نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه قم.

2 استادیار دانشگاه پیام نور تهران جنوب

3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

4 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه پیام نور تهران جنوب

چکیده

در نقد متن هر حدیثی گردآوری تمامی داده‌های مرتبط و اِعمال دقیق ضوابط نقد، حائز اهمیت است. گاه به رغم دقت ناقد حدیث، وی از خطا مصون نمی‌ماند. این مقاله در صدد پاسخ به این سؤال است که تا چه اندازه نقدهای علامه شوشتری برای اثبات موضوع بودن حدیث، اتقان دارد؟ آسیب‌های نقد و بررسی‌های ایشان در حوزه روایات تفسیری چیست؟ این تحقیق با روش مطالعه کتابخانه‌ای و رویکرد تحلیلی - توصیفی در چهار نمونه روایت تفسیری به این نتیجه دست یافت که نقد مؤلف با وجود آگاهی از ضوابط نقد حدیث، دارای کاستی یا خطای سهوی است و آسیب‌‌های آن در سه عنوان قابل طرح است: «ناسازگاری نظر رجالی با مجموعه آیات و روایات معتبر، عدم توجه به روایات و گزارش‌های تاریخی معارض، ظنّی و ناکافی بودن ادلّه در اثبات مذهب راوی» و در نهایت مدّعای ایشان در موضوع بودن احادیث مربوطه را کافی یا قابل پذیرش نمی‌داند.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.
ابن ابی‌حاتم رازی، عبدالرحمن، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: أسعد محمد الطبیب، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد أبوالفضل إبراهیم، بی‌جا، مؤسسه إسماعیلیان، 1378ق.
ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی التمییز الصحابة، تحقیق: عادل احمد عبد الموجود، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1415ق.
_______________________، تهذیب التهذیب، بیروت، دار الفکر، 1404ق.
_______________________، لسان المیزان، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
ابن‌داوود حلی، حسن بن علی، الرجال، تحقیق: سید محمدصادق آل بحر‌العلوم، نجف، مطبعة الحیدریة، 1392ق.
ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار الصادر، بی‌تا.
ابن‌سلیمان بلخی، مقاتل، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق: أحمد فرید، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
ابن‌شاذان قمی، محمد بن احمد، مائة منقبة، تحقیق: سید محمد باقر ابطحی، قم، مدرسه امام مهدی (ع)، 1407ق.
ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، تحقیق: رضا تجدد، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
ابن‌هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویة، تحقیق: محمد محیی الدین عبد الحمید، مصر، مکتبة محمدعلی صبیح و أولاده، 1383ق.
ابوالفتوح رازى، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن، مشهد، بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1408ق.
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبین، نجف، المکتبة الحیدریة، 1385ق.
استادی، رضا، «الأخبار الدخیلة علّامه محقق شوشتری»، آینه پژوهش، 1374ش، 33، صص 9-19.
انصاری، مرتضی، فرائد الأصول، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 1419ق.
___________، القضاء و الشهادات، قم، المؤتمر العالمی بمناسبة الذکرى المِئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الأنصاری، 1415ق.
بابایی، علی اکبر، مکاتب تفسیری، قم، سمت، 1386ش.
بحرالعلوم، سید مهدی، الفوائد الرجالیة، تحقیق: محمد صادق بحر العلوم و حسین بحر العلوم، تهران، مکتبة الصادق، 1363ش.
برقی، أحمد بن محمد بن خالد، المحاسن، تصحیح: سید جلال‌‌الدین حسینی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1370ش.
بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الاشراف، تحقیق: محمدحمید اللّه، مصر، دارالمعارف، 1959م.
بلاغی، محمدجواد‏، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، صیداء، بی‌نا، 1352ق. 
ثقفى کوفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، تحقیق: عبدالزهراء حسینی، قم، دار الکتاب، 1410ق.
جوهری بصری، احمد بن عبدالعزیز، السقیفة و فدک، تحقیق: محمدهادی الأمینی، بیروت، شرکة الکتبی للطباعة و النشر، 1413ق.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبداللّه، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: یوسف عبدالرحمن مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، 1406ق.
