نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه شاهد
2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم حدیث دانشگاه تهران
چکیده
نظریه ریخت‌شناسی پراپ، الگویی کارآمد در تحلیل داستان‌ها محسوب می‌شود که در پی کشف نظام حاکم بر ساختار زبانِ حکایات است. این الگو بر آن است تا ثابت کند قصه‌ها با وجود اختلاف‌ها از ساختاری واحد تبعیت می‌کنند. فولکلورشناسان الگوی پراپ را در سایر فرهنگ‌ها به مثابه خوانشی علمی کارآمد دانسته و بر توصیف قصص بر پایه توجه به کنش‌ها و خویش‌کاری‌ها تأکید ورزیده‌اند. هم‌سازواری دین و قصه موجب شد، برخی دانشوران به تحلیل ساختاری داستان‌های دینی بپردازند. از جمله ایشان، رونالد باکلی است که الگوی ریخت‌شناسی را در «مجموعه روایی تقابل امام صادق(ع) با منصور عباسی»، با تحلیلی ساختارگرایانه مطابقت می‌دهد. حاصل پژوهش وی هم‌گون‌پنداری ساختار و محتوای احادیث با قصه‌های پریان بوده، که باتوجه به شاخصه‌های «افسانه‌ها» در فرهنگ عامه، گزاره «تنزل‌دهی منزلت احادیث تا حدّ افسانه‌های خیالی» را به اذهان متبادر می‌سازد. نتیجه ثانویه این دیدگاه نیز باورمندی به عدم اصالت احادیث و وجود پدیده جعل در آن‌ها را به دست می‌دهد. پژوهش حاضر ضمن بررسی و نقد این انگاره بر مبنای روش کتابخانه‌ای در گردآوری داده‌ها، میزان بازتاب الگوی ریخت‌شناسی را در این مجموعه روایی سنجیده، به مطابقت‌ها و تفاوت‌ها توجه می‌دهد و در نتیجه خوانش باکلی از تحلیل ریختاری احادیث امامیه را مردود دانسته است.
کلیدواژه‌ها
ابن‌طاووس، على‌بن‌موسى، مهج الدعوات و منهج العبادات، تحقیق: ابوطالب کرمانى و محمدحسن محرر، قم، دار الذخائر، 1411ق.
ابوالفرج اصفهانی، علی‌بن‌حسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق: سید احمد صقر، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
اربلى، على‌بن‌عیسى، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تحقیق: سید هاشمرسولى محلاتى، تبریز، بنى هاشمى، 1381ش.
اشرفی، بتول و همکاران، «بررسی خویش‌کاری‌ها و شخصیت‌پردازی در داستان حضرت سلیمان(ع) در قرآن کریم بر اساس نظر پراپ»، زبان و ادبیات فارسی، 1393ش، شماره 230، ص 47 ـ 25.
بسطام، عبدالله و حسین، طبّ الأئمة، تحقیق: محمدمهدى خرسان، قم، دار الشریف الرضی، چاپ دوم، 1411ق.
الیاده، میرچا، مقدس و نامقدس، ترجمه: نصرالله زنگوئی، تهران، سروش، 1375ش.
پراپ، ولادیمیر، ریشه‌های تاریخی قصه‌های پریان، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران، توس، 1371ش.
_____________، ریخت‌شناسی قصه‌های پریان، ترجمه: فریدون بدره‌ای، چاپ سوم، تهران، توس، 1392ش.
تمیم‌داری، احمد، فرهنگ عامه، تهران، مهکامه، 1390ش.
چندلر، دانیل، مبانی نشانه‌شناسی، ترجمه: مهدی پارسا، تهران، سوره مهر، 1387ش.
حسن‌نیا، علی و خاتمی، محسن، «واکاوی معنای رجل مطلوب در حدیث عنوان بصری»، مطالعات فهم حدیث، 1396ش، شماره7، ص 181ـ159.
___________، خاورشناسان و حدیث شیعه، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1398ش.
حمزة الجبالی، مشاکل النطق و السمع عند الأطفال، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
داندس، آلن، اسطوره‌های کهن، فولکلور در قرآن، ترجمه: مریم حسین‌گلزار، قم، فلاح، 1396ش.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، زیر نظر: جعفر شهیدی و محمد معین، تهران، روزنه، 1373ش.
صدوق، محمدبن على، عیون أخبار الرضا، تحقیق: مهدىلاجوردى، تهران، جهان، 1378ش.
ــــــــــــــــــــــــ، الأمالی، تهران، کتابچى، چاپ ششم، 1376ش.
صدوق، محمدبن على، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشریف الرضی، چاپ دوم، 1406ق.
صفار، محمدبن حسن، بصائر الدرجات، تحقیق: محسن کوچه باغى، قم، مکتبة آیة الله مرعشی نجفی، چاپ، دوم، 1404ق.
طبرسى، حسن‌بن‌فضل، مکارم الأخلاق، قم، شریف رضى، چاپ چهارم، 1412ق.
طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، تحقیق: حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه مشهد، 1409ق.
___________________، الأمالی، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة، 1414ق.
عبدالله سالم، ابراهیم، القرائات القرآنیة فی معجم تهذیب اللغة، طنطا، الجامعة طنطا، 1419ق.
فرضی، حمیدرضا و فخیمی فاریابی، فرناز، «ریخت‌شناسی هفت‌خوان رستم از شاهنامه فردوسی بر اساس نظریه ولادیمیر پراپ»، پژوهش‌نامه ادب حماسی، 1392ش، شماره 16، ص 75 ـ 63.
قطب‌الدین راوندى، سعیدبن هبةالله، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسه امام مهدى، 1409ق.
کوپا، فاطمه، «تجزیه و تحلیل حکایاتی از کوش‌نامه بر اساس نظریه ولادیمیر پراپ»، پیک نور، 1389ش، شماره 1، ص 122 ـ 103.
کلینى، محمد‌بن‌یعقوب، الکافی، تحقیق: على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
مارتین، والاس، نظریه‌های روایت، ترجمه: محمد شهبا، تهران، هرمس، 1391ش.
مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1403ق.
محجوب، محمّدجعفر، ادبیات عامیانه ایران، به کوشش: حسن ذوالفقاری، تهران، چشمه، 1383ش.
مفید، محمدبن‌محمد، الإرشاد، تحقیق: مؤسسه آل البیت، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق.
Abrams, M.H. and Harpham, Geoffrey Galt. A Glossary of Literary Terms. Boston: Wasworth Cengage Learning. 2009.
Buckley, Ronald. “The Morphology and Significance of Some Imami Shi’ite Traditions”, Journal of Semitic Studies, 2007. vol. 52(2), pp. 301ـ334.
Dundes, Alan. “From Etic to Emic Units in the Structural Study of Folklore.” Journal of American Folklore, 1962. No. 75, pp. 95-105.
ـــــــــــــــــــ, “Structural Typology in North American Folktales” The Study of Folklore, New
Jersey, ed. pp. 206-215.
Hale, Dorothy J. The novel: An Anthology of Criticism and Theory, 1900-2000, Blackwell Publishing Ltd. 2006.
LeviـStrauss, Claude. The Raw and the Cooked: Introduction to a Science of Mythology. Translator: John Weightman & Doreen Weightman. New York: Hardcover. 1969.
Zailani & et al, “Improvement in Sarf (Morphology) Competency through Gamification at Miri National Religious Secondary School.” International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences. 2019. Vol. 9, No. 1, pp. 685-697.kj
)