نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شیراز.
2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه شیراز
چکیده
یکی از تألیفات مهم در زمینه موضوع‌نگاری، کتاب «الأسرار المرفوعه فی الأخبار الموضوعه»اثر ملاعلی قاری است. اهمیت این کتاب در جمع‌آوری مختصرگونه از کتب پیشینی است که در این زمینه نگاشته شده است. ملاعلی در این کتاب تعداد زیادی از روایات مربوط به فضایل امام علی (ع) را که برخی از علمای اهل سنت حکم به صحت آن‌ها داده‌اند، موضوع شمرده است. ایشان در ذیل این احادیث و در تأیید موضوع‌بودن آن‌ها گاهی بدون بهره‌گیری از قواعد علمیِ نقد حدیث با عبارتی مانند: «من مفتریات الشیعه»، احادیث را موضوع شمرده و گاه با استفاده از قواعد حدیث‌شناسی مانند: کتمان صحابه از نقل روایاتی که در جمع آن‌ها اتفاق افتاده و یا ذکر عنوان «لا اصل له» برای حدیث، به نقد آن روایات اهتمام داشته است. در پژوهش حاضر، این قواعد و دلایل مطرح شده از سوی ملاعلی، به روش توصیفی-تحلیلی، با گرایش انتقادی و با اتکا به نظرات سایر حدیث‌شناسان اهل سنت، مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. بررسی‌ها نشان داد که آن دلایل یا اصلاً بر احادیث فضایل امام علی (ع) قابل صدق نیست و از اساس باطل است و یا مورد پذیرش جمعی از محدثان اهل سنت نیست.
کلیدواژه‌ها
ابن ابی‌شیبه، عبدالله‌بن‌محمد، المصنف فی الأحادیث و الآثار، ریاض، مکتبه الرشد، 1409ق.
ابن‌اثیر، علی‌بن‌محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1385ق.
ابن‌اثیر، مبارک‌بن‌محمد، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1367ش.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، العلل المتناهیه فی الأحادیث الواهیه، پاکستان، إداره العلوم الأثریه، 1401ق.
----------------------، الموضوعات، مدینه، مکتبه السلفیه، 1388ق.
ابن‌حبان، محمد، الثقات، حیدرآباد هند، دائره المعارف العثمانیه، 1973م.
ابن‌حنبل، احمد، المسند، بیروت، مؤسسه الرساله، 1421ق.
-----------، فضائل الصحابه، تحقیق: وصی الله محمدعباس، بیروت، مؤسسه الرساله، 1403ق.
ابن‌سلام، قاسم، غریب الحدیث، تحقیق: محمد عبدالحمیدخان، حیدرآباد، دائره المعارف العثمانیه، 1384ق.
ابن‌صلاح، عثمان بن عبدالرحمن، مقدمه ابن‌صلاح، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1416ق.
ابن عبد ربّه، احمدبنمحمد، العقد الفرید، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1407ق.
ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، بیروت، دارالجیل، 1412ق.
ابن‌عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418ق.
ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، قم، مکتبه الاعلام الاسلامی، 1404ق.
ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، الإمامه و السیاسه، بیروت، دارالأضواء، 1410ق.
ابن‌قیم، محمد بن ابی‌بکر، المنار المنیف فی الصحیح و الضعیف،حلب، مکتبه المطبوعات الاسلامی، 1390ق.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر، الباعث الحثیث إلی إختصار علوم الحدیث، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1404ق.
ابن‌مردویه، احمدبن‌موسی، مناقب علی بن ابی‌طالب، قم، دارالحدیث، 1424ق.
ابن‌مغازلی، علی‌بن‌محمد، مناقب أمیرالمؤمنین علی بن أبی‌طالب، صنعاء، دارالآثار، 1424ق.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، 1414ق.
ابن‌هشام، عبدالملک، السیره النبویه، تحقیق: محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، مکتبه محمدعلی صبیح، بی‌تا.
ابوریه، محمود، اضواء علی السنه المحمدیه، بیروت، دارالکتب الاسلامی، بی‌تا.
ابوزهو، محمد، الحدیث و المحدثون، قاهره، دارالفکر العربی، 1378ق.
ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیه الاولیاء و طبقات الأصفیاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1409ق.
اطرابلسی، خثیمه‌بن‌سلیمان، من حدیث خثیمه بن سلیمان القرشی الاطرابلسی، تحقیق: عمر عبدالسلام تدمری، لبنان، دارالکتاب العربی، 1400ق.
امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنه و الأدب، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1366ش.
بخاری، محمدبن‌اسماعیل، صحیح بخاری، تحقیق: محمدزهیر بن ناصر الناصر، بی‌جا، دار طوق النجاه، 1422ق.
بستانی، قاسم، «معیارهای نقد حدیث و حدیث الغدیر»، شیعه‌شناسی، 1385ش، شماره 13، صص91-106.
پاکتچی، احمد، پژوهشی پیرامون جوامع حدیثی اهل سنت، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1391ش.
ترمذی، محمدبن‌اسماعیل، السنن، مصر، مکتبه مصطفی البابی الحلبی، 1395ق.
جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد، الصحاح، بیروت، دارالعلم للملایین، 1376ق.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1411ق.
حسکانی، عبیدالله بن احمد، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، ۱۴۱۱ق.
حلبی، علی‌حسن؛ قیسی، ابراهیم طه؛ حمدی، محمد مراد، موسوعه الاحادیث و الآثار الضعیفه و الموضوعه، ریاض، مکتبه المعارف للنشر و التوزیع، 1419ق.
خطیب بغدادی، احمدبن‌علی، تاریخ بغداد، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت، دارالغرب الاسلامی، 1422ق.
