نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد

3 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد

چکیده

علامه مجلسی در بحارالانوار - کتاب «السماء و العالم» - به شرح و تفسیر متون احادیث پرداخته و تا حدی مشکلات اخبار را حل کرده است. بیان‌هاى وی در ذیل روایات و آیات قرآن، قابل تأمل است. این پژوهش که با روش توصیفی‌ـ تحلیلی، انجام گرفته است، در صدد واکاوی روش‌ها و مبانی فقه‌الحدیثی مجلسی در کتاب «السماء و العالم» است. نتایج پژوهش، گویای این است که علامه در هر موضوع، ابتدا آیات قرآنى مرتبط با آن موضوع را آورده و در صورت لزوم، توضیح و تفسیرى هم براى آیات بیان کرده است. مهمترین مبانی مجلسی در شرح روایات این کتاب عبارت است از: احراز صحت متن؛ شرح مفهوم واژه‌های مفرد موجود در روایات با استفاده از آیات قرآن و نظریات بزرگان لغت؛ توجه به معانی ترکیبی واژگان مرکب چون مجاز، کنایه و استعاره و ضرب المثل‌ها؛ نقد حدیث؛ بهره‌گیری از آیات مرتبط؛ بهره‌گیری از احادیث مشهور و مرتبط و تشکیل خانواده‌ی حدیث؛ شناخت سبب و فضای صدور روایات؛ توجه به محکم و متشابه در بین احادیث؛ استفاده از علوم تجربی در طرح مفاهیم و معارف تخصصی.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.
ابن ابى حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم‏، تحقیق: اسعد محمد طیب‏، ریاض، مکتبة نزار مصطفی الباز، چاپ سوم، 1419ق.
ابن ابى ‏الحدید، عبدالحمید بن هبۀ الله، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، اسماعیلیان، 1404ق.
ابن ابی زینب، محمد بن ابراهیم‏، الغیبة، تهران، صدوق، 1397ق.
ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث والاثر، تحقیق: طاهر احمد زاوی و محمود محمد طناحی، قم، اسماعیلیان، چهارم، 1367ش.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، شرح النخبة (نزهة النظر فی توضیح نخبة الفکر)، بیروت، نورالدین عتر، 1414ق.
ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، قم، علامه، 1379ق.
ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، السیرة النبویة، بیروت، دار المعرفة، 1396ق.
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، سوم، 1414ق.
ابوزهو، محمد محمد، الحدیث و المحدثون، ریاض، الرئاسة العامة لإدارة البحوث العلمیة والإفتاء، 1404ق.
بابایی، علی اکبر، مکاتب تفسیری، تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1386ش.
بحرانى اصفهانى، عبد الله بن نور الله‏، عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال، قم، مؤسسة الإمام المهدى، 1413ق.
بحرانى، سید هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، بعثت، 1374ش.
برقى، احمد بن محمد، المحاسن، قم، دار الکتب الإسلامیة، دوم، 1371ق.
بلاغی، محمدجواد، الرحلة المدرسیة، بیروت، دار الزهراء، دوم، 1414ق/ 1993م.
بیهقى کیدرى، قطب الدین محمّد بن حسین، حدائق ‏الحقائق‏ فی ‏شرح ‏نهج‏البلاغة، تصحیح: عزیزالله‏ عطاردى‏، قم‏، بنیاد نهج‏البلاغه، 1375ش.‏
تفتازانی، سعد الدین، مختصر المعانی، بی‌جا، دار الذخائر، 1381ش.
جدیدی‌نژاد، محمدرضا، معجم مصطلحات الرجال و الدرایة، قم، دار الحدیث الثقافیة، دوم، 1380ش.
جرجانی، عبدالقاهر، دلائل الإعجاز فی القرآن، مشهد، آستان قدس رضوی، 1368ش.
جعفریان، رسول، دین و سیاست در دوره صفوی، قم، انصاریان، 1370ش.
جلالی، سید محمدرضا، تدوین السنة الشریفة، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی، دوم، 1418ق.
حجت، هادی، دانش حدیث، قم، جمال، سوم، 1391ش.
