نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار دانشگاه تربیت مدرس

3 استاد دانشگاه تربیت مدرس

4 استادیار بنیاد دایرة المعارف اسلامی

چکیده

«بازیابی منابع» آثار روایی به مفهوم شناسایی منابع آثار روایی موجود، از حدود دو دهه پیش در ایران، مورد توجه پژوهش‌گران حوزه حدیث قرار گرفته است. سید محمدجواد شبیری اولین گام‌های مطالعه روش‌مند در این موضوع را با ارائه مقالاتی برداشت. وی روشی سندی - متنی شامل پنج مؤلفه در بازیابی منابع آثار روایی معرفی کرد و آن را در شناسایی منابع «الغیبة» نعمانی به کار گرفت. در این مقاله، پژوهش‌های شبیری در حوزه بازیابی منابع آثار روایی مورد مطالعه، تحلیل و نقد قرار گرفته تا چیستی، نحوه به کارگیری و میزان کارآمدی آن بررسی شود. حاصل این بررسی، استخراح ده مؤلفه در روش وی در بازیابی منابع آثار روایی است. اشکال‌هایی در اصل و نحوه اجرای برخی از این مؤلفه‌ها وجود دارد که در صورت برطرف شدن، این روش می‌تواند روشی کارآ و موثر در بازیابی منابع آثار روایی باشد.

