نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد

2 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآنی و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

یکی از ویژگی‌های دین اسلام بالأخص مذهب تشیع، وجود دعاهای مأثور در قالب کتاب‌های دعاست که به رغم تلاش‌های بسیار دانشمندان، دچار آسیب‌های متعددی شده است. راه‌یابی برخی دعاها با اهداف گوناگون به مجموعه‌های دعایی، شناخت دعاهای مأثور از غیر آن را ضروری ساخته است. هرچند راز و نیاز با خداوند، متوقف بر مأثور بودن الفاظ و محتوای دعاها نیست اما استناد آن‌ها به معصوم و استفاده هدایتی از محتوای آن‌ها به عنوان آموزه‌ای دینی، مشروط به اثبات صدور آن از معصوم است. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از منابع رجالی و حدیثی و با روش تحلیل اسنادی- محتوایی در صدد پاسخ به این پرسش است که آیا می‌توان دعاهای روزانه ماه رمضان را جزو دعاهای مأثور به حساب آورد. یافته‌های این پژوهش نشان از آن دارد که ضعف سندی و نیز برخی ایرادهای محتوایی این دعاها، باعث سلب اطمینان از مأثور بودن آن‌ها شده یا دست‌کم آن را با تردید جدی روبرو نموده است.

کلیدواژه‌ها

ابن‌الباقی، علی، اختیار المصباح الکبیر، تحقیق: مهدی دلیری گلپایگانی، مکتبة العلامه المجلسی، 1432ق.
ابن‌حیون، نعمان، دعائم الإسلام، قم، مؤسسة آل‌البیت (ع)، چاپ دوم، 1385ق.
ابن‌طاووس، على، ‏إقبال الأعمال (ط- القدیمة)، تهران، دارالکتب الإسلامیه‏، چاپ دوم،‏ 1409ق‏.
_____________، إقبال الأعمال، تحقیق: جواد قیومی‌اصفهانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1376ش.
ابن‏عادل، اللباب فى علوم الکتاب، تحقیق: علی‌محمد معوض و جمعی دیگر، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
أبوریحان بیرونی، محمدبن احمد، الآثار الباقیة عن القرون الخالیة، تحقیق: پرویز اذکایی، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب،1380ش.
بحرانی، شرح نهج البلاغة، ، دفتر نشر الکتاب، چاپ دوم، 1404ق.
برقى، احمد بن محمد، المحاسن‏،‏ تحقیق: جلال الدین‏ محدث، قم، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دوم‏، 1371ق‏.
بستانی، قاسم، معیارهای شناخت احادیث ساختگی، اهواز، نشر رسش، 1386ش.
بسطامی، محمدسعید خیر، مفهوم تجدید الدین، جدة، مرکز التأصیل للدراسات والبحوث، 1433ق.
ترمذى، محمد، الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی، تحقیق: احمدمحمد شاکر، قاهره، دارالحدیث، 1419ق.
تهامی، طه، «پیام‌هایی از دعاها روزهای ماه رمضان»، مبلّغان، مرداد و شهریور 1389ش، شماره 131، صص 101-144.
ثعلبى، احمد، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی، تحقیق: ابن‌عاشور، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1422ق.
حسینی، سیدجواد، «شرح فرازهایی از دعای عرفه [از آیة الله جوادی آملی]»، میقات، زمستان 1381، شماره 42، ص1.
خاتمی، روح الله، «شرح دعای روزهای ماه مبارک رمضان»، کتاب ماه دین، آذر 1376ش، شماره 2، صص 1-3.
خرمیان، جواد و جوادپور، غلام‌حسین، آموزه‌های فلسفی در قلمرو روایات (از مجموعه مقالات «نقش شیعه در گسترش علوم عقلی»)، قم، نشر امام على بن ابى‌طالب (ع)، 1397ش.
خمینى، روح‏الله، کتاب البیع، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1421ق.
سباعی، مصطفى، السنة و مکانتها فی التشریع الإسلامی، لبنان، المکتب الإسلامی، چاپ سوم، 1402ق.
سبحانی، جعفر، نظام النکاح فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم، ، بی‌تا.
سحیم، عبدالرحمن، الفتاوی العامة، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
سعادتی، غلامرضا، «پیام‌های دعاهای ماه مبارک رمضان»، مبلّغان، آذر 1380ش، شماره 23، صص 13-38.
سیدرضی، محمدبن حسین، نهج البلاغه، تصحیح: صبحی صالح، قم، هجرت، 1414ق.
سیوطى، جلال الدین، الدر المنثور فى التفسیر بالماثور، قم، کتابخانه عمومى حضرت آیت‌الله مرعشى نجفى، 1404ق.
شیخ‏زاده، محمد، حاشیه محیىالدین شیخزاده على تفسیر القاضى البیضاوى، تصحیح: محمد عبدالقادر شاهین، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
