نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه اراک

2 دانشجو دکتری اراک

3 دانشجوی دکتری اراک

چکیده

رجال‌پژوهان اهل سنّت در مورد مؤثر بودن اخلاقیات راوی و خبرگی او در پذیرش روایاتش هم‌فکر هستند ولی در مورد نقش گرایش عقیدتی راوی در اعتبارسنجی او اختلاف نظر دارند. در همین راستا این نوشتار، سه اصطلاح «رافضی، ناصبی، شیعی» که مرتبط با گرایش عقیدتی راویان هستند را در کتب رجالی اهل سنّت بررسی کرده است تا مشخص شود آیا این سه اصطلاح در نزد رجال‌پژوهان اهل سنّت در اعتبارسنجی راویان منتسب به این سه اصطلاح مؤثر بوده‌اند یا خیر؟ بررسی‌ها نشان داد این سه اصطلاح، در توثیق و تضعیف راویان نقش به سزایی داشته‌اند. البته این نقش‌ها، بحث‌برانگیز و در مواردی به دور از تعصب نبوده است، چرا که عملکرد آنان یکسان نبوده و راویان منتسب به رافضی را اکثراً تضعیف کرده‌اند ولی راویان منتسب به ناصبی را اکثراً توثیق کرده‌اند و این نشانگر آن است که آنان برای برخی صحابه، اهمیّت ویژه قائل شده و اهانت به آنان را خط قرمز خودشان دانسته ولی اهانت به عدّه دیگر را مهم و حائز اهمیت ندانسته‌اند.

کلیدواژه‌ها

 ابن‌أبی‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، حیدرآباد هند، طبعة مجلس دائرة المعارف العثمانیه، 1271ق.
ابن‌جوزی، أبوالفرج، الضعفاء و المتروکون، تحقیق: عبدالله قاضی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406ق.
ابن‌حبان، محمد، المجروحین من المحدثین و الضعفاء والمتروکین، تحقیق: محمود إبراهیم زاید، حلب، دار الوعی، 1396ق.
ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، تحقیق: إحسان عباس، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
ابن‌سعد، محمدبن‌سعد، الطبقات الکبرى، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1410ق.
ابن‌سیده، علی‌ابن‌اسماعیل، المحکم، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2000م.
ابن‌صلاح، عثمان‌بن عبد الرحمن، معرفة أنواع علوم الحدیث، تحقیق: نور الدین عتر، بیروت، دارالفکر، 1406ق.
ابن‌عدی، أحمد بن عدی، الکامل فی ضعفاء الرجال، تحقیق: عادل أحمد عبد الموجود، بیروت، الکتب العلمیة، 1418ق.
ابن‌عساکر، علی بن حسن بن هبة الله، تاریخ دمشق، تحقیق: عمرو بن غرامة العمروی، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، عبد السلام محمد هارون، بیروت، دار الفکر، 1399ق.
ابن‌معین، یحیى بن معین، تاریخ ابن معین، تحقیق: أحمد محمد نور سیف، مکه، مرکز البحث العلمی وإحیاء التراث الإسلامی، 1399ق.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.
ابن‌نقطه، محمد بن عبدالغنی، إکمال الإکمال، تحقیق: عبدالقیوم عبد ریب النبی، مکه، جامعة أم القرى، 1410ق.
ابوالبقاء، أیوب بن موسى، الکلیات معجم فی المصطلحات و الفروق اللغویه، تحقیق: عدنان درویش، بیروت، مؤسسة الرساله، بی‌تا.
برقى، احمد بن محمد، المحاسن، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.
جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة، تحقیق: أحمد عبد الغفور عطار، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ چهارم، 1407ق.
خطیب بغدادی، أحمد بن علی، تاریخ بغداد، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت، دار الغرب الإسلامی، 1422ق.
...................................، الکفایة فی علم الروایه، تحقیق: أبوعبدالله سورقی، مدینه، المکتبة العلمیه، بی‌تا.
ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق: بشار عوّاد معروف، دارالغرب الإسلامی، 2003م.
..........................، المغنی فی الضعفاء، تحقیق: نور الدین عتر، قطر، إدارة إحیاء التراث، 2009م.
..........................، سیر أعلام النبلاء، قاهره، دار الحدیث، 1427ق.
..........................، من تکلم فیه و هو موثوق أو صالح الحدیث، تحقیق: عبدالله بن ضیف الله رحیلی، بی‌جا، بی‌نا، 1426ق.
..........................، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق: علی‌محمد بجاوی، بیروت، دار المعرفة، 1382ق.
راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، بیروت، دار القلم، 1412ق.
زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، کویت، وزراه الارشاد و الانباء، بی‌تا.
الزیات، احمد و دیگران، المعجم الوسیط، دمشق، دار الدعوه، بی‌تا.
سیدرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، تحقیق: صبحی صالح، قم، هجرت، 1414ق.
صنعانی، محمد بن إسماعیل، ثمرات النظر فی علم الأثر، تحقیق: رائد بن صبری بن أبی علفة، ریاض، دار العاصمه، 1417ق.
عجلی، أحمد بن عبدالله، معرفة الثقات من رجال أهل العلم، تحقیق: عبدالعلیم عبدالعظیم بستوی، مدینه، مکتبة الدار، 1405ق.
عسقلانی، أحمد بن علی، نزهة النظر فی توضیح نخبة الفکر، تحقیق: نورالدین عتر، دمشق، مطبعة الصباح، چاپ سوم، 1421ق.
............................، الدرر الکامنة فی أعیان المائة الثامنة، تحقیق: محمد عبدالمعید ضان، حیدرآباد هند، مجلس دائرة المعارف العثمانیة، 1392ق.
............................، تهذیب التهذیب، هند، مطبعه دائره المعارف النظامیة، 1326ق.
............................، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بتصحیح: محب الدین الخطیب، بیروت، دار المعرفة، 1379ق.
عقیلی، محمد بن عمرو بن موسى، الضعفاء الکبیر، تحقیق: عبدالمعطی أمین قلعجی، بیروت، دار المکتبة العلمیة، 1404ق.
فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق: مهدی مخزومی و إبراهیم سامرائی، بی‌جا، دار و مکتبة الهلال، بی‌تا.
فیومی، احمدبن‌محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، بیروت، المکتبة العلمیه، بی‌تا.
مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1400ق.
مغلطای، علاء الدین، التراجم الساقطة من کتاب إکمال تهذیب الکمال، تحقیق: محمد بن عبدالله وهیبی، عربستان، دار المحدث، 1426ق.
.......................، إکمال تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، تحقیق: أبو عبدالرحمن عادل بن محمد، قاهره، الفاروق الحدیثة للطباعة و النشر، 1422ق.
مسلم، ابن‌حجاج، صحیح مسلم، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
نووی، یحیی بن شرف، شرح صحیح مسلم، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی، 1392ق.