نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه پردیس فارابی تهران

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه پردیس فارابی تهران.

چکیده

قرآن‌بسندگی، گرایشی اسلامی با پیشینه‌ای کهن است که پیرامون حجیت و گستره نقش سنت و روایات دینی در فهم قرآن، مبانی ویژه‌ای دارند و در دوران متأخر نیز بروز قابل توجهی داشته‌اند. از جمله قرآنیون سعودی معاصر اهل‌سنت، ابن‌قرناس است که با مناقشه در روایات، میراث حدیثی مسلمین را فاقد اعتبار دانسته و قرآن را تنها منبع شایسته اخذ دین برشمرده است. او در سرتاسر کتاب الحدیث و القرآن، بر این امر پایبند بوده و با مناقشه در برخی روایات، صحیح بخاری و کافی کلینی و جعلی خواندن آن‌ها، این حکم را بر سایر روایات تراث مکتوب مسلمین تعمیم داده است. این پژوهش به منظور یافتن اندیشه‌ها و اهم مبانی حدیثی ابن‌قرناس و اعتبارسنجی آن‌ها، با روش مطالعه کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی ـ تحلیلی ابتدا درصدد معرفی شخصیت ابن‌قرناس، آثار و مبانی فکری او برآمده و با محوریت الحدیث و القرآن، نحوه تعامل او با روایات را بررسیده و با نقد محتوای آن از لحاظ صوری ـ ساختاری، روشی و مبنایی، به ناتمام بودن ادله ابن‌قرناس در پی تتبع ناقص و برخورد گزینشی، یک‌سونگری و برداشت اجتهادی از آیات دست یافته است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.
ابن‌حنبل، احمدبن‌محمد، المسند، محقق: سیدأبومعاطی نوری، بیروت، عالم‌الکتب، 1419ق.
اب‍ن‌‌خ‍زی‍م‍ه‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌‌اس‍ح‍اق‌، صحیح ابن‌خزیمة، تحقیق: محمدمصطفی اعظمی، بیروت، المکتب‌الإسلامی، 1390ق.
ابن‌شاذان‌قمى، أبوالفضل، الفضائل، قم، رضی، دوم، 1363ش.
اب‍ن‌‌ع‍ب‍دال‍ب‍ر، ی‍وس‍ف‌ب‍ن‌‌ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌، جامع بیان العلم وفضله، تحقیق: أبوعبدالرحمن فواز أحمد زمرلی، ب‍یروت‌، م‍وس‍س‍ة‌ال‍ریان‌، دار ابن‌‌ح‍زم‌، 1424ق.
ابن‌قرناس، «من‌هو‌الباحث‌ابن‌قرناس؟»، https://www.facebook.com/IslamToday.CR/posts/931515506920488:0.
_______، أحسن‌القصص؛ تاریخ‌الإسلام کما وَرد من المصدر مع ترتیب السور حسب النزول، بغداد، منشورات‌الجمل، 2010م.
_______، الحدیث والقرآن، کولونیا-بغداد، منشورات‌الجمل، 2008م.
_______، الشرعة والمنهاج: نافذ للتعرف علی الإسلام من مصدره، بیروت-لبنان، منشورات‌الجمل، 2015م.
_______، رسالة حول الخلافة وحکم الله، کولونیا-بغداد، منشورات‌الجمل، 2008م.
_______، سنة الأولین: تحلیل مواقف الناس من الدین وتعلیلها، عراق-آلمان، منشورات‌الجمل، 2008م.
_______، مسیحیة بولس و قسطنطین، کولونیا-بغداد، منشورات‌الجمل، 2008م.
اب‍ن‌‌م‍اج‍ه‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌‌ی‍زی‍د، سنن ابن‌ماجه، تحقیق: محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابوزهو، محمد، الحدیث والمحدثون، قاهره، دارالفکرالعربی، 1378ق.
أبوشهبه، محمد، دفاع عن السنة و رد شبه المستشرقین والکتاب المعاصرین، قاهره، مکتبة‌السنة، 1409ق.
احمدی نورآبادی، مهدی، عرضه حدیث بر قرآن، قم، دارالحدیث، دوم، 1394ش.
اسعدی، محمد و همکاران، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، دوم، 1390ش.
أسود، محمد عبدالرزاق، الاتجاهات المعاصرة فی دراسة السنة النبویة فی مصر وبلاد الشام، دمشق، الکلم‌الطیب، 1429ق.
