نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد.
2 دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد
3 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
یکی از مسائل پس از جنگ جمل، خطبه امیرمؤمنان (ع) در توصیف مردم بصره و توبیخشان و توصیه به ترک آنان با عبارت «الشَّاخِصُ عَنْکمْ» است که در خطبه سیزدهم نهج‌البلاغه آمده است. مترجمان نهج‌البلاغه معانی: وانهادن، رخت بر بستن، دوری گزیدن، بیرون رفتن، ترک کردن و بیرون رفتن از شهر را از این عبارت، فراروی محقّقان نهاده‌اند. امّا از آن‌جا که در مضامین دینی، ترک، صورت‌های گوناگونی دارد از قبیل: هجرت از دارالکفر به دارالایمان همچون هجرت از مکّه به مدینه؛ رها نمودن صفات ناپسند قومی، جدا شدن اهل حقّ از اهل باطل در اجتماع، و ترک هم‌نشینی فساق؛ این مقاله با بهره‌گیری از دلایل زبانی، تاریخی و سیاقی اثبات می‌کند که مقصود از ترک، خروج از شهر بصره است که مخاطبان امام در جهت حفظ دین خود، ملزم به انجام آن بوده‌اند. امّا باید توجّه نمود که این بیان در جهت نکوهش مردم بصره نیست، بلکه در جهت بیان راه‌کاری است به ایشان برای برون رفت از وضع نامطلوبشان، لذا منافاتی با این امر که بعدها در میان ایشان انسان‌های خوبی به وجود آید ندارد.
کلیدواژه‌ها
آشتیانی، محمّدرضا؛ امامی، محمّدجعفر، ترجمه گویا و شرح فشرده‌ای بر نهج‌البلاغه، قم، هدف، بی‌تا.
آملی، عزالدین، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، بی‌جا، امور فرهنگی و اجتماعی آستان قدس رضوی، 1355ش.
آیتی، عبدالحمید، ترجمه نهج البلاغه، تهران، بنیاد نهج‌البلاغه، چاپ سوم، 1378ش.
ابن ابی‌الحدید، ابوحامد، شرح نهج‌البلاغه، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی، 1337ش.
احمدبن‌فارس، ابو حسین، معجم مقائیس اللغة، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، 1404ق.
احمدزاده، ناصر، ترجمه نهج البلاغه، تهران، اشراقی، چاپ دوم، 1378ش.
اصفهانی، علی نقی، ترجمه و شرح نهج البلاغة (فیض الإسلام)، تهران، مؤسسه تألیفات فیض الإسلام، چاپ پنجم، 1379ش.
انصاری قمی، محمدعلی، ترجمه نهج البلاغه، تهران، نوین، بی‌تا.
انصاریان، حسین، ترجمه نهج البلاغه، تهران، پیام آزادی، چاپ چهارم، 1379ش.
اولیائی، سید نبی‌الدّین، ترجمه نهج البلاغه، تهران، رزین، چاپ دوم، 1376ش.
بحرانی، میثم‌بن‌علی، شرح نهج البلاغه، تهران، نشر کتاب، چاپ دوم، 1362ش.
_______________، اختیار مصباح السالکین، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1366ش.
بهشتی، محمد، ترجمه نهج البلاغه، تهران، انتشارات شهریور با همکاری تابان، بی‌جا، بی‌تا.
جزری، ابن‌اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم، مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان، بی‌تا.
جعفری، محمدتقی، شرح و تفسیر نهج البلاغه، بی‌جا، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1365ش.
جوهرى، اسماعیل بن‌حماد، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دارالعلم، 1410ق.
حسینی‌اجداد نیاکی، سیداسماعیل؛ رخشنده‌نیا، سیده اکرم؛ ایازی، حسینعلی، «واکاوی خطبه‌ی «نکوهش مردم بصره» امام علی (ع) با توجه به بافت متنی و بافت موقعیتی» پژوهشنامه علوی، سال 6، شماره 2، پاییز و زمستان 1394ش، صص 29-47.
حسینی شیرازی، سیّد محمدحسین، توضیح نهج البلاغه، بیروت، دار التراث الشیعه. بی‌تا.
دشتی، محمد، ترجمه نهج البلاغه امام علی علیه السلام، قم، مشهور، 1379ش.
رازى، حسین بن على، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى، 1408ق.
زمانی، مصطفی، ترجمه نهج البلاغه، تهران، موسسه انتشارات نبوی، چاپ دوازدهم، 1379ش.
سبحانی، جعفر، الفکر الخالد فی بیان العقائد، قم، مؤسسه‌ی امام صادق (ع)، 1425ق.
شوشتری، محمدتقی، بهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه، تهران، امیرکبیر، 1376ش.
شهیدی، سیدجعفر، ترجمه نهج البلاغه، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهاردهم، 1378ش.
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الصغیر، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
طبرسى، احمدبن‌على، الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد، پارسا، 1403ق.
طبرسى، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
طبری، محمدبن‌جریر، تاریخ الأمم و الملوک، بیروت، دار التراث، 1967م.
فارسی، محسن، ترجمه نهج البلاغه، تهران، امیرکبیر، چاپ دهم، 1376ش.
فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، هجرت، چاپ دوم، 1412ق.
قزوینی، سید محمدکاظم، شرح نهج البلاغه، بی‌جا، مطبعة النعمان، 1377ش.
کلینى، محمدبن‌یعقوب، أصول الکافی، مترجم: جواد مصطفوى، تهران، کتابفروشی علمیه اسلامیه، 1369ش.
________________، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
مازندرانى، محمدصالح بن احمد، شرح الکافی، تهران، المکتبة الاسلامیة، 1382ش.
مبشری، اسدالله، ترجمه نهج البلاغه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ سوم، 1366ش.
معادیخواه، عبدالمجید، خورشید بی غروب نهج البلاغه، قم، ذره، 1374ش.
مغنیه، محمدجواد، فی ظلال نهجالبلاغة، بیروت، دارالعلم، چاپ سوم، 1358ش.
مفید، محمدبن‌محمد، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق.
_______________، الإختصاص، قم، الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید، 1413ق.
مقیمی، محمد، نهج البلاغه میراث درخشان امام علی علیه السلام، تهران، راه نیکان، 1377ش.
مکارم شیرازى، ناصر، پیام امام، شرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه، تهران، دار الکتب الاسلامی، چاپ نهم، 1386ش.
_____________، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دهم، 1371ش.
هاشمی خوئی، میرزا حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، تهران، المطبعة الاسلامیة، چاپ چهارم، 1358ش.
)