نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه الزهرا (س)، تهران

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه الزهرا (س)، تهران

چکیده

زبان‌شناسان شناختی معتقدند اهمیّت طرح‌واره‌های تصوّری به عنوان بخشی از ساز و کارهای زبان و تفکّر این است که آن‌ها به عنوان مفاهیم جسمیّت یافته‌ی ابتدایی می‌توانندبه شکلی نظام‌مند، ساختار مفاهیم پیچیده‌تر را فراهم آورند. روایات نبوی،جهت تبیین فضایل و رذایل اخلاق اجتماعی و پیامد ناشی از آن‌ها، با استفاده ازطرح‌‌واره‌های تصوری، مفاهیم انتزاعی را در سطح فهم همگان به ویژه اعراب صدر اسلام تنزّل بخشیده و معنویّات را به قلمرو محسوسات درآورده‌ است. غایت جستار حاضر، بررسی بازنمودِ طرح‌واره‌های تصوری در پیکره‌ی مرویات نبوی (فضایل و رذایل اخلاق اجتماعی) بر مبنای مدل «طرح‌واره‌های تصوّری ایوانز و گرین» در چهارچوب معنی‌شناسی‌ شناختی است. بدین منظور با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی طرح‌واره‌ها ‌در روایات نبوی پرداخته شده است. شواهد نشان می‌دهد، طرح‌واره‌‌های نیرو، مهارشدگی، همسانی، حرکتی، فضا، اتّحاد، تعادل، موجودیّت در بافت متنی احادیث یافت شده است وحضرت (ص) از طریق چنین طرح‌واره‌هایی، مفاهیم مجردِ فضایل و رذایل اخلاق اجتماعی را در قالب پیامد ناشی از آن‌ها و راه‌ درمانشان بیان نموده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم، مترجم: مهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن‌الکریم،1415ق.
ابن‌حیون، نعمان بن محمّد مغربی، دعائم‌الإسلام، محقق/مصحح: آصف فیضی، قم، مؤسسة آل‌البیت(ع)، 1385ق.
ابن‌سیّده، علی بن اسماعیل، المحکم و المحیط الأعظم، محقق/مصحح: عبدالحمید هنداوی، بیروت،دارالکتب العلمیة، 1421ق.
ابوداوود، سلیمان‌ بن اشعث، سنن ابی داوود، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
اربلی، علی بن عیسی،کشف الغمة فی معرفة الأئمة، محقق/مصحح: سیّدهاشم رسولی محلّاتی، تبریز، بنی‌هاشمی، 1381ق.
امین، سیّده نصرت‌بیگم، اخلاق و راه سعادت، اصفهان، انتشارات گلبهار، چاپ دوم، بی‌تا.
ایمانی، محمود، بررسی حروف اضافه در متن قرآن مجید از منظر معنی‌شناسی شناختی، پایان‌نامه دکتری، استاد راهنما: مجتبی منشی‌زاده، دانشگاه علّامه طباطبایی، 1395ش.
جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد،الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، محقق/مصحح: احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، 1376ق.
حسن‌زاده‌ آملی، حسن، مُمِدُّالهِمَم در شرح فصوص‌الحکم، تهران،وزارت ارشاد، 1378ش.
راسخ‌مهند، محمد، درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی، نظریه‌ها و مفاهیم، تهران، سمت، 1389ش.
راغب اصفهانی، حسین بن محمّد، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ، تهران، مرتضوی، چاپ دوم، 1374ش.
رضی، محمّد بن حسین، المجازات‌النبویة، مکتبة بصیرتی، قم، بی‌تا.
رمضانی، رضا، اخلاق و عرفان، بی‌تا، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیّه، 1383ش.
سادات، محمّدعلی، اخلاق اسلامی، تهران، سمت، 1373ش.
سیوطی‌، جلال‌الدین، الجامع‌الصغیر، بیروت، دارالفکر،1401ق.
صدوق، محمّد بن علی، الخصال، مترجم: یعقوب جعفری، قم، نسیم کوثر، 1382ش.
_______________، عیون اخبار الرضا(ع)، بیروت،مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1403ق.
صفوی، کوروش، درآمدی بر معنیشناسی، تهران، سوره، 1387ش.
طریحی، فخرالدین محمّد، مجمع‌البحرین، محقق/مصحح: احمد حسینی اشکوری، تهران، مرتضوی، 1375ش.
علیزاده، مهدی، اخلاق اسلامی (مبانی و مفاهیم)، قم، دفتر نشر معارف، 1389ش.
فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم، نشر هجرت،1409ق.
کلینی، محمّد بن یعقوب، اصول کافی، مترجم و شارح: سیّدجواد مصطفوی، تهران،انتشارات قیام، بی‌تا.
مجلسی، محمّدباقر، بحارالانوار،بیروت،مؤسسة الوفاء،1403ق.
مسلم‌بن‌حجّاج، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
نراقی، احمد، معراج‌السّعادة،قم، هجرت، 1379ش.
نووی، یحی بن شرف، الاذکار النوویة، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ورّام، مسعود بن عیسی، مجموعة ورّام، قم، مکتبة فقیه، 1410ق.
Evans, V. and green, M,Cognitive Linguistics: An Introduction, 1.end. Edinburgh: Edinburgh university press, 2006.
Johnson, M,The Body in the Mind, Chicago: University of Chicago press,1987.
Kovecses,zoltan, Metaphor: A Practical Introduction,New York: Oxford University Press,2002.
Lakoff, G; M. Johnson,Metaphors We Live By, Chicago: University of Chicago Press,1980.
Yu,ning, The Contemporary Theory of Metaphor, Amsterdam: John Benjamins B.V,1998.