نوع مقاله : پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه الهیات دانشگاه یاسوج.
چکیده
یکی از ابزارهای بازشناسی جریان‌های تاریخی، مطالعه اسناد و شواهد تاریخی است. از آنجا که قیام‌های توابین، یکی از مهمترین اقدامات شیعیان پس از شهادت امام حسین (ع) بوده است، به نظر می رسد بازخوانی تاریخی و تحلیلی ادعیه امام سجاد (ع) می‌تواند به عنوان یک مستند تاریخی، ماهیت حقیقی این قیام‌ها را روشن کند. مانند: ارتباط امام سجاد (ع) با قراء کوفه، تأکید امام سجاد (ع) بر اجرای حکم قصاص، گسترش فقه شیعی و ... این پژوهش نشان می‌دهد، می‌توان از متون روایی بازمانده از قرن دوم و سوم هجری، به عنوان شواهدی در شناخت رویدادهای تاریخی استفاده کرد، همچنین تاریخ‌گذاری روایات و توجه به بافت موقعیتی روایات می‌تواند آثار مهمی در فهم صحیح مدلول روایات داشته باشد. از آنجا که مهمترین میراث باقی‌مانده از امام سجاد (ع) ادعیه ایشان است، لذا ابتدا ارتباط ایشان با گروه‌های فعال اجتماعی جامعه آن زمان مورد بررسی قرار گرفته، سپس به واکاوی ادعیه ایشان پرداخته شده است. در این پژوهش، برخی شواهد و مستندات که نقش امام سجاد (ع) را در شکل‌گیری قیام توابین و حوادث قرن اول هجری، اثبات می‌کند مورد بررسی قرارمی‌گیرد.
کلیدواژه‌ها
قرآن کریم.
ابن حبان، محمد بن حبان، المجروحین، حلب، دار الوعی، 2000م.
ابن حیون، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، قم، موسسه آل البیت. 1385ق.
ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق.
ابن سعد، ابوعبدالله، الطبقات الکبری، بیروت، دارالکتب‌العلمیه،1410ق.
ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، تهران، مکتبه فردین، 1353ق.
ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دار الفکر، 1995م.
ابو زرعه، عبید الله بن عبدالکریم، تاریخ ابوزرعه دمشقی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1996م.
ابطحی، محمد باقر، الصحیفه الجامعه السجادیه، قم، مؤسسه امام مهدی (ع)، 1423ق.
ابومخنف، لوط بن یحیی، مقتل الحسین (ع)، قم، مطبعه العلمیه، بی‌تا.
اربیلی، علی بن ابی الفتح، کشف الغمه فی معرفه الائمه، بیروت، دار الاضواء، بی‌تا.
اصبهانی، ابو الفرج، الاغانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
بحرانی، هاشم، البرهان، تهران، بنیاد بعثت، 1416ق.
بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامعالصحیح، دمشق، دار طوق النجاة، ١۴٢٢ق.
بدیعی، نعیم، «روش تحلیل محتوا»، نمایه پژوهش، 1376ش، شماره 3، صص 42-53.
بروجردی، آقا حسین، جامع احادیث الشیعه، تهران، انتشارات سبز، 1386ق.
بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، مصر، دارالمعارف، 1119م.
بغدادی، محمود،«فی رحاب سیاسه الامام زین العابدین»، مجموعه مقالات کنگره شیخ مفید، بی‌تا، شماره 569، صص 3-23.
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت، دار الفکر، 1417ق.
بلاغی، سید صدرالدین، صحیفه سجادیه با مقدمه آیت الله مرعشی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1384ق.
بنیه حجاب، محمد، مظاهر الشعوبیه فی الادب العربی، مصر، مکتبه النهضه مصر، 1961م.
بیهقی، احمد بن حسین، شعب الایمان، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1410ق.
پاکتچی، احمد، تاریخ حدیث، تهران، انجمن علمی دانشگاه امام صادق (ع)، 1394ش.
تستری، محمد تقی، النجعه فی شرح اللمعه، تهران، نشرصدوق. 1406ق.
جان‌محمدی، علی، «شخصیت مختار در اندیشه وهابیت»، کوثر معارف، 1391ش، شماره 23، صص 109- 152.
جلالی حسینی، محمدرضا، جهاد الامام السجاد (ع)، قم، دارالحدیث، 1418ق.
الحاج حسن، حسین، الامام السجاد جهاد و امجاد، بیروت، دار مرتضی، بی‌تا.
حسنی، هاشم معروف، سیره الائمه الاثنی عشر، بیروت، دار القلم، 1408ق.
حسینیان مقدم، حسین، «نقش امام سجاد (ع) در تحریف‌زدایی از سیره نبوی»، پژوهش‌های تاریخی، 1395ش، شماره 1،صص 57-72.
حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام، قم، مؤسسه نشر اسلامی. 1419ق.
حمدان، طلیع، ثوره التوابین، بقیه الله،ش 159، صص 69-96، 2004م.
حمودی، فهد، نقد نظریه المدار، بیروت، الشبکه العربیه للابحاث، 2014م.
خرسان، محمد مهدی، الموسوعه ابن عباس، نجف، موسوعه ابحاث العقائدیه، 1428ق.
خلیف، می یوسف، ابعاد الالتزام فی القصیده الامویه، قاهره، دار غریب، 1998م.
خوئی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، قم، مکتبه الدواوی،1413ق.
دلبری، علی، آسیب‌شناسی فهم حدیث، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، 1391ش.
دینوری، ابن قتیبه، تأویل مختلف الحدیث، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1366ق.
ذهبی، محمد حسین، تاریخ الاسلام، بیروت، دار الکتب العربی، 1407ق.
