نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه حضرت معصومه (س) قم، ایران

چکیده

دوگانگی اخلاق و سیاست که از جمله نظریات در باب نسبت اخلاق و سیاست تلقّی می‌شود، در جهان معاصر نیز به‌عنوان الگو و روش برای حکم‌رانی عرضه شده است. وجود عوارض و آسیب‌های حاکم بر بی‌اخلاقی در سیاست و تأثیر فراوان آن در زندگی اجتماعی مردمان اهتمام به‌بررسی آن را دوچندان می‌کند. براساس اندیشه حکومتی امام‌علی (ع)، سیاست بدون پشتوانه اخلاق، دچار بسیاری از آسیب‌های فردی و اجتماعی‌ است موجب اختلال در نظام امور بوده و تنظیم آن‌ها را با دشواری روبرو می‌سازد. پژوهش حاضر این مسئله را با تحلیلی فقه‌الحدیثی و جامع پیرامون اندیشه سیاسی امام‌علی (ع) در نهج‌البلاغه، در رهیافتی روایی و با روش کتابخانه‌ای و نیز رویکردی توصیفی ـ تحلیلی مورد بررسی قرار داده که بازنمایی آن چنین است که سیاست‌های غیراخلاقی زمامداران، جامعه را به‌سمت نهادینه شدن فقدان ارزش‌های اخلاقی و نیز الگوپذیری از آن سوق داده و در نتیجه، کارآمدی رویکردها و عملکردهای نظام حاکمیتی اخلاق‌مدار را با خلل جدّی و حاکمیت دینی را با آسیب‌های جدی روبرو خواهد ساخت. قدرت‌طلبی، دروغ‌گویی، تزویر، خشونت‌گرایی، کج‌روی، سرکشی، رنگارنگی، عدم تعادل و ... جامعه‌ای بدون بالندگی همراه با رشد منفی ارزش‌ها ایجاد خواهد کرد که به‌ سمت افول و بی‌برکتی سوق می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.
ابراهیمی، محمدعلی، «قانون‌گرایی در نهج البلاغه»، فقه‌پژوهان، زمستان1386، شماره2، صص37ـ44.
ابن‌ابی‌الحدید، عزالدّین‌عبدالحمیدبن‌هبه‌الله، شرح‌نهج‌البلاغه، مصر، داراحیاء الکتب العربیه، 1378ق.
ابن‌أبی‌شیبه، عبدالله، مصنف ابن‌أبی‌شیبه فی الأحادیث والآثار، بیروت، دارالفکر، 1409ق.
ابن‌أثیر، عزّالدین‌ابوالحسن، الکامل‌فی‌التاریخ، بیروت، دارصادر، 1385ق.
ابن‌جوزى، عبدالرحمن‌بن‌على، المنتظم فى تاریخ الأمم والملوک، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1422ق.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن‌بن‌محمد، تاریخ‌ابن‌خلدون، بیروت، دارالفکر، 1408ق.
ابن‌شهرآشوب مازندرانى، محمدبن‌على، مناقب آل ابیطالب (ع)، قم، علامه، 1379ق.
ابن‌عساکر، علی‌بن‌حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
ابن‌فارس، أحمد، معجم‌مقاییس‌اللغه، قم، مکتب‌الاعلام‌الاسلامی‏، 1404ق.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان‌العرب، بیروت، دارالفکر ، ‏1414ق.
ابن‌میثم بحرانى‏، میثم‌بن‌على، شرح‌نهج‌البلاغه، قم، دفتر نشر الکتاب، 1362ش.
اسلامی، سیدحسن، «نسبت اخلاق و سیاست؛ بررسی چهار نظریه»، علوم سیاسی، ش26، 1383ش، صص141ـ162.
اندلسی، ابن عبد ربه، العقد الفرید، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1404ق.
بلاذری، احمدبن‌یحیى، أنساب الأشراف، بیروت، دارالتعارف، 1397ق.
تمیمى‌آمدى، عبدالواحدبن‌محمد، غررالحکم‌و دررالکلم، قم، دارالکتاب‌الإسلامی‏، 1410ق.
حاجی بابایی، مجید، رویکردی تاریخی به‌تحول مفهوم خلافت در عصر خلفای سه‌گانه، فصلنامه علمی تاریخ اسلام، سال دوم، ش8، زمستان1391، ص7ـ27.
حرانی‏، ابن‌شعبه، تحف‌العقول عن آل‌الرسول، قم، جامعه مدرسین، 1404ق.
