نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن وحدیث دانشگاه آزاد واحد سمنان

2 استادیار گروه الهیات دانشگاه فرهنگیان

3 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان.

چکیده

یکی از مهم‌ترین مبانی اندیشه‌های غالیانه، مسأله باطن‌گرایی و کتمان سرّ است، غالیان با استفاده از شیوه‌های مختلف: درج در متون، جعل حدیث، تدلیس سندی و متنی، با انگیزه‌های سیاسی و فرهنگی تلاش در اشاعه این اندیشه‌ها در تراث حدیثی شیعه داشته‌اند. یکی از بسترهایی که ایشان برای نشر این اندیشه‌ها مناسب یافته‌اند، روایات تقیه بوده است. در این پژوهش، روایات «نهی از اذاعه سرّ»، با استفاده از روش تاریخ‌گذاری سندی و متنی، نقد می‌شود. این پژوهش نشان می‌دهد، کلمه «سرّ» در این روایات جایگزین کلمه «أمر» شده و مدخلی برای ورود اندیشه‌های غالیانه به اندیشه شیعه قرار گرفته است. وجود حلقه مشترک در اسناد این روایات، مبین زمان تحریف در متن این روایات است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.
آقایی، علی، تاریخگذاری حدیث روشها و نمونهها، تهران، حکمت، 1393ش.
ابن‌غضائری، احمد بن حسین، الرجال، قم، دارالحدیث، 1422ق.
ابن‌فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، بی‌جا، مکتبه الاعلام الاسلامی، 1404ق.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، الباعث الحثیث، دمشق، دار الفکر، بی‌تا.
ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، 1404ق.
________________، تحف العقول، ترجمه: احمد جنتی، تهران، امیرکبیر، 1382ش.
ابوعبید قاسم بن سلام، قاسم بن سلام هروی، الاموال، تحقیق الهراس، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406ق.
ابوموسی، سلسله التراث العلوی، لبنان، دار لاجل المعرفه، 2006م.
استرآبادی، محمد بن علی، منهج المقال فی تحقیق احوال ارجال، قم، موسسه آل البیت (ع)، 1422ق.
اسکافی، محمد بن همام، التمحیص، قم، مدرسه امام مهدی (ع)، 1404ق.
اشعری قمی، ‌سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۶۰ش.بحرالعلوم، سیدمهدی، الفوائد الرجالیه، تهران، مکتبه الصادق (ع)، 1363ش.
برقی، احمد بن محمد، المحاسن، قم، دار الکتب الاسلامیه، 1371ق.
بغدادی، عز الدین بن محمد، النجاه من أجل الغلاه، بغداد، مکتبه الرسول، 2014م.
بنوا، لوک، المذهب الباطنی فی دیانات العالم، ترجمه خیاطه، بیروت، الجامعه للدراسات، 1418ق.
بوریس، موراقیف، المعرفه الباطنیه، قاهره، مکتبه مدبولی، 2005م.
بوعجیله، ناجیه، الاختلاف و سیاسه التسامح البرامکه و المأمون، بیروت، المرکز الثقافی العربی، 2015م.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، معرفه علوم الحدیث، بیروت، مکتب التجاری، 1977م.
حسن‌زاده دلگشا، سعید، تقیه معصومین (ع)، قم، بوستان کتاب، 1388ش.
حسن‌نیا، علی، تحلیل ارزیابی آراء خاورشناسان درباره تقیه و غلو در میراث حدیثی امامیه، ادیان مذاهب، 1398ش، ش9، صص 71-96.
حسینی شاهمرادی، قدرت الله، بررسی غلو، تهران، منیر، 2007م.
حلی، حسن بن یوسف، رجال العلامه الحلی، قم، شریف رضی، 1402ق.
حمادی معافری، محمد بن مالک، کشف اسرار الباطنیه و اخبار القرامطه، قاهره، رؤیه للنشر، 2014م.
حمام، عبدالجواد، التفرد فی روایه الحدیث، سوریه، دار النوادر، 2011م.
حمودی، فهد بن عبدالرحمن، خارطة نظریه المدار، بیروت، شبکه العربیه للابحاث، 2014م.
حیدر، اسد، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، قم، المجمع العالمی لاهل البیت (ع)، 1423ق.
خداکرمی، ابوعلی، تقیه رمز بقاء، قم، دار النشرالاسلامی، 1377ش.
خطیب، محمد احمد، الحرکات الباطنیه فی العالم الاسلامی، اردن، مکتبه الاقصی، 2005م.
خلایه، محمد خلیل، المصطلح البلاغی، اردن، عالم الکتاب الحدیث، بی‌تا.
خواجویی، اسماعیل بن محمد بن حسین، الفوائد الرجالیه، مشهد، آستان رضوی مقدس، 1413ق.
