نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران، پردیس فارابی

2 استادیار گروه معارف قرآن دانشگاه قرآن و حدیث، تهران.

3 دانش آموخته دکتری دانشگاه قرآن وحدیث (پردیس تهران)

چکیده

نفوذ روایات اسرائیلی (به معنای اخص) که اصلی‎ترین منبع آن‌ها متون دینی یهود و نقل‎های اهلِ‎کتابِ نومسلمان بود، به منابع روایی و تفسیری مسلمانان، امری مسلّم است. این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی و انتقادی به بررسی تأثیر این روایات بر آراء فقهی مفسران پرداخته است. اعتماد کورکورانه برخی از مسلمانان به این روایات، نقل مکرّر و کتابت آن‌ها در کتب روایی باعث گردید کثرت نقل بر عقل سیطره یافته، روایات مخالف با آموزه‎های قرآن کریم، مقبول اکثر مفسران و عالمان افتد. پیامد این پدیده، صدور احکامی فقهی بر پایه‎ی آموزه‎های اسرائیلی بود. آنچه از محتویات سفر پیدایش به روایات اسلامی نفوذ یافت و بر آراء مفسران در حوزه فقه اثر گذاشت، در عرصه احکام زنان کاملاً مشهود است. باور أسفه السفهاء بودن زنان و وجوب نصب قیم برای آن‌ها در امور مالیشان، قصاص نشدن مرد برای ضرب و جرح همسرش و ... احکامی از این دست هستند.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.
أصم، ابوبکر بن‎کیسان، تفسیر أبیبکر الأصم (یلیه تفسیر أبی‎مسلم محمد بن‎بحرالأصفهانی)، تحقیق: نبها، خضر محمد، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2007م.
ابن‎ابی‎زمنَین، محمدبن‎عبدلله، تفسیر ابنابیزمنین، تحقیق: احمد فرید المزیدی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2003م.
ابن‎حَجَّام، محمد بن‎عباس، تفسیر ابنحَجَّام، تحقیق: اقبال وافی نجم، بغداد، دارالقرآن الکریم، 2016م.
ابن‎حنبل، احمد، مسند الإمام احمد، محقق: احمدمحمد شاکر، قاهره، دارالحدیث، 1416ق.
ابن‎العربی، ابی‎ابکر محمد، احکام القرآن، تحقیق: عبدالرزاق المهدی، بیروت، دارالکتاب العربی، 2000م.
ابن‎ماجه قزوینی، محمدبن‎یزید، سنن ابنماجه، محقق: شعیب الارنؤوط و دیگران، بی‎جا، دارالرسالة العالمیة، 1430ق.
ابن‎منذر النیسابوری، محمد بن‎ابراهیم، کتاب تفسیر القرآن، تحقیق: محمد السعد، مدینه، دارالماثر، 2002م.
ابن‎وهب، عبدلله، تفسیر ابن وهب (الواضح فی تفسیر القرآن الکریم)، محقق: احمد فرید، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
ابوریة، محمود، اضواء علی السنة المحمدیة، قم، انصاریان، الطبعة الثالثة، 1425ق.
ابوشهبة، محمد، الاسرائیلیات والموضوعات فی کتب التفسیر، بیروت، دارالجیل، 1992م.
بخاری، محمد، صحیح بخاری، تحقیق: محمد زهیر بن‎ناصر، دمشق، دار طوق النجاة، 1422ق.
بصری، حسن، تفسیر الحسن البصری، قاهره، دارالحدیث، بی‎تا.
ثعلبی، احمد، الکشف والبیان، تحقیق" ابن عاشور، ابی محمد، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 2002م.
جرجانی، عبدالقاهر، درج الدرر فی تفسیر القرآن العظیم، عمان، دارالفکر، 2009م.
جصاص، احمد بن‎‎علی، احکام القرآن، محقق: محمدعلی شاهین، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
جوهری، ابونصر، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة، تحقیق: احمد عبدالغفور، بیروت، دارالعلم للملایین، الطبعةالرابعة، 1407ق.
حسّان، علی بن‎حسّان بن‎علی، التفسیر فی الیمن عرض ودراسة، ریاض، جامعة ملک سعود، 1436ق.
حمودی العانی، حیدر شکری، نظرات علی الاسرائیلیات فی التفسیر، بغداد، دارالکتب والوثائق العراقیة، 1436ق.
حییم، سلیمان، فرهنگ عبری-فارسی، فلسطین، فرهنگ، 1344ش.
ذهبی، محمدحسین، الاسرائیلیات فی التفسیر والحدیث، قاهره، مکتبة وهبة، الطبعة الرابعة، 1990م.
راغب إصفهانی، حسین بن محمد، معجم مفردات الفاظ القرآن، تحقیق: ندیم مرعشلی، تهران، مرتضوی، چاپ دوم، 1376ش.
ربیع، آمال محمد، الاسرائیلیات فی تفسیر الطبری دراسة فی اللغة العبریة، قاهره، وزارة الاوقاف، 2001م.
رمانی، أبی‎الحسن، تفسیر أبیالحسن الرمانی (الجامع لعلم القرآن)، تحقیق: خضرمحمد نبها، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2009م.
زبیدی، محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
سدی الکبیر، ابی‎محمد اسماعیل، تفسیر السُدِّی الکبیر، تحقیق: محمدعطا یوسف، بی‎جا، دارالوفاء، 1993م.
سمعانی، منصور، تفسیر السمعانی، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2010م.
