نوع مقاله : پژوهشی
نویسنده
دانش آموخته خارج فقه و فلسفه - استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم
چکیده
یکی از مضامین روایی در جوامع شیعه و سنی، تشبیه فساد ایمان یا عمل (طبق تفاوت نقل‌ها) با غضب، به فساد عسل با سرکه است. چالشی که در تحلیل فقه‌الحدیث این روایات فراروی محقق نهاده می‌شود این است که مگر مخلوط عسل با سرکه که سکنجبین باشد خود یک شربت گوارا و داروی مفید نیست؟ پس چرا این روایات، سرکه را فاسد کننده عسل معرفی فرموده‌اند؟! شارحان این روایات معمولاً با تأثر از نگرش فلسفی حکیمان فلسفی مشاء به تحلیل فساد پرداخته و آن را به معنای فساد صورت عسل و انحلال آن و از بین رفتن آثار مشخصه آن چون شیرینی و ... انگاشته‌اند. جستار فرارو پس از ارزیابی سند روایات و اطمینان از صدور مضمون اصلی این روایات که تشبیه فساد ایمان با غضب به فساد سرکه با عسل باشد، دیدگاه مسلط که خلاف ظاهر است را به بوته نقد نشانده است. این پژوهه سپس در راستای دستیابی به تفسیر صحیح حدیث، علاوه بر استمداد از روش‌های دقیق نقد و فهم حدیث، تحلیل‌های علمی جدید در ماهیت سرکه و عسل و تعامل متصور در میان این دو ساختار شیمیایی یعنی تاثر عسل و قندهای آن از پشه سرکه (Drosophila Melanogaster) که محصول آن خرابی و تخمیر و ترشیدگی عسل در طول زمان است را نیز دستمایه قرار داده و در نتیجه بدون عدول از ظاهر حدیث، فساد را بر همان معنای لغوی خود وانهاده است و آن را به معنای «فساد تخمیری» و محصول همجواری سرکه و عسل (بدون مخلوط شدن با هم) و تاثر فاکتورهای شیمیایی موجود در عسل از پشه سرکه معرفی کرده است. نتیجه نهایی اینکه این روایات، هیچ ربطی به سکنجبین که محصول امتزاج و حل شدن این دو درهم است ندارند.
کلیدواژه‌ها
ابن ابی‌الدنیا، أبوبکر عبدالله بن محمد، مداراه الناس، بیروت، دار ابن حزم، 1418ق.
ابن أبی‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد، العلل لابن أبی‌حاتم، بی‌جا، مطابع الحمیضی، 1427ق.
ابن اشعث، محمد بن محمد، الجعفریات، تهران، مکتبه النینوى الحدیثه، بى‌تا.
ابن درید، محمد بن حسن، جمهرة اللغة، بیروت، جمهره اللغه، 1988م.
ابن سهل، ابوزید احمد، مصالح الأبدان و الأنفس، قاهره، معهد المخطوطات العربیه، 1426ق.
ابن سینا، حسین بن عبدالله، القانون فی الطب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1426ق.
ابن عدیم، عمر بن احمد، الوصله إلى الحبیب فی وصف الطیبات و الطیب، حلب، معهد التراث العلمی العربی، 1364ش.
ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1404ق.
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر،چاپ سوم، 1414ق.
ابن نفیس، على بن ابى‌حزم، مبادی الطب، بیروت، دار العلوم، 1426ق.
ابن هندو، على بن حسین، مفتاح الطب و منهاج الطلاب، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامى دانشگاه مک گیل، 1368ش.
ابن‌رشد، محمد بن احمد، تفسیر مابعدالطبیعه، تهران، انتشارات حکمت، 1377ش.
ابو الشیخ، عبدالله بن محمد ، کتاب الأمثال فی الحدیث النبوی، بمبئی، الدار السلفیه، چاپ دوم، 1408ق.
أبوریه، محمود، «معرکه الذباب»، مجله الرساله، 1371ق، شماره 964، صص 1444 – 1445.
اردبیلى، احمد بن محمد، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.
ازهرى، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1421ق.
استرآبادى، محمد بن على، منهج المقال فی تحقیق أحوال الرجال، قم، موسسه آل البیت (ع)، 1422ق.
اعتمادى، مصطفی، موضح القوانین، قم، نشر مولف،چاپ سوم، 1381ق.
برگ، پارتریشا و پاول سی، براگ، شگفتی‌های سرکه سیب، ترجمه مسعود فلاحی و سید احمد پناهی، تهران، نشر بارثاوا، چاپ ششم، 1380ش.
