• ثبت نام
  • ورود به سامانه
  • English

مطالعات فهم حدیث

  1. صفحه اصلی
  2. بازخوانی نسبت نقصان عقل به زنان در نهج البلاغه

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اطلاعات آماری نشریه

اخبار و اعلانات

بازخوانی نسبت نقصان عقل به زنان در نهج البلاغه

    نویسنده

    • محسن دیمه کار گراب

    دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.

,

نوع مقاله : پژوهشی

10.30479/mfh.2025.18374.2221
  • مشخصات مقاله
  • مراجع
  • دریافت فایل
  • ارجاع به این مقاله
  • آمار
  • هم رسانی

چکیده

وصف زنان به «نقصان در ایمان، عقل و ارث» در یکی از خطبه ‏های نهج‌البلاغه، از دیرباز توجه شارحان را جلب نموده ولی در دوران کنونی گاه به تأثر از گفتمان‏ های نوپدید حقوق زنان به ویژه از ناحیه جریان‏ های روشن‌فکری مورد نقد قرار گرفته است. نوشتار پیش‌رو بر آن است تا بر پایه مصدریابی در میراث روایی و تاریخی با تکیه بر تحلیل فضای گفتمانی صدور خطبه، انگاره «نقصان عقل» را واکاوی نموده تا از این رهگذر خوانش دیگری از این فراز به دست دهد. بررسی‏ ها نشان مى ‏دهد دیدگاه نوپای بی‌اعتباری خطبه بیشتر در پی گفتمان‌های نوپدید، عدم خوانش دقیق از خطبه و کم‌توجهی به فضای گفتمانی آن بوده، درحالی‌که با نقل کلینی، ابن‌رستم، و ابن‌جوزی و نیز شهرت خطبه ‏ها و فرازهای موازی با خطبه نقصان صدور آن تقویت مى‏ گیرد. وانگهی نظر به نقدهای وارد بر دیدگاه‏ های مطرح شده، فضای گفتمانی صدور خطبه پس از جنگ جمل و فرازهای هم‌سو با خطبه در سایر خطبه‏ ها، حضرت در این خطبه در مقام نکوهش افرادی هستند که از عائشه در محاربه با امام علی (ع) اطاعت کردند و از آن‌جا که رکن اصلی این جنگ عائشه بود، حضرت به شیوه خاصی با کاربست نقصان در توصیف زنان «بر پایه مجاز و استعاره ‏های لطیف ادبی در بازخوانی فرازهای قرآنی شهادت، ارث و عادت زنان» و یا «بر پایه نگرش عرفی به زنان» خواستند وجدان نهفته آن محاربان را بیدار نموده و به اشتباه خویش واقف گرداند. همچنان‌که به صورت تلویحی عایشه نیز به دلیل جنگ‌افروزی مشمول نکوهش قرار مى‏ گیرد.