سیدرضی، محمدبن حسین، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، بی‎جا، دارالاضواء، 1986م، Lib.eshia.ir/86705/1/338
سید مرتضی، علی بن حسین، أمالی المرتضی، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، المکتبة العصریة، 2004م.
شمشیری، رحیمه، طباطبایی، سیدکاظم، «پژوهشی درباره احادیث نهی کننده از تعلیم سوره یوسف به زنان»، علوم حدیث، زمستان 1392، شماره 70، صص53-78.
صدوق، محمدبن علی، علل الشرایع، نجف، مکتبةالحیدریة، بی‎تا، lib.eshia.ir/10107
______________، المقنع، بی‎جا، مؤسسه الامام هادی (ع)، 1415ق.
______________، من لا یحضره الفقیه، محقق: علی اکبر غفاری، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، الطبعةالثانیة، 1404ق.
ضحاک بن‎مزاحم، تفسیر الضحاک، تحقیق: محمد شکری احمد الزاویتی، قاهره، دارالسلام، 1999م.
طبرانی، ابوالقاسم سلیمان، التفسیر الکبیر للامام طبرانی، تحقیق: هشام البدرانی، اردن، دارالکتب الثقافی، 2008م.
طبری (ت504ق)، عمادالدین علی بن‎محمد (الکَیاهَرّاسی)، احکام القرآن، تحقیق: موسی محمدعلی، بیروت، دارالجیل، 2004م.
طبری (ت310ق)، محمد بن‎جریر، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، تحقیق: عبدالله الترکی، بی‎جا، دار هجر، 1422ق.
طوسی، محمدبن‎حسن، التبیان فی تفسیرالقرآن، تحقیق: احمد حبیب قصیرالعاملی، بیروت، داراحیاء تراث عربی، بی‎تا.
______________، النهایة فی مجردالفقه والفتوی، تهران، دلیلنا، بی‎تا.
______________، المبسوط فی الفقه الامامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1387ق.
عیاشی، محمدبن‎مسعود، تفسیر عیاشی، تحقیق: هاشم رسولی محلاتی، تهران، المکتبةالاسلامیة، بی‎تا.
فیروزآبادی، محمد، تنویر المقباس فی تفسیر ابنعباس، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، 2002م.
قاضی عبدالجبار، ابی‎الحسن، التفسیر الکبیر، تحقیق: خضر محمد نبها، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2009م.
قمی، علی بن‎ابراهیم، تفسیر قمی، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، 1428ق.
قیسی قرطبی، المکی ابن ابی‌طالب، الهدایة الی بلوغ النهایة فی علم معانی القرآن وتفسیر واحکامه وجمل من فنون علوم، تحقیق: محمد عثمان، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2011م.
کتاب مقدس(ترجمه قدیم)، انتشارات ایلام، چاپ سوم، 2002م.
کلینی، محمد، الکافی، تصحیح: علی‎اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ سوم، 1388ش.
مالک بن‎انس، مؤطأ الامام مالک، تحقیق: فؤاد عبدالباقی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1406ق
ماوردی بصری، علی بن‎محمد، النکت والعیون (تفسیر الماوردی)، بیروت، الکتب‎الثقافیة، الطبعة‎الثانیة، 2007م.
مجاهد بن‎جبر، تفسیر الامام مجاهد بنجبر (102ق)، مدینه، دارالفکر، 1989م.
مجلسی‎راد، زینب، راد، علی، مقاله اعتبارسنجی مصادر و اسناد روایات اسلامی آفرینش حوا علیهاالسلام، حدیث حوزه، پاییز و زمستان 1393، شماره9، صص5-29.
مدبر چهار برجی، سیف‎الله، اسرائیلیات تخریبها و تحریفهای یهود، قم، جامعةالمصطفی (ص)، چاپ دوم، 1394ش.
مرکز الدراسات والمعلومات القرآنیة، موسوعة التفسیر المأثورة، بیروت، دار ابن‎حزم، 2017م.
مسلم، ابوالحسن قشیری نیسابوری، صحیح مسلم، محقق: محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‎تا.
مشکور، محمدجواد، فرهنگ تطبیقی عربی با زبانهای سامی و ایرانی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1357ش.
مفید، محمدبن‎نعمان، احکام النساء، تحقیق: مهدی نجف، قم، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
_____________، المقنعة، قم، نشر اسلامی، چاپ دوم، 1410ق.
مقاتل بن‎سلیمان، ابی‎الحسن، تفسیر مُقاتل بنسلیمان، تحقیق: احمد فرید، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
مهدوی‎راد، محمدعلی، تدوین الحدیث عند الشیعة الامامیة، تهران، هستی‌نما، 1431ق.
نعناعة، رمزی، الاسرائیلیات وأثرها فی کتب التفسیر، دمشق، دارالقلم، 1390ق.
واحدی نیشابوری، علی بن‎احمد، الوسیط فی تفسیر قرآن مجید، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
ییسحاقی، شلوما (سلیمان)، «the Complete Jewish Bible with Rashi Commentary»، https: //www.chabad.org، 2/10/97.