بیهقی، أحمد بن حسین، شعب الإیمان، ریاض،مکتبه الرشد، 1423ق.
تفتازانى، مسعود بن عمر، مختصر المعانی، قم، دار الفکر، چاپ سوم، 1376ش.
جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح، بیروت، دار العلم للملایین، 1376ق.
حائرى مازندرانى، محمد بن اسماعیل، منتهى المقال فی أحوال الرجال، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1416ق.
حسینى شیرازى، محمد، الوصائل الى الرسائل، قم، نشر موسسه عاشورا، چاپ دوم، 1421ق.
حکیم، سید محسن طباطبایى، منهاج الصالحین (المحشّٰى للحکیم)، بیروت، دار التعارف، 1410ق.
حلى، حسن بن یوسف، القواعد الجلیه فی شرح الرساله الشمسیه، قم، موسسه النشر الاسلامى، 1412ق.
خمینی، سید روح اللّه، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره)، چاپ دوازدهم، 1387ش.
______________، توضیح المسائل، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ هشتم، 1424ق
______________، کتاب الطهاره، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، 1421ق.
خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، مرکز نشر الثقافۀ، 1372ش.
______________، منهاج الصالحین، قم، نشر مدینه العلم، 1410ق
دمرک و کافن، راهنمای آزمایش‌های ژنتیکی و سیتولوژیکی با مگس سرکه، ترجمه دکتر ژیرایر کاراپتیان، ارومیه، انتشارات دانشگاه ارومیه و انزلی، 1370ش.
دیلمی، شیرویه، الفردوس بمأثور الخطاب، بیروت، دار الکتب، 1406ق.
رازى، محمد بن زکریا، رسائل طبى، تهران، دانشگاه علوم پزشکى، 1384ش.
راوندى کاشانى، فضل‌الله بن على، النوادر، قم، دار الکتاب، بى‌تا.
ربانی، حسن، اصول و قواعد فقه الحدیث، قم، بوستان کتاب، چاپ پنجم، 1396ش.
رضایی اصفهانی، محمدعلی، «بررسی حدیث «تابیر النخل» (ادعای خطای علمی پیامبر (ص) در لقاح و زوجیت گیاهان)»، فصلنامه علوم حدیث، 1388ش، شماره 52، ص 97-110.
__________________، حدیث و علوم جدید، قم، جامعه المصطفی، چاپ دوم، 1393ش.
رضوی‌زاده، مرضیه، انواع سرکه و کاربرد آن، مشهد، شرکت به نشر، چاپ چهارم، 1386ش.
زنجانى، سید موسى شبیرى، کتاب نکاح، قم، مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز، 1419ق
سبزوارى، سید عبدالأعلى، مهذّب الأحکام، قم، مؤسسه المنار، چاپ چهارم، 1413ق.
سبزوارى، محمدباقر، کفایه‌الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1423ق.
سید مرتضی، ابوالقاسم علی بن حسین، رسائل الشریف المرتضی، قم، دارالقرآن الکریم، 1405ق.
سیستانى، سیدعلى حسینى، منهاج الصالحین، قم، دفتر حضرت آیه الله سیستانى، چاپ پنجم، 1417ق.
شهید اول، ذکری الشیعه فی أحکام الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، 1419ق.
صدوق، محمد بن على، عیون أخبار الرضا (ع)، تهران، نشر جهان، 1378ق.
طباطبایی بروجردی (بحرالعلوم)، محمدمهدى، الفوائد الرجالیه، تهران، مکتبه الصادق (ع)، 1363ش.
طباطبایی، سید محمدکاظم، منطق فهم حدیث، قم، موسسه امام خمینی، 1390ش.
طبرانی، سلیمان بن أحمد، المعجم الأوسط، قاهره، دار الحرمین، بی‌تا.
________________، المعجم الکبیر، قاهره، مکتبه ابن تیمیه، چاپ دوم، بی‌تا.
طبرسى، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق، قم، الشریف الرضى، چاپ چهارم، 1370ش.
طوسی، محمد بن حسن، الإستبصار، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1390ق.
_______________، رجال الطوسی، قم، مؤسسه النشرالاسلامی، چاپ سوم، 1373ش.
_______________، العُدة فی أصول الفقه، قم، چاپ اول، 1417 ق.
عزیزی، علی بن الشیخ أحمد، السراج المنیر شرح الجامع الصغیر فی حدیث البشیر النذیر، نشر بدون، بی‌تا.