حلّی، حسن بن یوسف، خلاصة الأقوال، بی‌جا، مؤسسه نشر الفقاهة، 1417ق.
خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی‌جا، مؤسسة الخویی الإسلامیة، 1413ق.
ذهبی، شمس الدین، میزان الاعتدال، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
شوشتری، محمدتقی، الأخبار الدخیلة، تهران: مکتبة الصدوق، بی‌تا.
_____________، قاموس الرجال، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1422ق.
صافی گلپایگانی، لطف‌اللّه، «النقود اللطیفة علی الکتاب المسمّی بالأخبار الدخیلة»، نور علم، 1366ش، 22، ص135-160 و 23، ص129-144 و 24، ص 161-175.
صدوق، محمد بن علی، الأمالی، قم، مؤسسه البعثة، 1417ق.
_______________، التوحید، تحقیق: سید هاشم حسینی، قم، جامعه مدرسین، 1398ق.
_______________، علل الشرائع، نجف، منشورات المکتبة الحیدریة و مطبعتها، 1385ق.
_______________، کمال‌ الدین و تمام ‌النعمة، تهران، اسلامیه، 1395ق.
_______________، من لایحضره الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، 1413ق.
صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، قم، مکتب آیت اللّه مرعشی، 1404ق.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی التفسیر القرآن، قم، مؤسسه نشر اسلامی، بی‌تا.
طبرسی، احمد بن علی، الإحتجاج على أهل اللجاج، تحقیق: محمدباقر خرسان، مشهد، نشر مرتضی، 1403ق.
_______________، فضل بن حسن، إعلام الوری، قم، مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، 1417ق.
_______________، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه أعلمی، 1415ق.
طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تأویل القرآن، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، تحقیق: سید مهدی رجائی، قم، مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، 1404ق.
_______________، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: أحمد حبیب قصیر العاملی، بی‌جا، مکتب الإعلام الإسلامی، 1409ق.
_______________، تهذیب الأحکام، تحقیق: حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة‏، 1407 ق.
_______________، الرجال، تحقیق: جواد قیومی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1415ق.
_______________، الفهرست، تحقیق: جواد قیومی، بی جا، مؤسسه نشر الفقاهة، 1417ق.
_______________، الغیبة، تحقیق، عباداللّه تهرانی و علی احمد ناصح، قم، دارالمعارف الإسلامیة، 1411ق.
عُقیلی، محمد بن عمرو، الضعفاء، تحقیق: عبدالمعطی أمین قلعجی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، تحقیق: سید طیب موسوی، قم، دارالکتاب، 1404ق.
کتاب مقدس،لندن، بیبل سوسائیتی دار السلطنة، 1925م.
کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دار الحدیث، 1429ق.
مازندرانی، محمد بن اسماعیل، منتهى المقال فی احوال الرجال، قم، مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التّراث، 1416ق.
مِزّی، یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق، بشار عواد معروف، بیروت، مؤسسه الرسالة، 1413ق.
مسعودی، عبدالهادی، وضع و نقد حدیث، تهران، سمت، چاپ دوم، 1389ش.
مغربی، نعمان بن محمد، شرح الأخبارفی فضائل الائمة الأطهار، تحقیق، سید محمد حسینی جلالی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا.
مغنیة، محمدجواد، الکاشف، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1424ق.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الإرشاد، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق.
_____________________، الأمالی، تحقیق، حسین استاد‌ولی و علی‌اکبر غفاری، بیروت، دارالمفید، 1414ق.
المنسوب إلى الإمام العسکری(ع)، التفسیر، قم، مدرسه امام مهدی (ع)، 1409ق.
نادری، مرتضی، «ناسازگاری عنوان و معنون در الأخبار الدخیلة»، سراج منیر، 1389ش، صص 101-124.
نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1416ق.
نفیسی، شادی، «معیارهای نقد دعا در الأخبار الدخیلة»، آینه پژوهش، 1377ش، 53، صص44-51.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.