نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم دانشکده علوم قرآنی بجنورد.

2 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی بجنورد.

چکیده

کاربست روش فقه‌الحدیثی و رجال‌پژوهی در تحلیل گزاره‌های روایی و تاریخی مربوط به حکم رجم، حکایت از نقش پررنگ ابن شهاب زهری در شهرت، توسعه و تثبیت این حکم دارد. از آن‌جا که ثبت نظام‌مند حدیث و وقایع سده نخست هجری هم‌زمان با فرمان عمربن‌عبدالعزیز صورت گرفت و نام زهری در میان اولین مدوّنان رسمی حدیث به چشم می‌خورد، وی نخستین کسی است که می‌توانسته با گزینش اخبار و انتقال مفاهیم کلیدی به نسل بعد از خود نقش بی‌بدیلی در شکل‌دهی فرهنگی جامعه اسلامی ایفا کند. این پژوهش بر پایه تحلیل فقه‌الحدیثی و به کارگیری روش تحلیل إسناد-متن که در مطالعات حدیث‌پژوهی معاصر توفیقات خوبی به دست آورده، به تحلیل دستاورد حدیثی ابن‌شهاب زهری با تعیین حلقه مشترک پرداخته و به این نتیجه رسیده است که وی، از یک سو زمینه اشتهار روایتی موسوم به «آیه رجم» را فراهم نمود و از دیگر سو با نقل گسترده گزارشاتی از انجام رجم در سیره نبوی، کمک شایانی به تثبیت مجازات رجم در سنّت اسلامی کرد.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم، ترجمه: محمدمهدی فولادوند، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ سوم، 1418ق.
ابن ابی‌عاصم، ابوبکر احمد بن عمرو، الآحاد و المثانی، تحقیق: باسم فیصل، ریاض، دارالرایه، 1411ق.
ابن ابی‌شیبه، أبوبکر عبدالله بن محمد، المصنَّف فی الأحادیث والآثار، تحقیق: کمال یوسف الحوت، ریاض، مکتبة الرشد، 1409ق.
ابن جزری، محمد بن محمد، غایة النهایة فی طبقات القراء، قاهره، مکتبه ابن تیمیه، 1351ق.
ابن‌حبّان بستی، محمد بن حبّان، صحیح ابن حبان، تحقیق: شعیب ارنؤوط، بیروت، مؤسسه الرساله، چاپ دوم، 1414ق.
ابن‌حجر عسقلانی، ابوالفضل احمد بن علی، تهذیب التهذیب، بیروت، دارالفکر، 1404ق.
ابن‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق: احسان عباس، بیروت، دار صادر، 1968م.
ابن عبدالبرّ، یوسف بن عبدالله نمری قرطبی، جامع بیان العلم وفضله، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ دمشق، تحقیق: عمرو بن غرامه عمروی، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
ابن‌ماجه قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، تحقیق: محمدفؤاد عبدالباقی، مصر، دار إحیاء الکتب العربیة، بی‌تا.
ابن‌هشام، عبدالملک بن هشام، السیره النبویه (سیره ابن هشام)، تحقیق: مصطفی سقا و همکاران، مصر، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفى البابی الحلبی وأولاده، چاپ دوم، 1375ق.
ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابیداود، تحقیق: شعیب ارنؤوط و محمد کامل قره بللی، بی‌جا، دارالرساله العالمیه، 1430ق.
ابونعیم اصفهانی، احمدبن‌عبدالله، تاریخ اصفهان، تحقیق: حسن سید کسروی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1410ق.
ابویعلی قزوینی، خلیل بن عبدالله، الارشاد فی معرفه علماء الحدیث، تحقیق: محمد سعید، ریاض، مکتبه الرشد، 1409ق.
أحمد بن حنبل، أبوعبدالله شیبانی، مسند أحمد بن حنبل، قاهره، مؤسسه قرطبه، بی‌تا.
بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامع الصحیح المختصر، تحقیق: مصطفی دیب البغا، بیروت، دار ابن کثیر، چاپ دوم، 1407ق.
بزار، ابوبکر احمد بن عمرو، مسند البزار (البحر الزخار)، مدینه منوره، مکتبه العلوم و الحکم، چاپ اول: 2009م
بیهقی، أحمدبن‌حسین، السنن الکبری، تحقیق: عبدالله بن عبدالمحسن ترکی، قاهره، مرکز هجر للبحوث والدراسات العربیة والإسلامیة، 1432ق.
