نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران

چکیده

حَجَرالاسود با قرار‌گرفتن در یکی از ارکان بیت‌الله و استحباب استلام، از قداستی خاص برخوردار است. شماری از روایات در منابع خاصه، با محوریت توصیف «حَجَرالاسود» و احکام آن، به خصوصیاتی اشاره دارند که از نظر اندیشورانی مانند سید مرتضی باعث بی‌اعتباری این روایات‌ است؛ اما از نگاه اندیشوران دیگر، این روایات معتبر و دارای مفاهیمی قابل ‌تأیید‌ است. گونه‌ای از روایات حَجَرالاسود، فلسفه استلام را میثاق بندگی توصیف کرده‌اند؛ و گونه‌‌ای دیگر، استلام را تجدید عهد با میثاقی تأمل‌برانگیز به نام «میثاق ذر» تصویر نموده‌‌اند. پژوهش حاضر بر آن است با شیوه توصیفی - تحلیلی، ضمن ارزیابی سندی گونه‌های روایی حَجَر، با ملاک قراردادن قرآن، عقل و سنت معتبر، تحلیلی نقّادانه نسبت به محتوای این روایات ارائه دهد. از جمله نتایج این تحقیق، آشکارشدن ردپای راویان اسرائیلی همچون وهب بن‌منبه در اثبات خصوصیات فرا زمینی برای حَجَرالاسود و نیز نشان‌دادن بی‌اعتباری روایات پیوند‌دهنده حَجَرالاسود با اندیشه عالم‌ذر است. از پیامدهای ناپسند این دسته از روایات، تداوم منازعات بیهوده میان علمای اسلام و تحریف فلسفه حقیقی استلام است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.
آمدی، علی بن أبی‌علی، الإحکام فی أصول الأحکام، بیروت، مکتب اسلامی، بی‌تا.
ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن، تفسیر القرآن العظیم، ریاض،‏ مکتبة نزار مصطفی، چاپ سوم‏، 1419ق.
________________، کتاب العلل، ریاض، مکتبة الملک فهد، 1426ق.
ابن‌اشعث، محمد‌ بن‌محمد، الجعفریات (الأشعثیات)، تهران،‏ مکتبة النینوى الحدیثة، بی‌تا.
ابن‌حجر عسقلانی، أحمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت، دار المعرفة، 1379ش.
ابن‌حزم، علی‌ بن‌احمد، المحلى بالآثار، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
ابن حنبل، احمد، مسند احمد بن‌حنبل، بیروت، عالم الکتب، 1419ق.
ابن‌حیون، نعمان بن محمد مغربى‏، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار (ع)، قم، جامعه مدرسین، 1409ق.
_____________________،‏ دعائم الإسلام،‏ قم،‏ مؤسسة آل البیت (ع)‏، ‏1385ش.
ابن‌غضائری، احمد بن‌حسین، الرجال (لابن‌الغضائری)، قم،‏ دار الحدیث، 1364ش.
ابن‌قطیبه، عبدالله بن‌‌مسلم، المعارف، قاهره، دار المعارف، 1960م.
ابن قولویه، جعفر بن محمد، ‏کامل الزیارات،‏ نجف اشرف،‏ دار المرتضویة، 1356ش.
ابوریه،‌ محمود، الاضواء‌ علی السنّة المحمدیة، قاهرة، دار المعارف،‌ چاپ ششم، بی‌تا.
ابی‌خلف، سعد بن‌عبدالله، المقالات و الفرق، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم، 1360ش.
بحر العلوم‌، سید مهدى بروجردى، الفوائد الرجالیة، تهران، مکتبة الصادق، 1405ق.‌
بخاری، محمد بن‌إسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دار طوق‌النجاة، 1422ق.
بستانی، قاسم، «تقدم تجویزی نقد سند یا متن»، مطالعات فهم حدیث، 1395ش، پیاپی4، صص 125ـ 149.
بیهقی، احمد بن‌حسین، شعب الإیمان، ریاض، مکتبة الرشد، 1423ق.
جوادی آملی، عبدالله، صهبای حج، قم، مرکز چاپ اسراء، چاپ دهم، 1388ش.
