چکیده
از قرون گذشته تا کنون کتاب‌هایی با عنوان جامع حدیثی شهرت یافته است که به جوامع اولیه، جوامع متقدم و جوامع متأخر قابل تقسیم است. یکی از این کتاب‌ها، بحارالانوار نوشته‌ی علامه مجلسی است. پس از نگارش، این دایره‌المعارف بزرگ شیعی در زمره‌ی جوامع حدیثی سه‌گانه‌ی متأخر جای گرفت و به دلیل گستردگی حجم و محتوای احادیثش که منتهی به جامعیت آن شده است، مورد توجه‌ی ویژه قرار گرفت. این اثر وزین از جهات گوناگونی دارای جامعیت است اما به طور دقیق، مشخص نیست که با چه شاخصه‌هایی، به آن اطلاق جامع می‌شود. علامه مجلسی در این باره توضیحی نداده است و همچنین نویسندگانی که پیرامون بحارالانوار قلم‌فرسایی کرده‌اند چندان به این موضوع عنایت نداشته‌اند. نوشتار پیش‌رو با روش توصیف و تحلیل متون و منابع حدیثی- تاریخی درصدد بیان شاخصه‌هایی برای جامعیت کتاب بحارالانوار با تاکید به قرائن موجود در مقدمه و محتوای این کتاب است. بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که نمودهای جامعیت آن شامل جامعیتِ مآخذ و جامعیت موضوعی و کمّی است که نقطه‌ی افتراق این کتاب با جوامع حدیثی دیگر است. همچنین جامعیت این کتاب رابطه‌ی مباشری با حفظ و نشر احادیث شیعی در جهت رفع نیاز‌های زیستی شیعیان دارد که چنین دیدگاهی نیز ریشه در کتاب علی (ع) دارد و برای پی بردن به ابعادی عمیق‌تر از جامعیت بحارالانوار، در کنار سایر وجوه باید به آن توجه داشت.
کلیدواژه‌ها
)