اعظمی، محمدمصطفی، دراسات فی الحدیث النبوی وتاریخ تدوینه، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
الهی‌بخش، خادم‌حسین، دراسات فی الفرق القرآنیون وشبهاتهم حول‌السنة، طائف، مکتبة‌الصدیق، دوم، 1421ق.
ب‍خ‍اری‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌‌اس‍م‍اع‍ی‍ل‌، الجامع الصحیح المسند من حدیث رسول الله صلى‌الله‌علیه‌وسلم وسننه وأیامه، بی‌جا، موقع‌الإسلام، بی‌تا.
بستانی، قاسم، «جایگاه عقل و مقتضیات آن در اعتباربخشی گفتارهای دینی»، علوم‌حدیث، 1383ش، شماره34، ص81-97.
ب‍ی‍ه‍ق‍ی‌، اح‍م‍دب‍ن‌‌ح‍س‍ی‍ن‌، السنن‌الصغیر، محقق: عبدالمعطی أمین‌قلعجی، کراتشی-پاکستان، جامعة الدراسات‌الإسلامیة، 1410ق.
ت‍رم‍ذی‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌‌ع‍ی‍س‍ی‌، الجامع‌الصحیح سنن الترمذی، تحقیق: احمد محمدشاکر و دیگران، بیروت، دار‌إحیاء‌التراث‌العربی، بی‌تا.
جوادی‌آملی، عبدالله، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، قم، اسراء، 1388ش.
حسینی، سیدعبدالله، «قرآنیون یا منکران سنت؟»، معرفت کلامی، 1389ش، شماره4، ص59-84.
حکیم، محمدطاهر، السنة فی مواجهة الأباطیل، بی‌جا، رابطة‌العالم‌الإسلامی، 1402ق.
حمادی، أبوحامد، «مع ابن‌قرناس فی کتابه القرآن‌والحدیث»، اهل‌الحدیث، http://www.ahlalhdeeth.com/vb/archive/index.php/t-224220.html
خطیب، محمدعجاج، السنة قبل التدوین، بی‌جا، بی‌نا، 1382ق.
دلبری، سیدعلی، آسیب‌شناسی فهم حدیث، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1391ش.
راد، علی، مبانی کلامی امامیه در تفسیر قرآن (با رویکرد نقادانه به آرای ذهبی، عسال ورومی)، تهران، سخن، 1390ش.
رحمان‌ستایش، محمدکاظم و حامد جوکار، «ضوابط عرضه روایات به قرآن کریم»، کتاب‌قیّم، 1394ش، شماره13، ص163-181.
روشن‌ضمیر، محمدابراهیم، جریان‌شناسی قرآن‌بسندگی (پژوهشی در پیشینه، تحولات و دیدگاه‌های قرآنیون)، تهران، سخن، 1390ش.
زیات، صلاح‌بن‌علی‌بن‌عبدالله، بعثرة هباء ابن‌قرناس الذی لبّس به علی الناس، اشراف: خالدبن‌منصور دریس، ریاض، جامعة ملک‌سعود، بی‌تا.
سباعی، مصطفی، السنة ومکانتها فی التشریع الإسلامی، بی‌جا، دارالوراق، 2000م.
سبحانی‌تبریزی، جعفر، علم غیب (آگاهی سوم)، قم، موسسه امام صادق(ع)، 1386ش.
سلیمانی، داود، فقه‌الحدیث ونقدالحدیث: روش‌شناسی نقد و فهم سنت، تهران، فرهنگ و دانش، 1385ش.
شافعی، محمدبن‌ادریس، الأم، بیروت، دارالمعرفة، 1410ق.
شانه‌چی، کاظم، تاریخ حدیث، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها، 1382ش.
شحرور، محمد، الکتاب والقرآن، دمشق، الأهالی، بی‌تا.
شیخ‌علی، عثمان، شبهات القرآنیین، مدینه منوره، مجمع ملک‌فهد، بی‌تا.
صادقى‌تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن والسنة‏، قم، فرهنگ اسلامى‏، دوم، 1406ق.
صالح، صبحی، علوم‌الحدیث ومصطلحه، بیروت، دارالعلم للملایین، پنجم، 1984م.
صبحی‌منصور، احمد، القرآن وکفی مصدراً للتشریع الإسلامی، بی‌جا، بی‌نا، 2005م.
طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن‏، لبنان-بیروت، مؤسسة‌الأعلمی‌للمطبوعات، دوم، 1390ق.