_____________، ادب فنای مقربان، قم، مرکز چاپ اسراء، چاپ سوم، 1389ش.
_____________، تفسیرتسنیم، قم، مرکز چاپ اسراء، 1389ش.
_____________، تفسیرتسنیم، قم، مرکز چاپ اسراء، 1392ش.
حسن‌بگی، علی، «واکاوی تأثیر باورهای کلامی بر فهم حدیث و آسیب‌های آن»، علوم حدیث، 1396ش، شماره 83، صص 42ـ 70.
حلى، حسن بن‌یوسف، رجال العلامة الحلی، قم،‏‏ دار الذخائر، 1411ق.
حمیرى، عبدالله بن‌جعفر، قرب الإسناد، قم، ‏مؤسسة آل البیت (ع‏)، 1413ق.
خویى، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث‏، قم، ‏مرکز نشر آثار شیعه، 1410ق.
دلبری، سیدعلی، «تحریف در حدیث، عوامل و پیامدها»، کتاب قیم، 1393ش، ش11، صص 181ـ 201.
ذهبی، محمد بن‌احمد، سیر أعلام النبلاء، بی‌جا، مؤسسة الرسالة، بی‌تا.
رزق، خلیل، «الحَجَر الاسود و العالم الذر»، بقیة الله، 2003م، شماره 137، صص 26ـ 29.
رشیدرضا، محمد، تفسیر المنار، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1990م.
سبحانى، ‏جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، 1383ش.
سیدمرتضى، على بن‌حسین، رسائل الشریف‌المرتضى‏،‏ دار القرآن‌الکریم، 1405ق.
__________________، أمالی المرتضى، قاهره‏، دار الفکر العربی‏، 1998م.
صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن،‏ قم،‏ انتشارات فرهنگ اسلامى، 1365ش.
صدوق، محمد بن‌على، علل الشرائع،‏ قم،‏ کتاب فروشى داورى، 1385ش.
صفار، محمد بن‌حسن، ‏بصائر الدرجات، قم،‏ مکتبة آیة الله مرعشی نجفی، 1404ق.
طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی ‌تفسیرالقرآن، قم، انتشارات جامعه‌ مدرسین، 1417ق.
طوسى، محمد بن‌حسن، رجال الشیخ الطوسی‏، نجف، انتشارات حیدریه، 1381ق.
_______________، ‏الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران،‏ دار الکتب الإسلامیة، 1390ش.
عیاشى، محمد بن‌مسعود، تفسیر العیاشی‏، تهران،‏ المطبعة العلمیة، 1380ش.
قطب الدین راوندى، سعید، قصص الأنبیاء (ع)، مشهد، مرکز پژوهش‌هاى اسلامى، 1409ق.‏
کریم‌پور، سیدحسین و محسن نورائی، «بررسی فقه‌‌الحدیثی روایات اظلّه و اشباح»، مطالعات فهم حدیث، 1394ش، پیاپی 3، صص 49ـ 71.
کشى، محمد بن‌عمر، رجال ‌الکشی- إختیار معرفة الرجال،‏ مشهد، دانشگاه مشهد، 1409ق.
کلینى، محمد بن‌یعقوب، الکافی، تهران،‏ دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم، موسسه آل البیت لاحیاء التراث. بی‌تا.
مجلسى، محمدباقر،‏ بحار الأنوار، بیروت،‏ دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.‏
مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
معرفت، هادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد، جامعه الرضویه للعلوم الاسلامیه، 1418ق.
‏مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف‏، تهران‏، دار الکتب الإسلامیة، 1424ق.
مفید، محمد بن‌محمد، ‏المسائل العکبریة، قم، ‏المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
مهدوی، حسن، سهل بن‌زیاد در آینه علم رجال، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، 1392ش.
مهریزی، مهدی، «درآمدی بر شیوه‌های ارزیابی حدیث»، فصلنامه علوم حدیث، 1375ش، شماره1، صص 69ـ 99.
نجاشی، احمد بن‌على، رجال النجاشی، قم‏،‏ مؤسسه نشر اسلامی، 1365ش.
نورائی، محسن؛ سیدحسین کریم‌پور و محمدهادی یدالله‌پور، «نقد مقاله پیمان ألست و نقد دیدگاه‌های مفسران درباره آیه میثاق»، پژوهشهای قرآنی، 1396ش، پیاپی 85، صص 84 ـ 107.