حرّ عاملى، محمد بن حسن، الفوائد الطوسیة، قم، المطبعة العلمیة، 1403ق.
_________________، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، 1409ق.
دیلمى، حسن بن محمد ، غرر الأخبار و درر الآثار فی مناقب أبی الأئمة الأطهار علیهم السلام، قم، دلیل ما، 1427ق.
زرعى، محمد بن ابى بکر، البدائع فی علوم القرآن‏، بیروت، دارالمعرفة، دوم، 1427ق.
زمخشرى، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏، بیروت، دار الکتاب العربی‏، سوم، 1407ق.
سکّاکی، یوسف بن أبی‌بکر، مفتاح العلوم، بیروت، دار الکُتُب العلمیّة، 1937م.
سیوطى، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، رضی، بی‌تا.
صدوق، محمد بن على، التوحید، قم، جامعه مدرسین، 1398ق.
طاهرخانى‏، جواد، بلاغت و فواصل قرآن‏، تهران، جهاد دانشگاهی، 1383ش.
طبرسى، احمد بن على، الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد، نشر مرتضى، 1403ق.
طبرى آملى، محمد بن جریر، المسترشد فی إمامة علی بن أبی طالب (ع)، قم، کوشانپور، 1415ق.
طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین‏، تهران، مرتضوی، سوم، 1375ش.
طنّاحی، محمود محمد، مدخل الی تاریخ، قاهره، نشر التراث العربی، 1405ق.
طوسى، محمد بن حسن‏، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1390ش.
غروی نایینی، نهله؛ بابااحمدی میلانی، زهره؛ زرین کلاه، الهام، «بررسی روش فقه‌الحدیثی علامه مجلسی در شرح الکافی (کتاب الحجة)»، دوفصلنامه علمی‌ـ پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث، 1392ش، ش19، ص 93-110.
غفارى، على اکبر، دراسات فی علم الدرایة، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1369ش.
فراهیدى، خلیل بن أحمد، کتاب العین‏، قم، هجرت، دوم، 1409ق.
فضلی، عبدالهادی، اصول تحقیق التراث، بیروت، نشر امّ القری، 1416ق.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دار العلم للجمیع، بی‌تا.
فیومى، أحمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم، دارالهجرة، دوم، 1414ق.
کلینى، محمد بن یعقوب‏، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، 1407ق.
کورانی، علی، سید محمود عظیمی، تدوین قرآن، تهران، سروش، 1379ش.
مازندرانى، مولی محمدصالح بن احمد، شرح الکافی- الأصول و الروضة، تهران، المکتبة الإسلامیة، 1382ق.
مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، قم، دلیل ما، 1385ش.
مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، دوم، 1403ق.
مسعودی، عبداالهادی، در پرتو حدیث، قم، دارالحدیث، دوم، 1389ش.
مصرى، ابن ابى الاصبع، بدیع القرآن، ترجمه: سیدعلى میرلوحى‏، مشهد، آستان قدس رضوی، 1368ش.
مصطفوى، حسن‏، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏، 1368ش.
میرجلیلی، علی محمد، روش و مبانی فقه الحدیث، یزد، انتشارات دانشگاه یزد، 1390ش.
ــــــــــــــــــــــــ، روش فهم و نقد حدیث از دیدگاه شیخ حر عاملی، میبد، دانشگاه آیت الله حائری میبد، 1394ش.
میرداماد استرآبادى، محمّدباقر، الرواشح السماویة، تحقیق: غلامحسین قیصریه‌ها، نعمت الله جلیلی، قم، دار الحدیث، 1422ق.
نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، قم، مؤسسة آل البیت (ع)، 1408ق.
هاشمی، احمد، جواهر البلاغة فی المعانی و البیان و البدیع، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه، 1381ش.
هاشمی، سیده فاطمه، بررسى صحت و اعتبار روایات تفسیر منسوب به امام عسکرى (ع)،مشهد، بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى‏، دوم، 1387ش.