طب‍ران‍ی‌، س‍ل‍ی‍م‍ان‌‌ب‍ن‌اح‍م‍د، المعجم‌الکبیر، محقق: حمدی‌بن‌عبدالمجید سلفی، قاهره، مکتبة‌ابن‌تیمیة، دوم، بی‌تا.
طبرسى، فضل‌بن‌حسن‏، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، مصحح: فضل‌الله یزدی‌طباطبایی و هاشم رسولی، تهران، ناصرخسرو، سوم، 1372ش.
طحان، محموداحمد، حجیةالسنة ودحض الشبهات التی تثار حولها، مدینه، الجامعةالإسلامیة، سوم، 1392ق.
طیبی، زینب و محمدعلی مهدوی‌راد، «آسیب‌های مبنایی و روشی قرآنیون در فهم و تفسیر قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، 1394ش، شماره76، ص140-161.
عبدالباسط، محمد، «دفع المطاعن عن القرآن»، مرکز تفسیر للدراساتالقرآنیة، https://content.tafsir.net/article/4808
عبدالخالق، عبدالغنی، حجیّة‌السنّة، بی‌جا، الوفاء، بی‌تا.
عبودی، ناصربن‌ابراهیم، کتابة‌الحدیث فی عهد النبی صلى‌الله‌علیه‌وسلم بین النهی والإذن، مدینه، مجمع الملک فهد، بی‌تا.
عزالدین، نیازی، دین السلطان «البرهان»، دمشق، بیسان، 1997م.
عمری، أکرم‌ضیاء، بحوث فی تاریخ السنة المشرفة، بیروت، بساط، چهارم، بی‌تا.
محمودمهدی، أیمن، السنة النبویة فی مواجهة التحدیات والشبهات المعاصرة، بی‌جا، بی‌نا، 1426ق.
مزروعه، محمودمحمد، شبهات القرآنیین حول السنة النبویة، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
مسعودی، عبدالهادی، وضع و نقد حدیث، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها، دوم، 1389ش.
معارف، مجید و دیگران، حدیث و حدیث‌پژوهی، تهران، نشر کتاب مرجع، 1389ش.
معارف، مجید و راضیه مظفری، «بررسی و نقد مبانی قرآنی احمدصبحی‌منصور در انحصار منبعیت قرآن با تأکید بر کتاب القرآن وکفی مصدرا للتشریع الاسلام»، پژوهشنامه ثقلین، 1393ش، شماره1، ص1-30.
معارف، مجید، تاریخ عمومی حدیث با رویکرد تحلیلی، تهران، کویر، دهم، 1388ش.
_________، جزوه درسی پژوهش‌های حدیثی در دوران معاصر، تدوین: صادق حسینیان، صدیقه فروزنده و سعید شفیعی، بی‌جا، بی‌نا، 1387ش.
معلمی، عبدالرحمن‌بن‌یحیی، الأنوار الکاشفة لما فی کتاب «أضواء على السنة» من الزلل والتضلیل والمجازفة، بیروت، المطبعة‌السلفیةومکتبتها، 1406ق.
مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دارالکتاب‌الإسلامی، 1424ق.
مهریزی، مهدی، «درآمدی بر شیوه‌های ارزیابی اسناد حدیث»، علوم‌حدیث، 1375ش، شماره1، ص69-99.
__________، «رابطه قرآن و حدیث»، علوم‌حدیث، 1382ش، شماره29، ص2-22.
ناصح، علی‌احمد و دیگران، «بررسی و نقد دیدگاه‌های قرآنی و حدیثی قرآنیون اهل‌سنت»، پژوهشنامه معارف قرآنی، 1393ش، شماره 16، ص153-179.
نجم، عبدالمنعم، تدوین السنة ومنزلتها، مدینه، الجامعة‌الإسلامیة، سوم، 1399ق.
نصیری، علی، رابطه متقابل کتاب و سنت، تهران، پژوهشگاه فرهنگ اندیشه اسلامی، 1385.
________، روش‌شناسی نقد احادیث، قم، وحی و خرد، 1390ش.
نفیسی، شادی، علامه طباطبایی و حدیث (روش‌شناسی نقد و فهم حدیث از دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان)، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، 1384ش.
نمازی‌شاهرودی، علی، علم غیب، محقق: مرتضی اعدادی‌خراسانی، مشهد، ولایت، 1393ش.