رضوانی، روح الله، «تحلیل محتوا»، عیار پژوهش، 1389ش، شماره3، صص 137-156.
رنجبر، محسن، «مواضع سیاسی امام سجاد (ع)»، بقیه الله، 1380ش، شماره 40، صص 23-33.
زرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان، قاهره، دار احیاءالکتب العربی، 1362ق.
زیتون، علی، «اثر الکربلاء فی خطابه آل بیت و التوابین»، منهاج، 1376ق، شماره 5، صص 173-206.
ساجدی‌فر، عیسی، «امام سجاد (ع) و نهضت توابین»، فرهنگ کوثر، 1382ش، شماره 54، صص 101-107.
سجستانی، ابوبکربن ابی داوود، المصاحف، قاهره، الفاروق الحدیثه، 2002م.
سزگین، فواد، تاریخ التراث العربی، عربستان، جامعه محمد بن مسعود الاسلامیه، 1991م.
سی‌چیتک، ویلیام، «مقدمه‌ای بر صحیفه سجادیه»، علوم حدیث، 1385ش، شماره 41، صص 59-88.
سید بن طاووس، اللهوف علی قتلی طفوف، تهران، انتشارات جهان، 1384ق.
شاخت، یوزف، اصول الفقه الاسلامی، بیروت، دارالکتب اللبنانی، 1981م.
صدوق، محمد بن یعقوب، امالی، قم، موسسه بعثت، 1417ق.
صنعانی، عبدالرزاق بن همام، مختصرالمصنف، بیروت، دارالجلیل. 1417ق.
طباطبائی، محمد حسین، المیزان، قم، دفتر نشر اسلامی،1417ق.
طبرسی، محمدبن علی، الاحتجاج، مشهد، نشر مرتضی، 1403ق.
طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، موسسه فقه الشیعه، 1411ق.
_______________، اختیار معرفه الرجال، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1348ش.
طه حسین، شیخین، مصر، دار المعارف، 1966م.
عابدینی، احمد، «حکم ساب النبی (ص) دراسه النقدیه فی المواقف الفقهیه»، الاجتهاد، 1433ق، ش 24، صص160-172.
عبد‌الستار، شیخ، عمر بن عبدالعزیز خامس الخلفای راشدین، دمشق، دار القلم، 1996م.
عبدالله بن عبدالحکم، الخلیفه العادل عمر بن عبدالعزیز خامس الخلفاء الراشدین، قاهره، دار الفضیله، 1430ق.
عسقلانی، ابن حجر، فتح الباری، بیروت، دار المعرفه، 1379ق.
علی دخیل، علی محمد، سیره الامام جعفر الصادق (ع)، بیروت، دار التراث الاسلامی، 1974م.
علی صغیر، محمد حسین، الامام جعفر الصادق (ع) زعیم مدرسة اهل بیت، دمشق، دار سلونی، 2004م.
فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم، نشر هجرت، 1409ق.
فوزی، حسن، الذهبی و منهجه فی نقد الحدیث النبوی، قاهره، مکتبه وهبه، 2013م.
فیرلین، بروج، القاموس الموسوعه للعهد الجدید. قاهره: مکتبه الدار الکلمه، 2007م.
فیض کاشانی، محمدمحسن، الوافی، اصفهان، مرکز امام علی، 1416ق.
کشاورز بیضایی، محمد، «استراتژی مواضع امام سجاد (ع)»، تاریخ پژوهی، 1394ش، شماره 65،صص 65-78.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، انتشارات اسوه، 1375ق.
کورانی، علی، جواهر التاریخ، قم، دار الهدی، 1426ق.
گلدزیهر، ایگناس، العقیده و الشریعه، بیروت، دار الکتب الحدیثه، 1959م.
مامقانی، سید عبدالله، تلخیص مقباس الهدایه، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1369ق.
مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
محدثی، محمدجواد، موسوعه الشهداء، بیروت، دار رسول اکرم (ص)، 1480ق.
محمدی، علی، شرح کشف المراد، قم، دار الفکر، 1378ق.
محمودی، ضیاء الدین، الاصول السته عشر، قم، دار شبستری، 1362ق.
مدرّسی طباطبائی، سید حسین، مکتب در فرایند تکامل، ترجمه هاشم ایزدپناه، تهران، کویر، 1373ش.
مرادی خلجی، محمد مهدی، به هنگامی یا نابهنگامی قیام توابین، شیعه شناسی، 1395ش، شماره 53، صص 67- 85.
مرتضی عاملی، سیدجعفر، «الامام علی بن الحسین و اموال مروان الحکم»، الهادی، 1355ق، شماره 21، صص70-81.
مرعشی نجفی، سید شهاب الدین، القصاص علی ضوء القرآن و السنه، قم، کتابخانه مرعشی، 1411ق.
مروزی، محمد بن نصر، مختصر قیام اللیل، پاکستان، حدیث آکادمی، 1408ق.
مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، قم، کنگره مفید، 1413ق.
منقری، نصر بن مزاحم، ، وقعه الصفین، قم، مکتبه المرعشی، 1382ق.
موتسکی، هارالد، حدیث اسلامی، قم، پژوهشکده معارف حدیث، 1389ش.
نفیسی، احمد راسم، الشیعه و التشیع لاهل البیت (ع)، قاهره، مکتبه الشروق، 2007م.
نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، بیروت، دار احیاء التراث، 1408ق.
نوری، حسن جابر، «وظیفه القیاده فی الاسلام» ،مجله منطلق، 1411ق، شماره 70، صص 106-138.
واقدی،محمد بن عمر، المغازی، بیروت، دار اعلمی، 1409ق.
ولهاوزن، جولیوس،الخوارج و الشیعه، کویت، مکتبه وکاله المطبوعات، 1976م.
)