کلیدواژه‌ها

  • امیر‌المؤمنین (ع)
  • نهج‌البلاغه
  • نواقص‌العقول
  • نکوهش زنان
  • جنگ جمل

موضوعات

  • مطالعات فهم حدیث
  • XML
  • اصل مقاله 461.1 K
  • RIS
  • EndNote
  • Mendeley
  • BibTeX
  • APA
  • MLA
  • HARVARD
  • CHICAGO
  • VANCOUVER
مراجع
قرآن کریم.
آبى‏، منصوربن‌حسین، نثر الدر فی المحاضرات، بیروت‏، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج‌البلاغه، بیروت، اعلمی، 1430ق.
ابن‌اثیر، على‌بن‌ابى‌الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1385ق.
ابن‌حمدون، ‏محمدبن‌حسن، التذکرة الحمدونیة، بیروت، ‏دار صادر، 1996م.
ابن‌‏شعبه حرانى، حسن‌بن‌على، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، 1404ق.‏
ابن‌شهرآشوب مازندرانی، محمدبن‌علی، مناقب آل أبی طالب (ع)، قم، علامه، 1379ق.
ابن‌طاووس، على‌بن‌موسى، کشف المحجة لثمرة المهجة، قم، بوستان کتاب، 1375ش.
ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن‌عبدالله، بهجة المجالس و أنس المجالس، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1981م.
ابن‌عبدربه، أحمدبن‌محمد، ‏العقد الفرید، بیروت،‏ دارالکتب العلمیة، 1404ق.
ابن‌فقیه، احمدبن‌محمد، کتاب البلدان، بیروت، عالم الکتب، 1416ق.
ابن‌قتیبه دینورى‏، عبدالله‌بن‌مسلم، عیون الأخبار، بیروت‏، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، 1407ق.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیة، منشورات محمدعلى بیضون، 1419ق.
ابن‌ماجه قزوینی، محمدبن‌یزید، سنن ابن‌ماجه، لبنان، دارالجیل، ‏1418ق.
ابن‌میثم بحرانی، میثم‌بن‌على، ‏اختیار مصباح ‏السالکین‏، مشهد، بنیاد پژوهش‌هاى‏ اسلامى ‏آستان ‏قدس ‏رضوى‏، 1366ش.
ابن‌میثم بحرانی، میثم‌بن‌على، شرح‏نهج‏البلاغة، قم، دفتر نشر الکتاب‏، 1362ش.
ابوداود، سلیمان‌بن‌اشعث‏، سنن أبی‌داود، قاهره‏، دارالحدیث، ‏1420ق‏.
ابوطالب ‏مکى، محمدبن‌على، قوت ‏‏‏القلوب ‏فى معاملة المحبوب، بیروت، دارالکتب ‏العلمیة، 1417ق.
احمدبن‌حنبل، مسند ‏احمدبن‌حنبل‏، لبنان، مؤسسة الرسالة، 1416ق‏.
امینی، سیده‌زهرا، و حسن ابراهیمی. "عقل زنان از منظر نهج‌البلاغه". کتاب و سنت، 1(1392ش): 33-50.
بخارى، محمدبن‌اسماعیل، صحیح البخاری، قاهره، وزارة الأوقاف، 1410ق‏.
پورمولا، سیدمحمدهاشم، و حسین افسردیر. "معناشناسی «عقل» در روایات «إنّ النساء نواقص العقول»". پژوهشنامه علوی 5، 2(1393ش): 19-48.
ترمذى، محمدبن‌عیسى، سنن الترمذی، قاهره‏، دارالحدیث، ‏1419ق.
ثعالبى، عبدالملک‌بن‌محمد، اللطائف و الظرائف، بیروت، دارالمناهل‏، بى‏تا.
جاحظ، عمروبن‌بحر، المحاسن و الأضداد، بیروت، دار و مکتبة الهلال‏، 2002م‏.
حسینى‌خطیب، ‏سیدعبدالزهراء، مصادر نهج‏البلاغة وأسانیده‏، بیروت‏، دارالزهراء، 1367ش.
حسینى‌شیرازى‏، سیدمحمد، توضیح ‏نهج‏البلاغة، تهران،‏ دارتراث‏الشیعة، بى‏تا.
حموى، یاقوت‌بن‌عبدالله، معجم البلدان‏، بیروت، دار صادر، 1995م.
خوارزمى، موفق‌بن‌احمد، المناقب، قم‏، جامعه مدرسین‏، 1411ق‏.
دارمى، عبدالله‌بن‌عبدالرحمن، سنن الدارمی، ریاض، دارالمغنی، ‏1421ق.
دشتی، محمد، ترجمه نهج‌البلاغه، قم، مشهور، 1384ش.
دیاری‌بیدگلی، محمدتقی، و اسمر جعفری. "روایت نقصان عقل و ایمان زنان در بوته اعتبارسنجی". پژوهش دینی 15، 32(1395ش): 5-25. Dor: 20.1001.1.17352770.1395.15.32.1.3
دینورى، احمدبن‌داود، الأخبار الطوال، قم، الرضى، 1368ش.
رضایی، مائده، و راضیه ناطقی. "بررسی تفاوت‌های زن و مرد در خطبه 80 نهج‌البلاغه". میراث طاها، 5(1398ش).
زمخشرى، محمودبن‌عمر، ربیع الأبرار و نصوص الأخیار، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، 1412ق.
سبط‌بن‌جوزى‏، تذکرة الخواص‏، قم‏، منشورات الشریف الرضى، 1418ق‏.
سید‌رضی‌، محمدبن‌حسین، خصائص الأئمة (ع)، مشهد، مجمع البحوث آستان قدس رضوى، 1406ق.
سید‌رضی‌، محمدبن‌حسین، نهج‌البلاغه، قم، دارالهجره، بی‌تا.
شوشترى، محمدتقى، بهج‏الصباغةفی‏شرح‏نهج‏البلاغة، تهران،‏ ‏امیرکبیر، 1376ش.
صدوق، محمدبن‌على، الأمالی، تهران‏، کتابچى، 1376ش.
صدوق، محمدبن‌على، من لایحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، 1413ق‏.
طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
طبرسی، احمدبن‌علی، الإحتجاج، مشهد، مرتضی، 1403ق.
طبرسى، حسن‌بن‌فضل، مکارم الأخلاق، قم، شریف رضى، 1412ق.
طبری، محمدبن‌جریر، تاریخ الأمم والملوک، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1407ق.
طبری، محمدبن‌جریر، المسترشد فی إمامة علیّ بن أبی‌طالب (ع)، قم، کوشانپور، 1415ق.
طوسى، محمدبن‌حسن، الأمالی، قم، دارالثقافة، 1414ق.
طوسى، محمدبن‌حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیه‏، 1365ش.
طیبی، ناهید. "بازپژوهی دیدگاه امام علی (ع) درباره عقل زنان با تاکید بر خطبه ۸۰ نهج‌البلاغه". مطالعات اسلامی زنان و خانواده، 5(۱۳۹۵ش): 75-94.
غزالى، ابوحامد، إحیاء علوم‏الدین، بیروت، دارالکتاب‏العربى، بی‌تا.
قربان‌نیا، ناصر، و معصومه حافظی. "نقد و بررسی دیدگاه‌های مربوط به خطبه هشتادم نهج‌البلاغه". مطالعات راهبردی زنان 15، 60(۱۳۹۲ش).
قرشى‌بنابى، ‏سیدعلى‌اکبر، مفردات ‏نهج‏البلاغه، به کوشش محمدحسن ‏بکائى‏، تهران‏، قبله‏، 1377ش.
قمی، علی‌بن‌ابراهیم، تفسیر منسوب به علی‌بن‌ابراهیم، قم، مؤسسه دارالکتاب، 1404ق.
قیسی شریشی‏، أحمدبن‌عبدالمؤمن، شرح مقامات الحریری‏، بیروت،‏ دارالکتب العلمیة، 1427ق.
کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1365ش.
مجلسى، محمدباقر، بحارالأنوارالجامعة، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1404ق.
مسعودی‏، على‌بن‌حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، قم، دارالهجرة، 1409ق.
مسکویه، احمدبن‌محمد رازی، تجارب الأمم،‏ تهران، سروش، 1379ش.
مسلم‌بن‌حجاج، صحیح مسلم‏، قاهره‏، دارالحدیث، ‏1412ق.
مفید، محمدبن‌محمد، الاختصاص (منسوب به شیخ مفید)، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق.
مفید، محمدبن‌محمد، الجمل، قم، کنگره جهانى شیخ مفید، 1413ق.
مقدسى، مطهربن‌طاهر، البدء و التاریخ‏، بى‏جا، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.
نسائى، احمدبن‌على، السنن الکبرى‏، بیروت، دارالکتب العلمیة، ‏1411ق‏.
نصربن‌مزاحم، بن‌سیار منقرى، وقعة صفین، قم، کتابخانه آیةالله مرعشى، 1403ق.
    • تعداد مشاهده مقاله: 84
    • تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 24
مطالعات فهم حدیث
دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 22
اردیبهشت 1404
صفحه 29-48
فایل ها
  • XML
  • اصل مقاله 461.1 K
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
  • RIS
  • EndNote
  • Mendeley
  • BibTeX
  • APA
  • MLA
  • HARVARD
  • CHICAGO
  • VANCOUVER
آمار
  • تعداد مشاهده مقاله: 84
  • تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 24