خطیب، محمدعجاج، اصول الحدیث (علومه و مصطلحه)، دمشق، بی‌نا، 1971م.
خمیسی، عبدالرحمان بن ابراهیم، معجم علوم الحدیث النبوی، بیروت، دار ابن‌حزم، 1421ق.
خوارزمی، موفق‌بن‌احمد، المناقب، قم، اسلامی، 1411ق.
ذهبی، شمس الدین، میزان الإعتدال فی نقد الرجال، تحقیق علی محمد البجلاوی، بیروت، دارالمعرفه، 1382ق.
زرکشی، بدرالدین محمد، اللآلی المنثوره فی الأحادیث المشهوره، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406ق.
زرکلی، خیرالدین، الأعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، 1980م.
سبط بن جوزی، یوسف بن قزاوغلی، تذکره الخواص من الأئمه، قم، المجمع العالمی لأهل البیت (ع)، 1426ق.
سخاوی، محمد بن عبدالرحمن، المقاصد الحسنه، بیروت، دارالکتاب العربی، 1405ق.
سیوطی، جلال الدین، اللآلی المصنوعه فی الأحادیث الموضوعه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1417ق.
---------------، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، تحقیق: نظر محمد فاریابی، بی‌جا، دار طیبه، بی‌تا.
شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
شوکانی، محمد بن علی، الفوائد المجموعه فی الأحادیث الموضوعه، تحقیق: عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
شیبانی، عبدالرحمن بن علی، تمییز الطیب من الخبیث، بیروت، دارالکتاب العربی، 1405ق.
صالحی شامی، محمدبن یوسف، سبل الهدی و الرشاد، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1414ق.
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، قاهره، مکتبه ابن‌تیمیه، 1415ق.
طبری، محمدبن‌جریر، تاریخ طبری، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
---------------، تهذیب الآثار و تفصیل الثابت عن رسول الله، تحقیق: محمود محمد شاکر، قاهره، مطبعه المدنی، 1982م.
---------------، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1412ق.
طحان، محمود، تیسیر مصطلح الحدیث، کویت، دارالتراث، 1414ق.
طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، مرتضوی، 1362ش.
عاملی، حسین بن عبدالصمد، وصول الأخیار إلی اصول الأخبار، تحقیق: عبداللطیف کوه‌کمری، قم، مجمع الذخائر الاسلامیه، بی‌تا.
عتر، نورالدین محمد، منهج النقد فی علوم الحدیث، دمشق، دارالفکر، 1418ق.
عجلونی، اسماعیل بن محمد، کشف الخفاء و مزیل الإلباس، قاهره، مکتبه القدسی، 1408ق.
عسقلانی، ابن‌حجر، الإصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
-------------، فتح الباری فی شرح صحیح البخاری، بیروت، دارالمعرفه للطباعه و النشر، چاپ دوم، بی‌تا.
-------------، لسان المیزان، تحقیق: عبدالفتاح أبو غدّه، بی‌جا، دارالبشائر الاسلامیه، 2002م.
عماری اله‌یاری، زهرا، «مبانی شناخت حدیث موضوع در الاسرار المرفوعه فی الاخبار الموضوعه»، نقد کتاب قرآن و حدیث، 1395ش، شماره 6، صص199-216.
فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم، هجرت، چاپ دوم، 1409ق.
قاری، ملاعلی، الأسرار المرفوعه فی الأخبار الموضوعه، محقق: محمد بن لطیفی الصبّاغ، بیروت، مکتبه الاسلامی، 1406ق.
----------، شرح الشفا، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1421ق.
----------، مرقاه المفاتیح شرح مشکاه المصابیح، بیروت، دارالفکر، 1422ق.
قسطلانی، شهاب الدین، مواهب الدنیه بالمنح المحمدیه، قاهره، المکتبه التوفیقیه، بی‌تا.
قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده لذوی القربی، تحقیق: علی‌جمال اشرف حسینی، بی‌جا، دارالأسوه، بی‌تا.
کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایه، بیروت، مؤسسه آل بیت لإحیاء التراث العربی، 1411ق.
متقی هندی، علی بن حسام‌الدین، کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، بیروت، مؤسسه الرساله، 1401ق.
مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1414ق.
مجلسی، محمدباقر، مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1404ق.
محب‌الدین طبری، احمد بن عبدالله، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، قاهره، مکتبه القدسی، 1356ق.
محبی دمشقی، محمدامین، خلاصه الأثر فی أعیان القرن الحادی عشر، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، بیروت، مؤسسه الرساله، 1400ق.
مسعودی، عبدالهادی، وضع و نقد حدیث، تهران، سمت، 1389ش.
مسعودی، محمدمهدی، «معرفی و نقد کتاب الاسرار المرفوعه فی الاخبار الموضوعه»، آینه پژوهش، 1386ش، شماره 104، صص92-102.
مؤدب، سیدرضا؛ عبداللهی عابد، صمد، «نقد و بررسی کتاب الاسرار المرفوعه فی الاخبار الموضوعه»، مطالعات فهم حدیث، 1393ش، شماره 1، صص145-165.
نسایی، احمدبن‌شعیب، خصائص امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب، کویت، مکتبه المعلا، 1406ق.
نیشابوری، مسلم‌بن‌حجاج، صحیح مسلم، تحقیق: فؤاد عبدالباقی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
هیتمی، احمدبنمحمد، الفتاوی الحدیثیه، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
الیان سرکیس، یوسف، معجم المطبوعات العربیه، قم، مکتبه آیه‌الله مرعشی، 1410ق.
)