نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث از دانشگاه مازندران

2 استادیار علوم قرآن و حدیث، دانشگاه مازندران

3 استاد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه مازندران

چکیده

اعتبار به عنوان یکی از ملاک‌های مهم گزینش و نقل روایات نزد شیخ صدوق مطرح است، اما این‌که این ملاک در کلیه روایات و آثار وی، مدنظر بوده، میان عالمان حدیث محل اختلاف است. مقاله حاضر که به روش توصیفی ـ تحلیلی به سامان رسیده، به بررسی میزان اعتبار انواع روایات در آثار شیخ صدوق از نگاه وی پرداخته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که وی ـ جدای از کتاب من لایحضره الفقیه که به اعتبار روایات آن تصریح کرده ـ در سایر آثار ملاک‌های دیگری چون مناسبت با محتوای کتاب و سبک آن نوشتار را لحاظ کرده و درجه اعتبار روایت احیاناً در اولویت بعدی وی بوده است. هم‌چنین از آن‌جا که موضوع اعتبار در روایات طبی، اعتقادی، تفسیری و اخلاقی بسان روایات فقهی حائز اهمیت نبوده ملاک اصلی انتخاب وی واقع نگردیده است. با این حال، گفتنی است شیخ صدوق در اکثر موارد، روایاتی را برگزیده که «عدم اعتبار» آن‌ها برای وی محرز نگشته و گاه که به نقل روایت غیر معتبر پرداخته به عدم اعتبار و احیاناً دلیل نقل آن تصریح کرده است.

کلیدواژه‌ها

بحرانی، محقق، الحدائق الناضرة، قم، نشر اسلامی، بی‌تا.
برقی، احمد بن محمد، المحاسن، تحقیق: جلال الدین محدث، قم، دارالکتب الاسلامیة، ١٣٧١ق.
بهبهانی، وحید، الفوائد الرجالیة، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، تحقیق: مؤسسة آل البیت (ع)، قم، مؤسسة آل البیت (ع)، ١٤٠٩ق.
حسینی، علی‌رضا، «کیفیت ارتباط مشیخه فقیه با اسناد آن»، حدیث و اندیشه، ١٣٨٣ش، شماره 9 و10، صص 113-118.
ربانی، محمدحسن، بررسی اعتبار احادیث مرسل، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ١٣٨٩ش.
سبحانی، جعفر، کلیات فی علم الرجال، قم، نشر اسلامی، ١٤١٤ق.
شهیدثانی، زین الدین، الرعایة فی علم الدرایة، تحقیق: عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، مکتبة آیه‌الله مرعشی، ١٤٠٨ق.
شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، نشر اسلامی، ١٤١٠ق.
صدوق، محمد بن علی، الخصال، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم، نشر اسلامی، ١٣٦٢ش.
ــــــــــــــــــــــــ، امالی، تهران، کتابچی، 1376ش.
ــــــــــــــــــــــــ، عیون أخبار الرضا (ع)، تحقیق: مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، ١٣٧٨ق.
ــــــــــــــــــــــــ، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، ١٣٨٥ش.
ــــــــــــــــــــــــ، کمال الدین و تمام النعمه، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، ١٣٩٥ق.
ــــــــــــــــــــــــ، فضائل الأشهر الثلاثة، تحقیق: غلام‌ رضا عرفانیان یزدی، قم، کتابفروشی داور، ١٣٩٦ق.
ــــــــــــــــــــــــ، التوحید‏‏، تحقیق: هاشم حسینی، قم، نشر اسلامی، ١٣٩٨ق.
ــــــــــــــــــــــــ، معانی الأخبار، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم، نشر اسلامی، ١٤٠٣ق.
ــــــــــــــــــــــــ، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشریف الرضی، ١٤٠٦ق.
ــــــــــــــــــــــــ، کتاب من لایحضره الفقیه، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، نشر اسلامی، ١٤١٣ق.
ـــــــــــــــــــــــ، اعتقادات الإمامیة، قم، کنگره شیخ مفید، ١٤١٤ق.
طالقانی، حسن، جستارهایی در مدرسه کلامی قم، جمعی از نویسندگان زیر نظر محمدتقی سبحانی، به کوشش پژوهشکده کلام اهل بیت (ع)، قم، دارالحدیث، ١٣٩٥ش.
طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ‏نجف، المکتبة المرتضویة، بی‌تا.
غروی نائینی، نهله و نیره جاویدانی، «نگاهی به روش تدوین سند در کتاب من لایحضره الفقیه»، مطالعات اسلامی، ١٣٨٤ش، شماره ٦٨، صص 87-116.
غفاری، علی اکبر، دراسات فی علم الدرایة: تلخیص مقباس الهدایة، تهران، جامعة الامام الصادق (ع)، ١٣٦٩ش.
ـــــــــــــــــــ، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال نوشته محمد بن علی بن بابویه، تهران، صدوق، بی‌تا.
ـــــــــــــــــــ و حمیدرضا مستفید، ترجمه عیون اخبار الرضا (ع)‏‏ نوشته محمد‌بن‌علی بن بابویه، تهران، نشر صدوق، ١٣٧٢ش.
ـــــــــــــــــــ و محمدجواد بلاغی، کتاب من لایحضره الفقیه نوشته محمد‌بن علی بن بابویه، تهران، نشر صدوق، ١٣٦٧ش.
فیض کاشانی، محمدحسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام امیرالمؤمنین (ع)، ١٤٠٦ق.
کمره‌ای، محمدباقر، الخصال نوشته محمد بن علی بن بابویه، تهران، کتابچی، 1377ش.
کنی، ملا علی، توضیح المقال فی علم الرجال، تحقیق: محمدحسین مولوی، قم، دارالحدیث، ١٣٧٩ش.
کلینی، محمد‌بن‌یعقوب، الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ١٤٠٧ق.
مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین، تحقیق: حسین موسوی کرمانی و علی‌پناه اشتهاردی، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، ١٤٠٦ق.
مفید، محمد بن محمد، تصحیح اعتقادات الامامیه، تحقیق: حسین درگاهی، قم، کنگره شیخ مفید، ١٤١٤ق. الف.
ــــــــــــــــــــــ، جوابات اهل موصل، تحقیق: مهدی نجف، بیروت، دار المفید، ١٤١٤ق. ب.
میرداماد، محمدباقر، الرواشح السماویة، تحقیق: غلام‌حسین قیصریه‌ها و نعمت‌الله جلیلی، قم، دارالحدیث، ١٤٢٤ق.
ناصح، علی‌احمد، زهرا معارف و محمدتقی دیاری بیدگلی، «بررسی روش فقه الحدیثی شیخ صدوق در چینش هندسی روایات ثقلین»، حدیثپژوهی، سال دهم، ١٣٩٧ش، شماره 19، صص 227-250.
نجاشی، احمد بن علی، الرجال، تحقیق: موسی شبیری زنجانی، قم، نشر اسلامی، ١٤٣٩ق.