اختلاف حدیث، شناخت اسباب آن در مراحل صدور و وصول است. همچنین بخشی از این اختلافات، غیر واقعی و مربوط به اسباب فهم نکردن دقیق احادیث، از جمله: نشناختن اسلوب کلام اهل‌بیت(ع)، مقامات مختلف ایشان و همچنین مدالیل احادیث است؛ چنان‌که شناخت شرایط مخاطب، جامعه و عرف مستفتی، بر فهم درست حدیث و رفع اختلاف میان احادیث اثر می‌گذارد. قابل ذکر است که از دیدگاه آیت‌الله سیستانی جمع شایسته میان اخبار متعارض، نه آن جمعی است که به «جمع عرفی» معروف است بلکه جمعی است مبتنی بر اسبابی همچون شناخت لحن و معاریض و اسباب کتمان که ایشان آن را «جمع استنباطی» نامیده‌اند.
کلیدواژه‌ها
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.
استرآبادی، محمدفاضل، نگاهی به کتاب الحدائق الناضره، مجله فقه اهل‌بیت، 1375ش، شماره 7، صص 220-243.
اسلامی، رضا، «مکتب اصولی شهید آیت‌الله صدر»، پژوهش حوزه، پاییز و زمستان 1385، شماره 27 و 28، سال هفتم، صص 126-185.
انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، قم، مجمع الفکری الاسلامی، 1419ق.
بحرانی، یوسف، حدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، محقق: ایروانی، محمدتقی، قم، موسسه النشرالاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، بی‌تا.
تمدن، حمیدرضا، عزیزپور، حسین، «تفکیک روایات «افتایی» و «تعلیمی»، قواعد و نمونه‌ها؛ آیت‌الله سیستانی و میرزامهدی اصفهانی (بخش نخست)»، آینه پژوهش، بهمن و اسفند 1399، شماره 6 (پیاپی186)، سال31، صص 107-135.
حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل‌الشیعه إلی تحصیل مسائل‌الشریعه، قم، موسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث، بی‌تا.
حلی، حسن‌بن‌یوسف، تذکره الفقهاء، قم، موسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث، 1414ق.
حلی، محمدبن‌احمد، مستطرفات السرائر، بی‌جا، بی‌نا، 1411ق.
خمینی، روح‌الله، توضیح المسائل، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1392ش.
دلبری‌حسینی، سیدعلی، «آسیب‌شناسی فهم روایات (تعارض؛ علل و عوامل آن)»، الهیات و حقوق، بهار 1383، شماره 11، صص 147-170.
الزغیر، لطفی بن محمد، التعارض فی الحدیث، ریاض، مکتبه العبیکان، 1428ق.
سرخسی، محمدبن‌احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، 1414ق.
سیستانی، سیدعلی، الرافد فی علم الاصول، قم، مکتب آیت‌الله سیدسیستانی، 1414ق.
____________، تعارض الأدله و اختلاف الحدیث، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
____________، اختلاف الحدیث، بی‌جا، بی‌نا، 1396ش.
شهید اول، محمدبن مکی، ذکر الشیعه فی أحکام الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت (ع) لإحیاء التراث، 1377ش.
شهیدثانی، زین‌الدین، الرعایه فی علم الدریه، قم، مکتبه آیه‌الله مرعشی، 1367ش.
صالح، صبحی، علوم الحدیث و مصطلحه عرض و دراسه، بیروت، دارالعلم للملایین، 1417ق.
صدر، سیدحسن، بحوث فی علم الأصول، قم، مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیه، بی‌تا.
__________، تأسیس الشیعه لعلوم الإسلام، عراق، شرکه النشر و الطباعه العراقیه المحدوده، بی‌تا.
صدوق، محمدبن علی، معانی الأخبار، بی‌جا، دارالمعرفه، بی‌تا.
______________، علل الشرائع، نجف، مکتبه الحیدریه، بی‌تا.
صفار قمی، محمدبن حسن، بصائرالدرجات فی فضائل آل محمد (ع)، تصحیح: کوچه باغی، محسن، تهران، منشورات الاعلمی، 1404ق.
طوسی، محمدبن‌حسن، الخلاف، بی‌جا، موسسه النشر الاسلامی، بی‌تا.
________________، اختیار معرفه الرجال المعروف برجال الکشی، محقق: رجایی، مهدی، مصحح: مصطفوی، حسن، مشهد، مرکز تحقیقات و مطالعات دانشکده الهیات و معارف اسلامی، 1348ش.
غروی نایینی، نهله، تاریخ حدیث شیعه تا قرن پنجم، قم، شیعه‌شناسی، 1386ش.
فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، العین، دار و مکتبه الهلال، بی‌تا.
فیض کاشانی، محمدمحسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام امیرالمومنین علی (ع)، 1406ق.
کشی، محمدبن‌عمر، اختیار معرفه الرجال المعروف به رجال الکشی، محقق: فاضل میبدی، محمدتقی، مصحح: میرداماد، محمدباقر، قم، موسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث، 1382ش.
کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تصحیح: غفاری، علی‌اکبر، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1367ش.
مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم‌السلام، مصحح: محمودی، محمدباقر و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
مددی موسوی، سید احمد، نگاهی به دریا، بی‌جا، موسسه کتابشناسی شیعه، 1393ش.
مددی موسوی، سید محمدکاظم، «فرضیه‌ای درباره حمل روایات بر تقیه از منظر شیخ طوسی»، کاوشی نو در فقه، 1393ش، سال 21، شماره 3، صص 93-111.
مظفر، محمدرضا، المنطق، قم، موسسه النشر الاسلامی، بی‌تا.
_________، اصول الفقه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، بی‌تا.
معارف، مجید، «اجمال و تبیین در روایات»، فصلنامه مطالعات اسلامی، پاییز و زمستان 1383ش، شماره 66 و 65، صص 223-252.
_________، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، تهران، موسسه فرهنگی و هنری ضریح، 1374ش.
مفید، محمدبن‌محمد، تصحیح اعتقادات الإمامیه، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
)