APA

دیمه کار گراب, محسن . (1404). بازخوانی نسبت نقصان عقل به زنان در نهج البلاغه. مطالعات فهم حدیث, 11(2), 29-48. doi: 10.30479/mfh.2025.18374.2221

MLA

دیمه کار گراب, محسن . "بازخوانی نسبت نقصان عقل به زنان در نهج البلاغه", مطالعات فهم حدیث, 11, 2, 1404, 29-48. doi: 10.30479/mfh.2025.18374.2221

HARVARD

دیمه کار گراب, محسن. (1404). 'بازخوانی نسبت نقصان عقل به زنان در نهج البلاغه', مطالعات فهم حدیث, 11(2), pp. 29-48. doi: 10.30479/mfh.2025.18374.2221

CHICAGO

محسن دیمه کار گراب, "بازخوانی نسبت نقصان عقل به زنان در نهج البلاغه," مطالعات فهم حدیث, 11 2 (1404): 29-48, doi: 10.30479/mfh.2025.18374.2221

VANCOUVER

دیمه کار گراب, محسن. بازخوانی نسبت نقصان عقل به زنان در نهج البلاغه. مطالعات فهم حدیث, 1404; 11(2): 29-48. doi: 10.30479/mfh.2025.18374.2221

  • صفحه اصلی
  • درباره نشریه
  • اعضای هیات تحریریه
  • ارسال مقاله
  • تماس با ما
  • نقشه سایت

اخبار و اعلانات

  • بروزرسانی 1401-12-01
  • بررسی مقالات در سایت مشابه یابی سمیم نور 1401-12-01

اشتراک خبرنامه

برای دریافت اخبار و اطلاعیه های مهم نشریه در خبرنامه نشریه مشترک شوید.

© سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب