نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم.

چکیده

هرمنوتیک به عنوان جولانگاهی برای فهم و شرح متون‌‌، هستی ‌‌و معرفت دارای دو گرایش نسبی‌‌گرا و عینی‌‌گرا است‌‌. هرمنوتیک‌دانان عینی‌گرا، برخلاف نسبی‌گرایان، به امکان ارائه تفسیر عینی و دسترسی به مراد پدیدآورنده‌ی اثر معتقدند، گرچه تفسیر ارائه شده با اراده صاحب اثر زاویه‌دار باشد. آنان اصول‌‌، روش‌ها و ضوابطی را برای تفسیر متون وضع کرده‌اند تا بتوانند میزان درستی و انحراف تفاسیر و شروح متون را در بوته‌ی سنجش قرار دهند. «فی ‌ظلال ‌الصحیفه ‌السجادیه» از آثار نویسنده معاصر، ‌‌محمدجواد مغنیه‌‌، در شرح ‌‌صحیفه ‌سجادیه‌‌ ‌است که با رویکردهای خاص مؤلف به نگارش درآمده ‌است‌‌. این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی و با ‌استفاده از منابع کتابخانه‌ای تلاش کرده ‌است تا روش و اصول فقه‌الحدیثی مغنیه در این کتاب را با اصول و ضوابط ارائه شده از سوی بتی و هرش، دو صاحب‌نظر در حوزه هرمنوتیک عینی‌گرا واکاوی نماید‌‌. یافته‌های این مقاله نشان‌گر آن هست که مغنیه در شرح مزجی و گزینشی خود با رویکردی لغوی‌‌، فلسفی و اجتماعی اطلاعات درخوری در زمینه روشن‌سازی رابطه قرآن و ادعیه صحیفه و رابطه ادعیه صحیفه با مشکلات کنونی جوامع بشری ارائه نموده و در جهت تقریب مذاهب کوشیده ‌است‌‌. او اصول سازگاری معنا‌‌، فعلیت فهم و هماهنگ‌سازی بتی را به خوبی اجرا کرده‌ ‌است اما در رعایت اصل‌ ‌استقلال، کاستی‌هایی دیده می‌شود‌‌. همچنین شرح او در سنجش با ضوابط مشروعیت‌‌، مطابقت‌‌، تناسب از جهت جنس و سازگاری هرش به موفقیت درخوری دست یافته‌ ‌است‌‌.

کلیدواژه‌ها

آخوند خراسانی‌‌، محمدکاظم‌‌، کفایه الاصول‌‌، قم، موسسه آل ‌البیت‌‌، 1426ق‌‌.
آیت‌‌اللهی، حمیدرضا، «بررسی دیدگاه‌های هرمنوتیکی در ساحت‌های مختلف فهم»، پژوهشنامه فرهنگستان هنر، 1387ش، شماره 11، صص44-57.
ابن ‌ابی‌زینب‌‌، محمد بن ‌ابراهیم‌‌، الغیبه‌‌، تهران، صدو‌ق‌‌، ‌1397ش‌‌.
ابن ‌اثیر‌‌، مبارک بن ‌محمد‌‌، النهایه فی غریب الحدیث ‌و ‌الاثر‌‌،قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‌‌، 1367ش‌‌.
احسانی‌فر‌‌، محمد‌‌، اسباب اختلاف ‌الحدیث‌‌،قم، دار الحدیث‌‌، 1385ش‌‌.
بلایشر، پوزف، گزیده هرمنوتیک معاصر، ترجمه: سعید جهانگیری، تهران، پرسش، 1380ش.
بلخر، ژوزف، آشنایی با مبانی هرمنوتیکی امیلیو بتی، ترجمه: محمدحسین مختاری، قم، عروه الوثقی، 1393ش.
بهرامی، «هرمنوتیک هرش و دانش تفسیر»، پژوهشهای قرآنی، 1379ش، شماره 21و22، صص130-177.
پالمر‌‌، ریچارد‌‌، علم هرمنوتیک‌‌، ترجمه: محمد حنایی‌‌، تهران، هرمس‌‌، 1390ش‌‌.
پهلوان‌‌، منصور‌‌،«اسناد و مشایخ راویان ‌‌صحیفه ‌سجادیه»‌‌، علوم حدیث‌‌، 1378ش، شماره 12‌‌،  صص113-172‌‌.
پیروزفر‌‌، سهیلا‌‌، «سیری در زندگی و مبانی تفسیری مغنیه»‌‌، بینات‌‌،1387ش، شماره 3‌‌،  صص‌‌112-136.