صدوق، محمد بن علی، الأمالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، 1376ش.
_______________، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، دارالشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، 1364ش.
_______________، علل الشرائع، قم، کتاب فروشی داوری، 1385ش.
_______________، فضائل الأشهر الثلاثة، تحقیق: غلامرضا عرفانیان یزدى، قم، کتاب فروشى داورى‏، 1396ق‏.
_______________، کمال الدین و تمام النعمة، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، تهران، نشر اسلامیة‏، چاپ دوم، 1395ق‏.
طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت، موسسه فقه الشیعة، 1411ق.
على بن الحسین (ع)، الصحیفة السجادیه، ترجمه و شرح فیض الإسلام، تحقیق: عبدالرحیم افشاری زنجانی، تهران، چاپ دوم، 1376ش.
عیاشى، محمد، تفسیر العیاشی‏، تحقیق: سیدهاشم‏ رسولى‌محلاتى، تهران، المطبعة العلمیة،1380ق‏.
فخررازى، محمد، التفسیر الکبیر، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.
فقیه، عبدالله، فتاوى الشبکة الإسلامیة، بی‌جا، بی‌نا، 1430ق.
فؤاد عبدالباقی، محمّد، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، قم، نشر ژکان، 1389ش.
قاسم‌پور، محسن و مختاری هاشم‌آبادی، ابوطالب، «مبانی اعتبارسنجی روایات بحار‌الانوار نزد علامه مجلسی»، حدیث‌پژوهی، شماره 18، پاییز و زمستان 1396، صص 143-164.
قمی، عباس، کلیات مفاتیح الجنان‏، قم، اسوه‏، بی‌تا.
________، وقایع الایام، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
قیومی‌اصفهانی، جواد، موسوعة الادعیة، مشهد، موسسة الطبع و النشر التابعة للآستانة الرضویة المقدسة، 1418ق.
کلبرگ، اتان، کتابخانه ابنطاووس و احوال و آثار او، ترجمه رسول جعفریان و سیدعلی قرائی، قم، کتابخانه عمومی آیة الله مرعشی نجفی، 1371ش.
کشى، محمد بن عمر، رجال الکشی، تحقیق: حسن مصطفوی، مشهد، موسسه نشر دانشگاه مشهد، 1409ق.
کفعمى، ابراهیم‏، البلد الأمین و الدرع الحصین‏، بیروت‏، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، 1418ق‏.
__________، المصباح، قم‏، دارالرضی، چاپ دوم، 1405ق‏.
کلینى، محمد بن یعقوب‏، الکافی، تصحیح: على اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم‏، 1407ق.‏
________________، الکافی، قم، دار الحدیث، 1429ق.‏
مازندرانی، محمدصالح، شرح الکافی- الأصول و الروضة، تصحیح: ابوالحسن شعرانی، تهران، المکتبة الإسلامیة، 1382ق.‏
مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار، تصحیح: جمعى از محققان‏، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ دوم‏، 1403ق‏.
____________، زاد المعاد‏، تحقیق: علاءالدین‏ اعلمى، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات‏، 1423ق‏‏.
____________، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تحقیق و تصحیح: سیدهاشم رسولی‌محلاتی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ دوم، 1404ق.
محمدی‌ری‌شهری، محمد، «از جریان منع حدیث تا اخباری‌گری، قسمت دوم»، (مصاحبه)، روزنامه کیهان، 18 مهر، 1386ش.
مفید، محمد، الفصول المختارة، تحقیق: على‏ میرشریفى، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق‏.
مکارم‌شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دهم، 1371ش.
المنجد، محمدصالح، موقع الاسلام سوال و جواب، بی‌جا، بی‌نا، 1430ق.
موسوی‌خرسان، محمدمهدی، موسوعه عبدالله بن عباس حبرالامة و ترجمان القرآن، قم، مرکز الابحاث العقائدیه، 1433ق.
مهریزی، مهدی و ایمانی‌جو، مریم، «بررسی صدور دعاهای ماه رمضان براساس مصباح المتهجد»، سفینه، زمستان 1391، شماره 37، صص 21-46.
میرداماد، محمدباقر، التعلیقة على أصول الکافی، تحقیق: مهدی رجایی، قم، الخیام، 1403ق.
نسفى، عبدالله، تفسیر النسفى مدارک التنزیل و حقایق التاویل، بیروت، دارالنفائس، 1416ق.
نصیری، علی، «چگونگی تعامل با روایات فضایل و خواص آیات و سور»، علوم حدیث، بهار 1395، شماره 79، صص 52-70.
نوری، حسین، مستدرک الوسائل، تحقیق: موسسه آل البیت (ع)، قم، موسسه آل البیت (ع)، 1408ق.