نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

نقد و بررسی سندی و محتوایی گزاره‌ها، برای نشان‌دادن تمایز روایات معصومان (ع) از گزاره‌های حدیث‌نما، ضرورتی انکارناپذیر است. بررسی سندی و محتوایی گزارۀ «المُلکَ یَبقَی مَعَ الکُفرِ وَ لا یَبقَی مَعَ الظُّلمِ»، نشان می‌دهد این جمله نه‌تنها سند معتبر ندارد، که برخی از حدیث‌پژوهان انتساب آن را به معصوم (ع) انکار کرده‌اند. افزون بر این، محتوای قابل قبولی نیز ندارد. سه مفهوم احتمالی این گزاره: «لزوم استمرار حکومت عادل هرچند کافر باشد و سقوط حکومت ظالم هرچند مؤمن باشد»، «دلالت استمرار و اضمحلال حکومت‌ها بر عدالت و عدم عدالت آنها» و «دلالت عدالت و ستم حکومت‌ها بر حقانیت و عدم حقانیت آنها»، با آیات قرآن، روایات و شواهد تاریخی ناسازگار است. البته اگر منظور از آن، تأکید بر اهمیت یک عامل از میان مجموعه عوامل دخیل در استمرار و اضمحلال حکومت‌ها باشد، قابل پذیرش و همسو با قرآن، روایات و شواهد تاریخی است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم، ترجمۀ مکارم‌شیرازی، ناصر، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى، چاپ دوم، 1373ش.
ابن طاووس، على بن موسى، الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فى السنة، قم، مکتب الاعلام الإسلامی، بی‌تا.
.................................، اللهوف على قتلى الطفوف، ترجمۀ فهرى، تهران، 1348ش.
ابن‏ابى‏جامع، على بن حسین، الوجیز فى تفسیر القرآن العزیز (عاملى)، قم، دار القرآن الکریم، 1413ق.
ابن‌شعبۀ حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی، چاپ دوم، 1404ق.
بی‌نا، «حکومت قانون حاکمیت نظم ضامن بقای جامعه است»، جهاد، 1360ش، ش27، صص80ـ81.
تمیمى‌آمدى، عبد الواحد بن محمد، تصنیف غررالحکم و دررالکلم، قم، 1366ش.
حقى‌برسوى، اسماعیل بن مصطفى، تفسیر روح البیان، لبنان، دارالفکر، بی­تا.
خسروانى، علیرضا، تفسیر خسروى، تهران، کتابفروشى اسلامیه، 1390ق.
خطیب‌شربینى، محمد بن احمد، تفسیر الخطیب الشربینى المسمى السراج المنیر، لبنان، دارالکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون، 1425ق.
ذوعلم، علی، 19/6/1392، خبرگزاری شبستان، 290347 http://www.shabestan.ir/detail/News/.
رجایی، فرهنگ، «روش‌شناسی در اندیشۀ سیاسی اسلام»، علوم سیاسی، 1380ش، ش 16، صص331ـ356.
زمخشرى، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق.
سبحانی، جعفر، «دنیا با کفر اداره می‌شود ولی با ظلم و ستم اداره نخواهد شد»، مجموعه حکمت، 1331ش، ش23، صص6ـ7.
سمرقندى، نصر بن محمد، تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم، لبنان، دارالفکر، 1416ق.
طباطبایى، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1390ق.
طبرى، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، لبنان، دارالمعرفة، 1412ق.
طوسى، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، لبنان، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، چاپ دوم، 1369ش.
فخر رازى، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.
فضل‌اللّه، محمدحسین، من وحى القرآن، بیروت، دارالملاک، 1419ق.
فیض الاسلام اصفهانی، علی نقی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، تهران، موسسه چاپ و نشر تألیفات فیض الاسلام، بی تا.
فیروزآبادى، محمد بن یعقوب، بصائر ذوى التمییز فى لطائف الکتاب العزیز، قاهره، المجلس الاعلى للشئون الاسلامیة، چاپ سوم، 1416ق.
فیض‌کاشانى، محمد بن شاه مرتضى، تفسیر الصافی، تهران، مکتبة الصدر، چاپ دوم، 1415ق.
قرشی، سیدعلى‏اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، چاپ دوم، 1375ش.
قمی‌مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران، 1368ش.
قونوی، اسماعیل بن محمد، حاشیة القونوى على تفسیر الإمام البیضاوى و معه حاشیة ابن التمجید، لبنان، دارالکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، 1422ق.
کاشانى، فتح‏الله، زبدة التفاسیر، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1423ق.
..................، منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران، کتابفروشى اسلامیه، بی‌تا.
کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، المکتبة الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
مازندرانى، محمد صالح بن احمد، شرح الکافی ـ الأصول و الروضة، تهران، 1382 ق.
مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول(ع)، تهران، چاپ دوم، 1404ق.
.......................، بحار الأنوارالجامعة لدرر اخبار الأئمة الأطهار(ع)، بیروت، چاپ دوم، 1403ق.
محمدی‌ری‌شهری، محمد، «از جریان منع حدیث تا اخباری‌گری، قسمت دوم»، (مصاحبه)، روزنامه کیهان، 18 مهر، 1386ش.
مدرسى، محمدتقى، من هدى القرآن، تهران، دار محبی الحسین، 1419ق.
مطهری، مرتضی، بیست گفتار، تهران، صدرا، بی‌تا.
...................، عدل الهی، تهران، صدرا، بی‌تا.
مفید، محمد بن محمد، الأمالی، قم، 1413ق.
مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، لبنان، دارإحیاء التراث العربی، 1423ق.
مکارم‌شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دهم،1371ش.
نایینی، محمدحسین، تنبیه الامه و تنزیه المله، تحقیق عبدالکریم آل نجف، بیروت، دارالکتاب اللبنانی، 1434ق.
........................، تنبیه الامه و تنزیه المله، تصحیح‌ و تحقیق‌ جواد ورعی‌، تهران، موسسۀ تحقیقات و نشر معارف اهل‌البیت (ع)، بی‌تا.
نظام الاعرج، حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، لبنان، دارالکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، 1416ق.
هزاوه‌ای، سید مرتضی، «مردم‌سالاری در بینش و منش امام‌علی(ع)»، علوم سیاسی، 1379ش، ش11، صص45ـ72.