تورانی‌‌، اعلا‌‌‌؛ سلطان احمدی‌‌، منیره‌‌، «تحلیلی بر رابطه هرمنوتیک روشی و فلسفی با تأویل و تفسیر قرآن کریم»‌‌، آینه معرفت‌‌، 1389‌ش‌‌، ‌شماره 23‌‌، صص 115-136‌‌.
جمعی از نویسندگان، دائره المعارف طهور، تهران، موسسه فرهنگی تحقیقاتی طهور، 1395ش.
جوادی‌آملی‌‌، عبدالله‌‌، تسنیم‌‌، قم، نشر اسراء‌‌، 1388ش‌‌.
خسروپناه، عبدالحسین، «نقدی بر هرمنوتیک فلسفی»، رواق اندیشه، 1380ش، شماره6، صص17-30.
درخشه، جلال؛ نصرت‌پناه، محمد صادق، «کاربرد روش تحلیل هرمنوتیک در مطالعات اسلامی»، جستارهای سیاسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1393ش، سال پنجم، شماره سوم، صص 39-62.
رامبرگ، بیورن؛ گسدال، کریستین، هرمنوتیک، ترجمه: مهدی محمدی، تهران، ققنوس، 1393ش.
رفعت‌‌، محسن‌‌، «روش‌شناسی شرح فی ظلال نهج البلاغه»‌‌، علوم حدیث‌‌، 1389ش، شماره55‌‌،  صص130-131‌‌.
روحانی‌‌، حسین‌‌‌؛ آقاحسینی‌‌، علیرضا‌‌‌؛ امام جمعه‌زاده‌‌، سیدجواد‌‌، «آسیب‌شناسی مبانی دین‌پژوهی ازمنظر رهیافت هرمنوتیکی»‌‌، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی‌‌، 1392‌ش‌‌، ‌سال هفدهم‌‌، شماره 1‌‌، صص 155-174‌‌.
ریخته‌گران‌‌، محمدرضا‌‌، منطق و مبحث علم هرمنوتیک‌‌‌؛ اصول مبانی تفسیر‌‌، تهران، گنگره‌‌، 1378ش‌‌.
زیدی‌‌، سیدمحمدمهدی‌‌، «منابع علم امام از منظر اندیشمندان کلامی قم»‌‌، امامتپژوهی‌‌، 1395‌ش‌‌، ‌شماره 20‌‌، صص 63-84‌‌.
زیمرمن‌‌، ینس‌‌، هرمنوتیک‌‌‌؛ درآمدی بسیار کوتاه‌‌‌، ترجمه: ابراهیم فتوت‌‌، تهران، کتاب کوله‌پشتی‌‌، 1397ش‌‌.
سعیدی‌روشن، محمدباقر، تحلیل زبان قرآن و روششناسی فهم آن، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، 1383ش.
سیدرضی‌‌، محمد بن ‌حسین‌‌، نهج ‌البلاغه‌‌، قم، هجرت‌‌، 1414ق‌‌.
صدر‌‌، محمدباقر‌‌، بحوث فی علم ‌الاصول‌‌، بیروت: الدارالاسلامیه‌‌، 1417ق‌‌.
طباطبایی‌‌، محمدکاظم‌‌، درآمدی بر فهم احادیث مشکل‌‌، قم: دارالحدیث‌‌، 1396ش (1)‌‌.
______________، منطق فهم حدیث‌‌، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)‌‌، 1390ش‌‌.
طبرسی‌‌، فضل بن ‌حسن‌‌،مشکاه الانوار فی غرر الاخبار‌‌، نجف، حیدریه‌‌، 1385ش‌‌.
عتر‌‌، نورالدین‌‌، منهج ‌النقد فی علوم ‌الحدیث‌‌،دمشق: دار الفکر‌‌، 1406ق‌‌.
عراقی‌‌، ضیاءالدین‌‌، منهاج ‌الاصول‌‌،بیروت، دار البلاغه‌‌، 1411ق‌‌.
علومی، اسما، «معرفی و نقدی بر روش تحقیق هرمنوتیک»، کتاب ماه، 1388ش، شماره22، صص95-99.
علوی‌مهر، حسین، روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، قم، اسوه، 1381ش.
غلامعلی‌‌، احمد‌‌، «اعتبارسنجی ‌‌الصحیفه السجادیه»‌‌، علوم حدیث‌‌،1392ش، صص32-58‌‌.
فرضی‌پوریان‌‌، محمد‌‌، «شأنی یا فعلی بودن علم امام معصوم»‌‌، کلام اسلامی‌‌، 1398‌ش‌‌، ‌شماره 109‌‌، صص 77-91‌‌.
