نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا (س).

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا (س).

3 کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا (س)

چکیده

در میان آثار ارزشمند باقی‌مانده از امام صادق (ع) نامه‌ا‌ی سرگشاده خطاب به اصحاب در تمامی عصرها وجود دارد که حضرت اهمیت ویژه‌ای برای آن قائل بوده است. چنان‌که طبق متن روایت به اصحاب دستور داده آن را به یکدیگر درس دهند و بدان عمل کنند. در پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل محتوا به این نامه پرداخته ‌شده است. این روش، شیوه‌ای نظام‌مند است که محقق را به‌سوی استنباط و دستیابی به الگوهای کاربردی هدایت می‌کند. در این پژوهش، مقوله‌ی «شناخت اهل باطل» در نامه‌ی مذکور بر اساس تحلیل محتوای مضمونی به‌صورت کمّی و کیفی، مورد واکاوی قرار گرفته است. بر اساس نتایج تحلیل کمّی، مقوله شناخت اهل باطل از پربسامدترین مقولات این نامه است؛ این مطلب حاکی از تأکید امام به اصحاب بر ضرورت شناخت این گروه می‌باشد. نتایج تحلیل کیفی نیز مشخص می‌کند ویژگی‌های اهل باطل از ابعاد اعتقادی و اخلاقی و مخالفت ایشان با احکام الهی در این نامه تبیین شده است. بیان اسباب انحراف اهل باطل، اهداف ایشان و شیوه آن‌ها برای دسترسی به این اهداف از موضوعات دیگری است که در این نامه مورد توجه قرار گرفته است. همچنین ماجرای سقیفه بنی‌ساعده به‌عنوان مصداقی برای انحراف از مسیر حق معرفی ‌شده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن مجید. ترجمه فولادوند، محمدمهدی. قم، دارالقرآن‌الکریم (دفتر مطالعات تاریخ معارف اسلامی)، 1373ش.
ابن‌شعبه حرانى، حسن بن على، تحفالعقول، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، 1404ق‏‏.
ابن‌غضائری، احمد بن حسین، رجال ابنالغضائری، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1364ق.
ابن‌قاریاغدى، محمدحسین، البضاعة المزجاة، قم، دارالحدیث‏، 1429ق.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق‏.
امینی، محمد، درسنامه فقه الحدیث (کتاب فضل العلم، کتاب الحجه، کتاب العشرة)، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1393ش.
باردن، لورنس، تحلیل محتوا، ترجمه: ملیحه آشتیانی و محمد یمنی دوزی سرخابی، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1374ش.
برقى، احمد بن محمد، المحاسن، محقق/ مصحح: جلال‌الدین محدث‏، قم، دارالکتب‌الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.
بروجردى، آقاحسین، جامع أحادیث الشیعة، تهران، فرهنگ سبز، 1386‏ش.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائلالشیعة، قم، مؤسسة آل‌البیت (ع)، 1409ق.
_____________، الفصول المهمة فی أصول الأئمة (تکملةالوسائل)، قم، موسسه معارف اسلامى امام رضا (ع)، 1418ق.
حلی، حسن بن یوسف، رجالالعلامهالحلی، قم، دارالذخائر، 1411ق.
طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن (تفسیر المیزان)، تهران، دارالکتب‌الاسلامیه، چاپ سوم، 1397ق.
طبرسی، علی بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، داراحیاءالتراث‌العربی، 1379ق.
طوسی، محمد بن حسن، رجال الشیخالطوسی، نجف، حیدریه، 1381ق.
___________، الفهرست، نجف، المکتبه‌المرتضویه، بی‌تا.
عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیرالعیّاشی‏، محقق/ مصحح: سیدهاشم‏ رسولى محلاتى، تهران، المطبعةالعلمیة، 1380ق‏.
فیضی، کامران و مهسا پیشدار، تحلیل محتوای کاربردی، تهران، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی، 1394ش.
فیض کاشانى، محمدمحسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام أمیرالمؤمنین على (ع)، 1406ق.
قاسمی، جمال‌الدین، قواعدالتحدیث من فنون مصطلحالحدیث، محقق: محمد بهجه بیطار، بیروت، دارالنفایس، 1427ق.
قمى، عباس، سفینةالبحار، قم، اسوه، 1414ق.
کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی، مشهد، دانشگاه مشهد، 1348ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث‏، 1429ق.
گلستانه، سید علاءالدین محمد، منهجالیقین، قم، دارالحدیث، 1429ق.
مازندرانى، محمدصالح بن احمد، شرح الکافی: الأصول و الروضة، تهران، المکتبةالإسلامیة، 1382ق.
مجلسى، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آلالرسول، محقق/ مصحح: سیدهاشم رسولى محلاتى، تهران، دار الکتب‌الاسلامیة، چاپ دوم، 1404ق.
مطهری، مرتضی، مجموعه آثار 18 ( سیری در سیره ائمه اطهار، داستان راستان)، تهران، صدرا، 1378ش.
_________، مجموعه آثار13 (جلد نهم از بخش فلسفه؛ مقالات فلسفی، مسئله شناخت، نقدی بر مارکسیسم)، تهران، صدرا، 1376ش.
مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، قم، محبین، 1384ش.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارلکتب‌الاسلامیه، 1353ش.
موسوی خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجالالحدیث، قم، مرکز نشر آثار شیعه، 1369ش.
نجاشی، احمد بن علی، رجالالنجاشی، قم، جامعه مدرسین، 1407ق.
نورى، حسین بن محمدتقی، مستدرکالوسائل و مستنبطالمسائل، قم، مؤسسة آل‌البیت (ع)، 1408ق‏.