_______________، معرفه السنن و الآثار، تحقیق: عبدالمعطی امین قلعجی، کراچی، جامعه الدراسات الاسلامیه، 1412ق.
ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، مصر، موقع وزاره الاوقاف المصریه، بی‌تا.
جان برتن، «نقش فقه و تفسیر در تعیین مجازات زنا»، ترجمه: محمدمهدی تقدیسی، رهیافت‌هایی به قرآن، به کوشش: مهرداد عباسی، تهران، انتشارات حکمت، 1389ش، صص397-417.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1411ق.
حیدری نسب، علیرضا، «ابن شهاب زهری و عداوت اهل بیت (ع)»، پژوهشهای قرآن و حدیث، سال44، پائیز و زمستان 1390ش، ش2، صص79-99.
خوئی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی‌جا، بی‌نا، چاپ پنجم، 1413ق.
دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، سنن دارمی، تحقیق: فواز احمد زمرلی و خالد السبع العلمی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق.
ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
ربیع‌نتاج، سیدعلی اکبر و همکاران، «بررسی سندی و دلالی روایات إجرای حکم رجم»، پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، بهار 1394ش، ش39، صص37-60.
سخاوی، محمد بن عبدالرحمن، فتح المغیث شرح ألفیة الحدیث، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1403ق.
شاطری احمدآبادی، محمدحسن؛ رستمی، «اعتبارسنجی روایت موسوم به آیه رجم»، کتاب قیّم، بهار و تابستان 1394ش، ش12، صص195-210.
شافعی، محمد بن إدریس، المسند، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1400ق.
________________، الأُم، بیروت، دار المعرفة، 1410ق.
صبحی منصور، احمد، «اکذوبه الرجم فی الاحادیث»،2006م، www.ahl-alquran.com.
طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چاپ دوم، 1390ق.
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الاوسط، تحقیق: طارق بن عوض الله و عبدالمحسن بن ابراهیم، قاهره، دارالحرمین، 1415ق.
طبرى، محمد بن جریر، تاریخ الرسل و الملوک (تاریخ طبری)، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، 1387ق.
____________، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه، 1412ق.
____________، تهذیب الآثار، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
طوسی، محمد بن حسن، رجال شیخ طوسی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
طیالسی، سلیمان بن داود، مسند طیالسی، تحقیق: محمد بن عبدالمحسن ترکی، مصر، دار هجر، 1419ق.
عبدالرزاق صنعانی، عبدالرزاق بن همام، مصنّف عبدالرزاق، بیروت، مکتب اسلامی، چاپ دوم، 1403ق.
عشایری منفرد، محمد، «بازپژوهی مجازات سنگسار در قرآن با نگاهی نو به دیدگاه‌های رقیب»، قرآن، فقه و حقوق اسلامی، پائیز و زمستان1393ش، ش1، صص 70-100.
عقیلی، محمد بن عمرو، الضعفاء الکبیر، تحقیق: عبدالمعطی أمین قلعجی، بیروت، دار المکتبة العلمیة، 1404ق.
مالک بن أنس، الموطأ، تحقیق: محمدمصطفى الأعظمی، ابوظبی، مؤسسه زاید بن سلطان آل نهیان، 1425ق.
مِزّی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال مع حواشیه، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت، مؤسسه الرّسالة، 1400ق.
مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، دارالجیل و دارالآفاق الجدیده، بی‌تا.
مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق: عبدالله محمود شحّاته، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1423ق.
ناصحی، محمد، «نقش زهری در روایات اصلی جمع قرآن»، حدیث‌پژوهی کاشان، پائیز و زمستان 1395ش، ش16، صص167-190.