نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال.

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال

3 استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران.

چکیده

علل‌الحدیث، علمی است که به بررسی آسیب‌های مخفی احادیث، از حیث متن و سند می‌پردازد. کتاب «علل‌الحدیث» محمدباقر بهبودی از نگارش‌های معاصر در موضوع احادیث معلّل است. این مقاله درصدد فهم شیوه‌های تحلیل و سنجش در کتاب یادشده می‌باشد. از بررسی کتاب، مشهود است که مؤلف هر آنچه را سبب عدم پذیرش روایات می‌شود، به عنوان آسیب حدیثی لحاظ کرده و از آن‌جا که غالباً این آسیب‌ها را تعریف نکرده، تنها راه دست‌یابی به شیوه‌های ایشان در نقد، بررسی نمونه روایات کتاب است. این بررسی نشان داد که مهم‌ترین روش بهبودی در نقد سندی و متنی، بررسی و مقایسه روایات با یکدیگر است. ایشان با این روش، به وجود برخی آسیب‌های سندی از جمله: إرسال، انقطاع، اعضال، تعلیق، تحریف و تصحیف، تخلیط در سند و برخی آسیب‌های متنی از قبیل: تصحیف و تحریف، اسقاط و ادراج در متون، تخلیط متن و سند و تعریض ... تصریح داشته است؛ در پژوهش انجام شده، مشخّص شد که مواردی که ایشان به عنوان آسیب ذکر کرده، جزء آسیب‌های حدیثی به شمار می‌روند و تشخیص به جا و درست است؛ اما مثال‌هایی که ایشان ذیل عنوان برخی آسیب‌ها ذکر کرده، نشان دهنده آن آسیب حدیثی نبود و با بررسی تمام طرق، صحت برخی از روایات احراز شد.

کلیدواژه‌ها

ایزدی، مهدی؛ هادیان، مهدی، «صحت احادیث کافی؛ مقایسه و نقد دیدگاه سه حدیث‌پژوه معاصر»، مطالعات قرآن و حدیث، سال دهم، 1396ش، شماره2، صص205-230.
ایزدی، مهدی؛ مظاهری طهرانی، بهاره، «علت در حدیث و موازین شناخت آن از دیدگاه محمّدباقر بهبودی»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، 1394ش، ش28، صص 26-53.
بروجردی، آقاحسین، جامع أحادیث الشیعة، تهران، فرهنگ سبز، 1380ش.
بهبودی، محمدباقر، صحیح الکافی، تهران، سنا، 1401ق.
_________، علل الحدیث، تهران، دار‌الاسلامیه، 1378ش.
حرعاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعه، قم، موسسه آل‌البیت (ع)، 1409ق.
حلی، حسن‌بن‌یوسف، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، قم، دار الذخایر، 1411ق.
خوانساری، فاطمه، «سیری در اندیشه‌های حدیثی محمّدباقر بهبودی»، پایان‌نامه دانشگاه تربیت معلم تهران، 1388ش.
خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بیروت، مدینه‌العلم آیت‌الله خویی، چاپ چهارم، 1409ق.
دلبری، سیدعلی؛ علوی، سیدجعفر؛ حبیبی‌مهر، علی‌اکبر، «بررسی و تحلیل ادراج متنی در کتاب جواهر الکلام»، مطالعات فهم حدیث، سال هفتم، 1400ش، شماره2، صص71-91.
رحمتی، محمدکاظم،«حریز بن عبدالله سجستانی»، دانشنامه جهان اسلام، 1387ش، شماره 13، صص 96 تا 98.
سبحانی، جعفر، اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایه، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، 1414ق.
سرشار، مژگان، «دیدگاه‌های استاد محمدباقر بهبودی در گزینش احادیث صحیح»، علوم حدیث، 1387ش، ش 49ـ50، صص300-329.
________، «محمدباقر بهبودی و نقد و گزینش روایات»، ماه دین، 1388ش، ش139، صص 4-13.
سیدابوالحسن، علی، صفوه المقال فی حل شبهه الارسال، بیروت، دارالمحجه البیضاء، 1433ق.
شهیدثانی، زین‌الدین بن علی، الرعایة فی علم الدرایة، تحقیق: عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ دوم، 1408ق.
______________، شرح البدایة فی علم الدرایة، تحقیق: جلالی، سید محمد رضا، قم، فیروزآبادی، 1372ش.
شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، اسلامی، 1410ق.
صاحب معالم، منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1362ق.
صدر عاملی، سیدحسن، نهایة الدرایة (فی شرح الوجیزة)، تحقیق: غرباوی، تهران، المشعر، 1354ش.
صدوق، محمد‌بن‌علی‌، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تحقیق و تصحیح: خرسان، حسن الموسوى‏، تهران، دار‌الکتب الإسلامیه‏، 1390ق.‏
___________، الأمالی، تهران، کتابچى‏، 1376ش.
___________، علل الشرائع‏، قم‏، کتاب‌فروشى داورى‏، 1385ش‏.
___________، من لا‌یحضره الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1413ق.
صفار، محمدبن‌حسن‏، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد (ص)‏، تحقیق: کوچه‌باغى، محسن بن عباسعلى‏، قم، مکتبة آیة‌الله مرعشی‌نجفی‏، 1404ق‏.
طوسى، محمدبن‌حسن‏، تهذیب الأحکام، تحقیق و تصحیح: خرسان، حسن الموسوى‏، تهران، دارالکتب الإسلامیه‏، 1407ق.
عاملی، حسین‌بن‌عبدالصمد، وصولالأخیارإلیأصولالأخبار، تحقیق: کوهکمری، عبداللطیف، قم، مجمع الذخائر الإسلامیة، 1041ق.
فیض کاشانى، محمدمحسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام أمیرالمؤمنین (ع)، 1406ق.
قزوینی، سیدمحمدکاظم، موسوعه الامام صادق (ع)، قم، الرافد، 1308ش.
کلینى، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح: غفارى على‌اکبر و آخوندى، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407ق‏.
مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، بیروت، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1411ق.
__________، مقباس الهدایه، تلخیص‌علی‌اکبر غفاری، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1384ش.
مجلسی، محمدباقر، بحار‌الانوار الجامعه لدرر الاخبار الائمه الاطهار، بیروت، الوفاء، 1403ق.
مرعی، حسین عبدالله، منتهی المقال فی الدرایة و الرجال، بی‌جا، مؤسسه عروةالوثقی، 1417ق.
مظاهری طهرانی، بهاره، «دغدغه‌های بهبودی در تألیف صحیح‌الکافی و روش او»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، سال20، 1393ش، ش 56، صص 27-106.
منفرد، افسانه، «حمام (2)؛ فرهنگ و معماری»، دانشنامه جهان اسلام، 1388ش، شماره 14، صص 106-120.
میرداماد، محمدباقر، الرواشح السماویة، قم، مکتبه آیت‌الله مرعشی‌نجفی، 1405ق.
نجاشی، احمدبن‌علی، رجال، تصحیح سیدموسی شبیری، قم، اسلامی، 1365ش.
نفیسی، شادی، درایةالحدیث: بازپژوهی مصطلحات حدیثیدرنگاه فریقین، تهران، سمت، 1388ش.
نگارش ملک، زهرا، «بررسی شیوههای نقدالحدیثی بهبودی در کتاب عللالحدیث»، تهران، پایان‌نامه دانشگاه الزهرا، 1395ش.
همدانی، مصطفی، «نقد اندیشه رجالی ارسال روایات بی‌واسطه حریز از امام صادق (ع)» مطالعات فهم حدیث، سال چهارم، 1397ش، شماره2، صص131-153.