حلى، على‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر، العدد القویه لدفع المخاوف الیومیه، قم، مکتب آیه‌الله‌مرعشی‌نجفی، 1408ق.
دلشادتهرانی، مصطفی، تفسیرموضوعی‌نهج‌البلاغه، قم، معارف، 1391ق.
دینوری، ابن‌قتیبه، الإمامة والسیاسة، بیروت، دارالأضواء، 1410ق.
_________، عیون الأخبار، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1418ق.
رازى، ابوعلى‌مسکویه، تجارب‌الأمم، تهران، سروش، 1379ش.
رنجبر، ایرج؛ صادقی‌متین، محمدجواد؛ «نسبت‌سنجیِ خشونت و سیاست در اندیشه سیاسی فارابی براساس چارچوب نظری هانا آرنت»، رهیافت‌های بین‌المللی، پاییز1396، ش51، صص94ـ120.
زبیدی، محمدمرتضى، تاج‌العروس، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
سیدرضی، محمدبن‌حسین، نهج‌البلاغه، ترجمه، سیدجعفر شهیدی، تهران، علمی‌فرهنگی، 1387ش.
_____________، نهج‌البلاغه، قم، مؤسسه‌دارالهجره، 1407ق.
شوشتری، محمدتقی، بهج‌الصباغه فی شرح نهج‌‌البلاغه، تهران، امیرکبیر، 1376ش.
صدوق، محمدبن‌علی‌، الخصال، قم، جامعه مدرسین، 1362ش.
طباطبایی، سیدجواد، ملّت، دولت و حکومت قانون، جستارهایی دربیان نصّ و سنّت، تهران، مینوی خرد، 1398ش.
طبرسى، فضل‌بن‌حسن، إعلام‌الوری‌بأعلام‌الهدی. تهران، اسلامیه، 1390ق.‏
طبری، محمدبن‌جریر، تاریخ‌‏الطبری، بیروت، دارالتراث، 1387ق.
طوسی، محمدبن‌حسن، الأمالی، قم، دارالثقافه، 1414ق.
طوسی، محمدبن‌حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1407ق.
فراهیدى، خلیل‌بن‌احمد، کتاب العین، قم، هجرت، 1409ق.
کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب‌الإسلامیه، 1388ق.
لیثى‌واسطى، على‌بن‌محمد، عیون‌الحکم‌والمواعظ، قم، دارالحدیث، 1376ش‏.
مجلسی، محمدباقر، شرح‌نهج‌البلاغه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1366ق.
_________، بحار‌الأنوارالجامعةلعلوم‌الأئمة‌الأطهار، بیروت، دارإحیاء‌التراث‌العربی، 1403ق.
محمدی ده‌چشمه، نواب، «تروریسم دولتی، پندار یا واقعیت؟!»، پژوهش‌های حقوقی، زمستان1397، شماره36، صص37ـ67.
مفید، محمدبن‌محمد، الإرشاد، قم، آل‌البیت، 1413ق[الف].
__________، الأمالی، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق[ب].
__________، الجمل، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق[ج]
مقدسی، مطهربن‌طاهر، البدء والتاریخ، بورسعید، مکتب الثقافه‌الدینیه، بی‌تا.
مکارم شیرازی، پیام امام شرح‏ تازه‏ و جامعى بر نهج‌‏البلاغه، تهران، دار‌الکتب‌‏الاسلامیه، 1375ش.
منقری، نصربن‌مزاحم‏، وقعه صفین، قم، مکتب آیه‌الله مرعشی‌نجفی، 1404ق.
نهرو، جواهرلعل، نگاهی به‌تاریخ جهان، جواهر لعل نهرو، ترجمه، محمود تفضلی، تهران، امیرکبیر، 1386ش.
نیشابوری، حاکم، المستدرک علی‌الصحیحین، تحقیق: یوسف عبدالرحمن مرعشلی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
هاشمی‌خویی، میرزاحبیب‌الله، منهاج‌البراعة‌فی‌شرح‌نهج‌البلاغة، تهران، مکتبه‌الاسلامیه، 1358ش.
هیوود، اندرو، سیاست، ترجمه، عبدالرحمن‌عالم، تهران، نی، 1395ش.
یعقوبی، احمدبن‌أبى‌یعقوب‌بن‌جعفربن‌وهب‌واضح، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دارصادر، بی‌تا.