فقهی‌زاده‌‌، عبدالهادی‌‌، علامه مجلسی و فهم حدیث‌‌، قم، بوستان کتاب‌‌، 1393ش‌‌.
کلینی‌‌، محمد بن ‌یعقوب‌‌،الکافی‌‌، تهران، دارالکتب ‌الاسلامیه‌‌، 1407ق‌‌.
گودرزی، محمد، «اعتبار در تفسیر»، فصلنامه نقد کتاب (قرآن و حدیث)، 1395ش، شماره7، صص143-159.
لارنس کندی، اشمیت، جنبش‌های فکری دوران جدید هرمنوتیک، مترجم: علیرضا حسن‌پور، تهران، نقش و نگار، 1395ش.
مجتهد شبستری‌‌، محمد‌‌، نقدی بر قرائت رسمی از دین‌‌، تهران، طرح نو‌‌، 1379ش‌‌.
محمدی‌مظفر‌‌، محمدحسن‌‌، ظاهرگرایی در فهم قرآن‌‌،قم، دانشگاه ادیان‌‌، 1392ش‌‌.
محمدی‌‌، ابوالحسن‌‌، مبانی ‌استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه‌‌، تهران، دانشگاه تهران‌‌، 1370ش‌‌.
مختاری‌‌، محمدحسین‌‌، حلقه متن و هرمنوتیک‌‌،قم: نشر مرتضی‌‌، 1391ش‌‌.
مدنی‌‌، امیرحسین‌‌، «بررسی چیستی هرمنوتیک»‌‌، پژوهش‌نامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی و مطالعات فرهنگی‌‌، 1391‌ش‌‌، ‌سال 12، شماره اول‌‌، صص 85-96‌‌.
مسعودی، جهانگیر، «هرمنوتیک به مثابه روش تحقیق در علوم دینی»، پژوهش‌های فلسفی کلامی، 1386ش، شماره3و4، صص25-58.
مسعودی‌‌، عبدالهادی‌‌، «تلاش‌های مجلسی اول در فهم متن»‌‌، علوم حدیث‌‌، شماره 34‌‌، 1383ش‌‌.
______________، درسنامه فهم حدیث‌‌،قم، زائر‌‌، 1389ش‌‌.
مظفر‌‌،محمدرضا‌‌، اصول ‌الفقه‌‌،قم، موسسه نشر اسلامی‌‌، 1430ق‌‌.
مغنیه‌‌، محمدجواد‌‌، التجارب‌‌، بیروت، دار الجواد‌‌، 1400ق‌‌.
___________، علم اصول ‌الفقه فی ثوبه ‌الجدید‌‌،بیروت، دارالعلم‌‌، چاپ دوم‌‌، 1408ق‌‌.
___________، فی ‌ظلال ‌‌الصحیفه السجادیه‌‌، تحقیق: سامی غریری‌‌، قم، دار الکتاب الاسلامی‌‌، 1428ق‌‌.
موسوی، سیدمحمد، «درآمدی بر هرمنوتیک و انواع آن»، نشریه پیک نور، 1386ش، شماره5، صص49-55.
مهدوی‌مهر‌‌، زهرا‌‌‌؛ رضایی‌هفتادر‌‌، غلامعباس‌‌، «روش‌شناسی ابن‌میثم بحرانی در شرح واژگان نهج البلاغه»‌‌،پژوهشنامه نهج البلاغه‌‌،1395ش، صص‌‌55-74.
نایینی‌‌، محمدعلی‌‌، فوائد الاصول‌‌، قم، موسسه‌النشر الاسلامی‌‌، 1414ق‌‌.  
نوروزى‌طلب، علیرضا، «پرسش از چیستى هرمنوتیک، تحلیــل و بررســى مســائل آن»، باغ نظر، 1386ش، شــماره7، صص61-92.
نیوتن، ک.ام، «هرمنتیک»، ترجمه: یوسف اباذری، نشریه ارغنون، 1373ش، صص183-202.
نیچه‌‌‌؛ هیدگر و دیگران‌‌، هرمنوتیک مدرن‌‌‌؛ گزینه‌ی جستارها‌‌، ترجمه: بابک احمدی‌‌، تهران، مرکز‌‌، چاپ سیزدهم‌‌، 1398ش‌‌.
هرش، اریک دونالد، اعتبار در تفسیر، ترجمه: محمدحسین مختاری، تهران، حکمت، 1395ش.
واعظی‌‌، احمد‌‌، درآمدی بر هرمنوتیک‌‌، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌‌، چاپ هشتم‌‌، 1398ش‌‌.
Eric Hirsch, Validiry in Interpretation, J R yale university press, 1967.