ذهبی، محمد بن احمد، سیر أعلام النبلاء، قاهره، دار الحدیث، 1413ق.
راوندی، قطب الدین، الخرائج و الجرائح، قم، موسسه امام مهدی (عج)، 1409ق.
__________، قصص الانبیاء، مشهد، مرکز پژوهش‌های آستان قدس رضوی، 1409ق.
ساعدی، حسین، الضعفاء، قم، دارالحدیث، 1426ق.
________، المعلی بن خنیس، قم، دارالحدیث، 1428ق.
سالم، عبدالرحمن احمد، الاتصال الثقافی بین الخلافه العباسیه و الامبراطوریه البیزنطیه فی عصر المأمون،کلیه دار العلوم، القاهره، ش18، صص 163-190، 1995م.
سبحانی تبریزی، جعفر، کلیات علم رجال، قم، حوزه علمیه، 1410ق.
سیاری، احمد بن محمد، القرائات، بیروت، سفیر، بی‌تا.
سید بحرالعلوم، محمد مهدی بن بحرالعلوم، الفوائد الرجالیة، تهران، مکتبة الصادق، 1363ش.
سید بن حموده، ابی عبدالله، التمهید فی علم التخریج و دراسه الاسانید، قاهره، دار ابن حزم، 2010م.
شبیری زنجانی، محمدجواد، توضیح الاسناد المشکلة فی الکتب الاربعة، قم، دارالحدیث، 1429ق.
شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، نجف، مطبعه حیدریه، بی‌تا.
شهید اول، محمد بن مکی، غایه المراد فی شرح نکت الارشاد، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1414ق.
شیشرون، بی‌نا، علم الغیب، ترجمه و شرح و تعلیق توفیق الطویل، بیروت، داریوسف، بی‌تا.
صدوق، محمد بن علی، الاعتقادات، قم، کنگره شیخ مفید، 1414ق.
صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، قم، مکتبه مرعشی، 1404ق.
صفری فروشانی، نعمت الله، غالیان کاوشی در جریانها، مشهد، به نشر، 1378ش.
______________، نقش تقیه در استنباط، قم، بوستان کتاب، 1394ش.
طباطبایی، محمدحسین، ردیه‌ها و دفاعیه‌ها، بیروت، مؤسسه ام القری، 1416ق.
طریحی، محمد کاظم، جامع المقال، تهران، کتاب فروشی جمهوری، 1432ق.
طوسی، محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعه، قم، مکتبه محقق طباطبایی، 1420ق.
___________، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
___________، تلخیص الشافی، قم، محبین، ش1382.
عاملی، مصطفی قصیر، التقیه عند اهل البیت (ع) علی ضوء النصوص و الواقع التاریخی، قم، مطبعه نگین، 1416ق.
عبدالمهدی، عبدالهادی، طرق التخریج حدیث رسول الله (ص)، قاهره، دارالاعتصام، 1984م.
عراقی، ابوالفضل، التقیید و الایضاح، بیروت، دار الفکر، 1981م.
عمیدی، ثامر هاشم، واقع التقیه عند المذاهب و الفرق الاسلامیه، قم، مرکز الغدیر، 1416ق.
غریری، سامی، الجذور التاریخیه و النفسیه للغلو، قم، دلیل ما، 1424ق.
فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم، هجرت، 1409ق.
فقیه، محمد حسین، لماذا أنا شیعی، قم، مؤسسة دائرة المعارف الاسلامیة، 1425ق.
قاضی نعمان، نعمان بن محمد، شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار، قم، موسسه نشر اسلامی، بی‌تا.
قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، 1404ق.
کاظمی، عبدالنبی، تکمله الرجال، قم، الهدی، 1425ق.
کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفه الرجال، قم، موسسه آل البیت (ع)، 1404ق.
کلینی، محمد بن یقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
مامقانی، عبدالله، تلخیص مقباس الهدایه، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1369ش.
________، تنقیح المقال، قم، موسسه آل البیت (ع)، 1431ق.
معارف، مجید، درآمدی بر مطالعات حدیثی معاصر، تهران، سمت، 1394ش.
مفید، محمد بن نعمان، المزار، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق.
موسی، علی حسن، الستر و التقیه فی تاریخ الاسماعیلیه، دمشق، نینوی، 2009م.
نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، جامعه مدرسین، 1365ش.
نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۴ق.
نووی، یحیی بن شرف، التقریب، بیروت، دار الجنان، 1986م.
Juynboll, G.A.H., Studies on Origins and Uses of Islamic Hadith, London, Variorum, 1996.