کلیدواژه‌ها

ابن‌الغضائری، احمد‌بن‌حسین، رجال، قم، موسسه اسماعیلیان، 1364ق.
اثباتی، اسماعیل؛ طباطبایی، سیدکاظم، «جستاری در باب منابع داده‌های تاریخی کتاب الکافی»، علوم‌حدیث، 1393ش، ش71، صص 29- 52.
---------------------------، «تبارشناسی منابع روایات اعتقادی الکافی»، کتاب قیم، 1396ش، ش17، صص 265- 288.
باقری، حمید، «الکافی و روایات اسحاق‌بن‌محمد‌احمر نخعی؛ تلاشی برای شناسایی منبع کلینی در نقل روایات اسحاق»، رهیافت‌هایی در علوم قرآن و حدیث، 1396ش، ش1، صص 9- 28
---------، «حسن‌بن‌عباس حریش و کتاب انا انزلناه فی لیلة‌القدر وی، نمونه کتابی عرضه شده بر امام»، حدیثپژوهی، 1394ش، ش13، صص 133- 166.
بلامی، ای. جیمز، «مصادر کتاب مقتل امیرالمؤمنین علی (ع) تألیف ابن ابی الدنیا»، ترجمه محمد منیب، 1397ش، سخن تاریخ، ش 27، صص 101-140.
پهلوان، منصور؛ طارمی‌راد، حسن؛ سهیلی، محمدحسین، «بازسازی کتاب الحج معاویة‌بن‌عمار و ارزیابی طرق روایات آن با تأکید بر احادیث زیارت»، پژوهشهای قرآن و حدیث، 1396ش، ش 1، صص 33- 59
جدیدی‌نژاد، محمدرضا، «روش دستیابی به منابع الکافی»، آینه پژوهش، 1389ش، ش 123، صص16-20.
حاتمی‌مهر، سمیرا؛ فرجامی، اعظم، «الگویابی اسناد کلینی به کتاب زرارة‌بن‌أعین»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، 1395ش، ش30، صص 119- 150.
حدادی، آمنه و دیگران، «تحلیل کارکرد حلقه مشترک در بازیابی منابع آثار روایی؛ مطالعه موردی روایات علی بن ابراهیم در الکافی»، علوم قرآن و حدیث، در نوبت انتشار.
حمادی، عبدالرضا؛ حسینی، سید علیرضا، «بازشناسی منابع کلینی در تدوین الکافی»، حدیثپژوهی، 1393ش، ش6، صص 181-206.
رحمان‌ستایش، محمدکاظم؛ شهیدی، روح‌الله، «بازیابی منابع تفسیر قمی»، حدیثپژوهی، 1392ش، شماره 5 و 6، صص 332- 361.
رحمتی، محمدکاظم، «بازیابی متون کهن امامی‌در آثار شیخ صدوق»، حدیث و‌اندیشه، 1385ش، ش1، صص 5- 35
زعفرانی‌زاد، سعید، «سرچشمه‌های متنی کهن، سیری در منابع تفسیر نعمانی»، مطالعات قرآن و حدیث، 1386ش، سال اول، شماره اول، صص 145- 162.
سرخه‌ای، احسان، «کتاب حلبی؛ منبعی مکتوب در تألیف الکافی»، علوم‌حدیث، 1388ش، ش 51، صص 34-58.
سزگین، فواد، تاریخ نگارشهای عربی، ترجمه موسسه نشر فهرستگان، تهران، سازمان چاپ و انتشارات، 1380ش.
________، محاضرات فی تاریخ العلوم العربیة و الاسلامی، منشورات معهد تاریخ‌العلوم‌العربیة و الاسلامیة فی اطار جامعة فرانکفورت، فرانکفورت، 1404ق.
شبیری زنجانی، سید محمدجواد، «منابع نعمانی در غیبت»، بازسازی متون کهن حدیث شیعه، 1394ش،قم، دارالحدیث، صص 379- 430.
-----------------------، «مصادر الشیخ الطوسی فی کتابه التهذیب‌الاحکام»، علومالحدیث، 1420ق، سال سوم، ش ششم، صص 168- 224.
-----------------------، «الکاتب النعمانی و کتابه الغیبة»، 1419ق، علوم الحدیث، ش سوم، صص 175- 238.
-----------------------، توضیح الاسناد المشکلة فی الکتب الاربعة، قم، دارالحدیث للطباعة و النشر، 1429ق.
طارمی، حسین، «پیشینه مکتوب منابع معتبر حدیثی شیعه امامیه»، کنگره بینالمللی کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی، 1374ش، دوره 1، صص 219- 235.
طوسی، محمدبن‌حسن، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الاصول، تحقیق عبدالعزیز طباطبایی، قم، کتابخانه محقق طباطبایی، 1420ق.
---------------، تهذیبالاحکام، به تحقیق حسن موسوی‌خرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.
عمادی‌حائری، سید‌محمد، «درنگی در منابع مکتوب الایضاح»، علومحدیث، ش 39، صص 136- 147.
-----------------، «مسائل محمد‌بن‌مسلم‌ در کافی کلینی»، در بازسازی متون کهن حدیث شیعه، 1394ش، صص315-341.
غفوری‌نژاد، محمد؛ معرفت، محمد، «تحلیل مصدرشناختی احادیث الغیبة شیخ طوسی»، شیعهپژوهی در اسلام، 1396ش، ش57، صص 5- 28.
قاسم‌پور، محسن؛ علی‌اکبریان، مجتبی، «النوادر اشعری، مصدر حدیثی الکافی کلینی»، مطالعات فهم حدیث، 1396ش، ش1، صص 9- 33.
قربانی، محمد، «اسناد پرتکرار نشانی از منابع مکتوب الکافی»، حدیثحوزه، 1394ش، ش10، صص 113-136
کلبرگ، اتان، «آثار شیخ مفید در آثار سیدبن‌طاووس»، ترجمه علی قرائی و رسول جعفریان، مجموعه مقالات کنگره شیخ مفید، 1372ش، ش91، صص 3- 18.
کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب‌الاسلامیة، 1407ق.
مدرسی‌طباطبایی، سیدحسین، میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخست هجری، ترجمه رسول جعفریان و سید علی قلی قرائی، قم، کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، 1383ش.
مردانی، مهدی، «مبانی و روش‌های بازیابی متون حدیثی کهن در سایه بازیابی کتاب زید بن وهب»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، 1392ش، ش1، صص 147-175.
معرفت، محمد؛ غفورینژاد، محمد، «بازشناسی مصادر احادیث کتاب الغیبة نعمانی»، شیعهپژوهی، 1397ش، سال چهارم، شماره چهاردهم، صص 5- 26.
مفید بجنوردی، امید، «چگونگی ارتباط کلینی با کتاب محمد بن مسلم در پرتو بررسی اسناد و داده‌های کتاب‌شناختی»، حدیث حوزه، 1398ش، ش 18، صص 61-96.
مسعودی، محمد، «بازشناسی مصادر الغیبة طوسی»، انتظار موعود، 1388ش، ش 28، صص 133- 152.
ملکی تراکمه‌ای، محمود، «بازیابی و اعتبارسنجی آثار علی‌بن‌مهزیار با تکیه بر بخش اصول کتاب الکافی»، حدیث حوزه، 1396ش، ش 14، صص 45- 68.
نجاشی، احمدبن علی، رجال، قم، اسلامی، 1365ش.
نعمانی، محمدبن‌ابراهیم، الغیبة، به تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، صدوق، 1397ق.
نیل‌ساز، نصرت، خاورشناسان و ابنعباس، تهران، علمی و فرهنگی، 1393ش.
------------؛ رجائی‌فرد، ابوالفضل، «کارکرد فهرست‌های شیخ طوسی و نجاشی در تکمیل روش سزگین در بازیابی منابع آثار کهن روایی؛ مطالعه موردی کتاب الزهد حسین‌بن‌سعید اهوازی»، مطالعات فهم حدیث، 1396ش، ش1، صص 131- 158.