نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه میبد.
2 استادیار گروه ایرانشناسی دانشگاه میبد.
3 دانشجوی دکتری علوم و معارف نهج البلاغه دانشگاه میبد.
چکیده
تحلیل گفتمان انتقادی، یک روش کاربردی در تحلیل متون است و تنها به داده‌های متن اکتفا نمی‌کند بلکه پا را فراتر از آن گذاشته و به کشف و ظاهرسازی تراوشات فکری نویسنده و گوینده که در پس متن نهفته‌اند پرداخته است. مسأله پژوهش حاضر استخراج مبانی سیاست‌ورزی امام علی (ع) در نامه 64 نهج‌البلاغه که متناظر به اولین نامه معاویه است با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین است. هدف از این پژوهش، پی بردن هرچه بهتر به اندیشه‌های سیاسی نهفته در متن نامه است. یافته‌های به دست آمده بیانگر این است که: معاویه در نامه خود تحت عنوان خلیفه با استفاده ابزاری از برخی حوادث، سعی دارد از حکومت امام علی (ع) مشروعیت‌زدایی کند و به حکومت خود مشروعیت بخشد و امام (ع) در مقابل، ابتدا توطئه‌های طرف مقابل را خنثی کرده سپس بر محورهای اصیل و محدود مشروعیت تکیه کرد و علت تأکید امام بر محورهای اصیل و محدود بودن آن‌ها این است که نامه ایشان متناظر و متناسب با نامه معاویه نوشته شده است.
کلیدواژه‌ها
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق: جمال الدین میردامادی، بیروت، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، 1414ق.
احمدى میانجى، على، مکاتیب الأئمه علیهم السلام، قم، دار الحدیث، 1426ق.
بحرانى، میثم بن على، شرح نهج‌البلاغه، بی‌جا، الکتاب، 1362ش.
بستانى، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدى، ترجمه: رضا مهیار، تهران، انتشارات اسلامی، بی‌تا.
جعفری، روح الله، تحلیل گفتمان انتقادی خطبههای سیاسی با تکیه بر رویکرد فرکلاف مورد پژوهی دورهی اسلامی تا پایان عصر عباسی اول، رساله دکتری، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، 1395ش.
دینوری، عبدالله بن مسلم، الامامه و السیاسه، لبنان، دار الاضواء، 1410ق.
ذکایی، عبدالحسین، صیادی‌نژاد، روح‌الله؛ اقبالی، عباس، «تحلیل گفتمان نامه دهم نهج البلاغه بر اساس الگوی فرکلاف»، ادب عربی، 1398ش، سال 12، شماره 2، صص 63ـ83.
زکی صفوت، أحمد، جمهره رسائل العرب، بیروت، المکتبه العلمیه، بی‌تا.
سید رضی، محمدبن‌حسین، نهج‌البلاغه، مصحح: صبحی صالح، ترجمه: محمد دشتی، قم، موسسه دارالهجره، بی‌تا.
شوشترى، محمدتقى، بهج‌الصباغه فی شرح نهج‌البلاغه، تهران، امیرکبیر، 1376ش.
صفایی، علی؛ سلطانی، بهروز، «تحلیل گفتمان انتقادی نامه امام علی (ع) به معاویه»، دوماهنامه جستارهای زبانی، 1395ش، دوره 7، شماره 7، صص 23ـ49.
عبده، محمد، شرح نهج‌البلاغه، قاهره، مطبعه الاستقامه، بی‌تا.
على دخیل، على‌محمد، شرح نهج‌البلاغه دخیل، بیروت، دار المرتضی، 1364ش.
فرکلاف، نورمن، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه فاطمه شایسته پیران و همکاران، تهران، مرکز مطالعه و تحقیقات رسانه‌ها، 1379ش.
کریمی، زهره، تحلیل گفتمان نامه‌های حضرت علی علیه‌السلام به فرمانداران (مطالعه موردی نامه‌های کوتاه)، تهران، پایان‌نامه دانشگاه الزهراء، 1392ش.
محسنی، علی‌اکبر؛ پروین، نورالدین، «بررسی گفتمان انتقادی در نهج‌البلاغه بر اساس نظریه نورمن فرکلاف (مطالعه موردی توصیف کوفیان)»، پژوهشنامه علوی، 1394ش، سال 6، شماره2، صص 133ـ155.
مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، قم، انتشارات امام علی بن ابی‌طالب (ع)، 1390ش.
موسوی، صادق، تمام نهج‌البلاغه، تهران، مؤسسه امام صاحب‌الزمان، 1376ش.
نعمتی، مسیح‌الله؛ کامیابی گل، عطیه؛ امینی، حیدرعلی، «بررسی قدرت و ایدئولوژی در نهج البلاغه با رویکرد گفتمان انتقادی فرکلاف»، دومین کنگره بین‌المللی فرهنگ و اندیشه دینی، 1394ش.
ولوی، علی‌محمد؛ بیک، هانیه، «صورت‌بندی گفتمانی خطبه 216 نهج‌البلاغه (بازتولید نظریه بقا و زوال حاکمیت از منظر امام علی (ع)» پژوهشنامه علوم سیاسی، 1395ش، سال 11، ش 4، پیاپی 44، صص 205ـ234.
هاشمى‌خویى، میرزا حبیب‌الله، منهاج‌البراعه فی شرح نهج‌البلاغه، ترجمه: حسن حسن‌زاده آملى و محمدباقر کمره‌اى، تهران، مکتبه الإسلامیه، بی‌تا.
یورگنسن، ماریان، فلیپس، لوییز، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه: هادی جلیلی، تهران، نشر نی، 1389ش.
)