عسکرى، حسن بن عبدالله، الفروق فی اللغه، بیروت، دار الآفاق الجدیدة ، 1400ق.
على، صادق عبدالرضا، نهج البلاغه و الطب الحدیث، بیروت، دار المورخ العربی، 1424ق.
غزالى، محمد، إحیاء علوم الدین، بیروت، دار الکتاب العربى، بی‌تا.
فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، نشر هجرت،چاپ دوم، 1409ق.
فهیمی‌تبار، حمیدرضا، «کاوشی در روایت تأبیر النخل»، فصلنامه حدیث‌پژوهی، پاییز و زمستان 1389، شماره 4، صص 185-206.
فیض کاشانى، محمدمحسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی (ع)، 1406ق.
کحلانی، محمد بن إسماعیل، التَّنویرُ شَرْحُ الجَامِع الصَّغِیرِ، الریاض، مکتبه دار السلام، 1432ق.
کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
گاسپاریان، سروژ و گریگور کولیانس، ژنتیک تجربی مگس سرکه، تهران، انتشارات وزارت علوم، 1354ش.
لوک دارگیل، ژان، عسل برای سلامتی، ترجمه ساعد زمان، تهران، انتشارات فقیه، 1370ش.
مازندرانى، محمدصالح، شرح الکافی- الأصول و الروضه (للمولى صالح المازندرانی)، تهران، المکتبه الإسلامیه، 1382ق.
مجلسى، محمدباقر، مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ دوم، 1404ق.
_____________، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم، انتشارات کتابخانه آیه‌الله مرعشى، 1406ق.
محقق حلّى، نجم الدین، جعفر بن حسن، الرسائل التسع، قم، کتابخانه آیه الله مرعشى نجفى، 1413ق.
مسعودی، عبدالهادی، روش فهم حدیث، قم، سمت، چاپ پنجم، 1389ش.
مغربى، احمد بن محمد، مواهب الفتاح فی شرح تلخیص المفتاح، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
مفید، محمد بن محمد، تصحیح اعتقادات الإمامیه، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ دوم، 1414ق.
مکارم شیرازی، ناصر، درس خارج فقه (مبحث خیارات) مسجد اعظم قم، 19/01/1397ش.
_____________، کتاب النکاح، قم، مدرسه امام على بن ابى‌طالب (ع)، 1424ق.
میرداماد، محمدباقر، الرواشح السماویه، قم، دار الخلافه، 1311ق.
نجاشی، احمد بن على، رجال النجاشی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ ششم، 1365ش.
نجفى، محمدحسن، جواهرالکلام، بیروت، دارإحیاء التراث‌العربی، چاپ هفتم، 1404ق.
نراقى، احمد، مستند الشیعه، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، 1415ق.
نراقى، محمدمهدى، جامع السعادات، بیروت، مؤسسه الأعلمى، چاپ چهارم، بی‌تا.
نصیری، علی، «حدیث ذباب: آموزه‌ای طبی یا حدیثی مجعول»، فصلنامه علوم حدیث، بهار 1386، شماره 43، صص 58-71.
________، «نقد شبهه راهیافت خطا در آموزه‌های نبوی با تأکید بر روایت تلقیح خرما»، فصلنامه اندیشه نوین دینی، پاییز 1391ش، شماره 30، صص 9-20.
نورى، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1408ق.
یزدی، عبدالله بن شهاب الدین، الحاشیه على تهذیب المنطق، قم، موسسه النشر الاسلامى، چاپ دوم، 1412ق.
یوئیرش، ن، خواص پزشکی عسل و پرورش زنبور عسل، نرجمه ولی الله آصفی، تهران، انتشارات گوتنبرگ، 1348ش.
Dean Ocliver, Jill Asnowdon, Microorganisms in Honey, International Journal of Food Microbiology, Volume 31, Issues 1–3, August 1996, Pages 1-26
Deppenmeier U. & M. Hoffmeister & C. Prust, Biochemistry and Biotechnological Applications of Gluconobacter Strain, Applied Microbiology and Biotechnology, November 2002, Volume 60, Issue 3, pp 233–242.
Giudici, L. Solieri, P. Vinegars of the World, Springer-Verlag Italia 2009.
Martin R. Adams & Maurice O., Fermented and Microbial Foods, Third Edition, Royal Society of Chemistry, 2008.
Ray, Bibek, Fundamental Food Microbiology, 3rd ed, CRC Press, 2005.
Robert, W. H. Microbiology and Technology of Fermented Foods. Blackwell Publishing. 2006.
)